Katalog

YASEMİN BAYER 1 988 yılında Bağdat havalımanına gecikmelı ındığimızde lran Irak sa vaşı bııtun hızıyla surmekteydı Ama çevrede korku ve huzun yoktu Sankı savaş da hıç yoktu Ne bır fuze, ne bır patlama, ne de top tufek seslen Sankı barış ıçınde yaşayan mutlu bır ıılke tnsjnda gu/el clııygııldr uyandıran lacı vert bır gece parlak yıldızlar tıpık çol ıklımıne ozgu ınsanın vuzune çarpan sıcık luzgâr, pırıl pırıl tertemız genıs, caddeler mıyuk kopruleı ve gece yarısı şıkır şıku aydınlık sokaklar kocaman kotam ın uzun kahveıetıgı hurma ağaç ları arasından gorııncn kııbbeleı ve nı hayet dunyanın en guzel on otelınden bırı olarak sayılan El Raşıt Otelı'ne va rış Bu gızemlı ulkeye gelmektekı korku larnekadaı yersızmış meğer Gununılk ışıklarıyla hemen şehrm her yerını gor mek buıadayas,anmışuygarlıkların ta rıhı değerı olsun olmasin her şeyı gor mek tammak duyıımsamak amauyla hemen attık kendımizı dışarı "Ana gı bı yar, Bağdat gıbı dıyar olmaz ' sozu ne de gu?el anlatıyor Bağdat'ı Her yerı başka bır âlem Insanın tuylerını urpcr ten, aynı zamanda hu/unlendıren Turk sehıtlığı, çok gorkemlı Imam ı Azam Hazretlerı Camu Hele çarşısında yan yana dızı dızı sıralanmış dukkânlar, alı, morıı sansı, mavısı, renk cumbuşu, ıpek kumaşlar, hstolar dantelleı, ııılı ufaklı kırtasıye dukkânları scrpıştırümış sankı aralara, kunduracılan da unutmamak gerek, çocuk oyuncakları satanlaıı da 1 Ama hepsınde pazarlık gerek helt bı ra7 Arapcayı daoecerırse ınsan değme yın keyıflere Bağdat Muzesi sankı bı zım oyleçokşeyvarkıOsmanlı'dan ın sanı hımınlendırıyor ızlerkcn Ya Saddam Hııseyın ın gorkemlı sara yı" Onunde durmak yasak, kuş uçurt masa da devrıyelerı, geçtık uzağından arabavla Dıştan som altından kııbbelerıvle Keıbela da H/ Huseyın ın Kullıycsı ıçındekı I fz Huseyın Camıı, ıçerde gıı mıii kenarlı krıstal aynalar, avlusunda ycrlerde otııtan, pılav ve kofte yıyen tn sanlaıı sankı bır tezar gıbı Necefte Hz Alı ^ullıvesı (Meşhedı Alı) Buradan bıı az. ıkrıde Kııfe Guneş batarken tam ıkındı vaktı Kuie Camıı'nın avlusunun ortasında bıılunan Sabıı laş/nın çevre sınde toplanan ınsan yığını, oylesıne ıç ten duygu yııkkı ellerı navada dua edı yorlar kı, etkılenmcmek olanaksız Goz lerımden vaşlar sıızuluyor ve dua etme ve başlıyoruın Bazen nedenını bılmedı ğımi7 bır sıkıntı duyumsarız ya, ışte oy le bır şev Hafıften bır ruzgâr geçıyor u/enmızden Kute C amıı yalın mımarı sıyle gostenşsız ama onda ınsanı derın dtn ctkıleyen bır şev var tarıfı ımkân sız Gunumıı/de çok konuşıılan Musul vc Kerkıık1 Musul da Nınova Otel ınde kaldık (,ok cskı yapılarla venı modeın bınalar ıç ıçe yan yana Kerkuk'ten et kılendığımızı soylemelıyım Sokaklaıda dolaşırken pek çok Kerkuklu Turk mcnle 1 urkçe konuşmak ınsanın hoşu na gıdıyor Kıpkıınıızı mayhoş tadıyla naı suyu, ckmek ar ısı doneıı duvarlar da bızım ıınlıı şarkıularımı/ın posterle ıı ve sokaklarda bangıı bangır çalan Turkçeşarkılar BuıaJaryılJaronce Mıı sul petıollerıyk ılgılı Turkıye Cumhurı yetı ve Irak devletı aı asinda yapılan ama hiçbır zaman uygulanmayan anlaşmayı duşunduruyoı bıze ıster ıstemez Buralaıa kadar gelıp dunyanın yedı harıkasından bırı olan Babıl Asma Bah çelerı nı, Lskı Mezopotamya tarıhının en lyı belgelenmış ve tanhsel açıdan en ılgınç donemını, Babıl'ın kralı I lammıı rabı'nın Dıyorıt Dıkme laş,ı'na yazdır Savaşın amacı, güzelliklerin yok olmasına değer mi? Horst Klengel'ın romanı sayesınde, Amerıka'nın Irak Savaşı'nda yok ettığı tarıhı cserlerı yenıden ınşa etmek rnumkun olacak belkı de.. dığı yasaları anımsamadan geçsun bırakümışlara adalet da mek olur mur' Ama duş kırık ğıtmak ıçın kusursıi7 sozlerı lığına uğradık Ne Babıf'ın un mı Dıkme Iaşıma yazdım ve lu asnıa bahcelerı ne de yasa adaletın kralı olarak resmımın ların yazılı oldufiu dıkme tası karındakurallaştırdım Krallar Sadece taş yıgınları antıka uı aıasında seçkın kralım ben " ye taşlar ve heykelukler satan (1) dızı uızı ku^uk çocuklar Her Sadece buyuk kışıler, kahra şeyın yerınde yeller esıyor manlar ve devletı yoneten kışı Eğer Gottıngen Bılım Akade ler değıl, aynı zamanda sosyal mısı hocası Georg Prıedrıch ve ekonomık boyut da bır dev Grotefend 4 Lylul letın tarıhını oluştu 1802 yılında Eskı ruı Hammurabı'nın Pers (,ıvı Yazısı'nı yaratmış olduğu bu okumayı başaramadevır, aynı zamanda saydı, btınlardan ha sosval değışımın, ta rım, tıcaret ve 7anaat berımız olabılır mıy ta ozelleştırmenın, sıdı^ Bagdat'a 80 km yasal ve ahlaksal değı uzaklıktakı Babıl, şımın, bıreysellığın M O 1792'deHam one çıktığı bır devır murabı nın kral ol dır Hammurabı do masıyla onem kazan nemınde kışısel gırı dı Hammurabı 1750 şımler ve kışısel mulk yılında olduğunde ler gıderek onem ka ardında bıraktıgı 7anıp eskıden merkrallığın topıakları kezden yonetılen Iıan Korfezı ndcn planlı ekonomının ye yukarı kuzevde bu rınıaldı Yuksektaba gunku Tuıkıyc sınır kanın luks mallara larına dek uzanıvor olan duşkunluğıı tı dıı ve Pırat vc Dıcle caretın ve sanatın genehırlerını de ıçıne lışmesıne neden olau alıyordu Onıı bu Bu ıse bılınçlı bır orta yuk bır kralhk olan sınıfın oluşmasını Babıl ın efendılıgıne sağladı Kolelik, verıyukselten yalnızca nı ış,çı kıralamaya bı asken başarısı değıl raktı Bıreysellık su dı, dıplomatık vete Horst Klengel yalın bir dlıie eskl Babıl ın recı, ınsanda kadın nefiı, kurna7İığı po ve onun buyuk hukumdarının clddi blr erkek eşıtlığı dıı^un lıtılc uzlaşmacılığı ve resmlnl clzlyor cesını oluştururken ele geçırdığı bolge ınsanın kendını algı nın ınsanlarına karşı lamasına sanatsal vc edebı açıdan dısa uyguladığı polıtıkasıydı Hammurabı vurmasına neden oldu Bu doncmde gerçekleştırdığı sıyasaJ ve ekonomık re edebıvat alanında ycnı bır kahraman tı rormlarla Mezopotamya'nın en unlıı pı ortava çıktı Bu kahraman eskıden ol kralları arasında seçkın bır yere sahıptı dıığu gıbı lanrı va da yarı Tanrı değıl ya Onun donemındc tıpta astıonoınıdc ve şamda ba^arılı olmıış tuttuğunu lcopa m ıtematıkte buvuk tlcrlemeler yapıldı ran kendısını lanrılarlakarşılaştıranbır Sunıcrler tanfından gelıştııılnu^ olan çı ınsanı sımgelıyordıı Ama bu ınsanın vı ya/ısını ulkenın dılı olarak geçerlı kıl Tanrılaı gıbı olumsuz olmaması haksız ması, kendı uyruğıında yasayaıilaı i(,ın hktı hukıık sıstemınde bu bırlık sağlaması Bu yu/den edebıyatta sonsıız yaşam goze goz, dıjje dış duşuncesının benım aıaviiji onemlı bır motıf oldu Lskı Ba senmesı sonutunda Krallıgının ıkıncı yı bıl donemınde ve 2 bın yıl sonlarına dek lında 282 maddelık bır yasa hazıt lanma eskı On Asya'nın en buyuk edebıyat ya sını sağladı Bu yasaları herkesın gorııp pıtı ol ın Gılgamıs, destanında da Gılga okuyabılcctğı buyuk bır Dıkme idtf UM mii, a şoyk scslenılmıştı Gılgamış, nc vJ7dırması gelecek nesılkrt bır verı reve koşuvorsuiT1 Aradığın yaşamı kuş oluşturdıı Dıkme Taş ın metnı on de 1 kusuz bufam lyıcaksın Tanrılar ınsan yış asıl yasalar ve son soz olarak uç bu lığı yaratuken ınsanlığın payına olumu vuk bofumden oluşmakta Bu yasalar verdder, yaşama ıse kendılen ıçın el koy Hammurabı nın buyrultusııyla yazılmış dular Seıı Gılgamıs,, karnın tok olsun olmasına karşın sonunda yıne lanrıla vaı eğlcn gcce gıınduz' 1 ler gun bır sen rabağlanmakta,' Hammurabı kral yet 1 1 lık yap Dans et ve oyna gece gunduz lun kışıyım ben Yuce lanrılar benı go Gıysın temız olsun, başın yıkanmıs, suy revlenaırdı Yanı ben surusunu ıyı gu la yıkanmıs olmalısın' Elındekı kuçuğe den, asası doğru çobanım Guçluye 1 bak, karın sevınsın kucağında Bu tur guçsuzun hakkını yedırtmemek ıçın, du dendıı ınsanların yapıtı1" (2) Ilgınç olan, la, oksıi7e adalet dağıtnıak ıçın Ulke olumden kaçmanın olanaksiz olduğu nın hukukunu duzenlemek, ulkenın ka nıın bılınmesine kars,ın yaşamdan zevk rarlarını belırlemek haklarından yok Horst Klengel'den Kral Hammurabı ve Babıl Günlügü alıp, ınsanın yazgısını umursamamasının onerılmesıdır Boylece dındar davrana rak Tanrıların hoşnıırluğunu kazanıp, olumsuzhığu elde etmek ıçın de bır ça ba gostenlmemış,tır Babıl'ın kralı 1 lammurabı'yle ılgılı kı tap yazmak demck, sadece onun yasala rını yazmak anlamına gelmez tezı, I lorst Klengel'ın de duş,uncebıçımıvle oıtuş, mektedır Horst Klengel 1901/ 1902 de kı sansasvonel buluntııl ırı kabul edcı ama "kamınname ne modcrn anlamda bır yasa ne de Eskı Mezopotamya donc mınde eşsız bır vapıt olarak gorulebılıı Aslında Eskı Babıl donemınden once 3 bın yıldan kalan ve gunumu7e ıılaşan Işın Hanedanı'nın beşıncı kralı Lıpıt Iş tar'ın(MC) 1934 1924) Yasa Kıtabı vla Hammurabı'nın Yasa Kıtabı, yapı açı sından bırbırıyle uyu^maktadır Ham murabı'nın bu belgesı Mezopotam ya'nın her yerınde yasal davaları ve an laşmazlıklan beraberınde getıren sosyal ve tarıhı gelışmenın bır açıklamasıuır Çeşıtlı yasal konular ve yasa duzenlemc sıyle bağıntılı bır araştırmadır Bununla bırlıkte DU zamanlardakı butun metınler ku^kıısuz tum vasal kuralları yansıtmı yordu Horst Klengel'ın "FlammurabıveBa bıl Gunluğu" adlı yapıtı, kuşkusuz kelı me oyunlarıyla sanatsal etkı yaratacak surukleyıcı bır macera romanını değıl Yazar yalın bır dılle eskı Babıl ın ve onun buyuk hukıımdatının cıddı bır resmını çızıyor larıhe ılgı duyanlara bılgı ara buluculuğu yaparken bılımsel davran maya ozen gosterıyor Aslında tarıhın kendıne ozgu gızemlı bır çekıcılığı vaı dır, zıhınlerde bır macera cağrışımını olııştursa da konuya dıkkatle eğılmek ;erekır Anlatımı heyecanlı kılıp renk endırmek olayları oykulerle suslemek çok kolay bır yoldur ama bovle ucuz et kılerden kaçınmıstır Horst Klengel Çunku o, yapıtınaa bılımsel cıddıyetc onem vermektedıı Eskı Babıl dekı ya şantınm anlatılması bıraz zoı olsa da yı ne de bu zamanlardakı ılgınç vaşam bı çımının canlılığı ve gereklı olan ayrıntı ların go7 alıcı engınlığı okurun ılgısını çekecektır Çok çeşıtlı kulturun ve zengın bır me denıyetın bulunduğn bu topıaklarda ya pılan arkeolojık çalışmalarda yuzlercc tablet bulunup gun ışığına çıkarıldı o/ellıkle Eskı Babıl donemınden çok sa yıda mektup kalmış olması Mczopotam ya'nın kultuı zengınlığını bılımsel ola rak kanıtlamaktadır Ama vakın zaman da buvuk bır olasılıkla savaş çıkacak ve her şey tumuyle vıtıp gıdecek Gcrıyc 1 hıçbır şey kalmayacak belkı de Yalnız ca bır suru olu ve yaralı mutsuz yaşan tılar umutsuzca bırbırının yokluğunu duyumsayacak ınsanlaı vakılıp yıkılmi!; yerle bır olmuş vıran bır ulke Yıkıma uğramiiî bu ulkcde savaş geçmışın ızlcrı nı bıle sılecek tumuyle Ivı kı elımızde Horst Klengel'ın Kral I lammuıabı vc Babıl Gunluğu adlı, ıçcrık açısından çok değeılı bu belgesel vapıtı vaı lopraklar el değıştırse de ulkcler cs kı medenıyetlerıne sahıp çikıp koruya masalar da, bu kıtap bıze Irak'ta var ol muş olan kultur ve mcdcnıyet tarıhıylc ılgıu bılgılcndırmeyı surduıecek, o gun lere ışık tutacak, hatta ders verıp bı/ı eğı tecek nıtelıkte bır kıtap Acaba savaşın amacı, tum bu guzellık lerı ve değerlerı yok etmeye değer 1) Kral Hammurabı ve Babıl (junlugu llonl Kltngel, lelos Yaytnalık, tstanbul Aralık20()1 S 13 2) Kral Hammurabı n Babıliıunluiu Horst Klengel, lelo\ Yayınalık, Utanbul Aralık 2001, S 1U Kral Hammurabı ve Babil Gunluğu / Horst Klengel / C evıren Netrın Ctral / lelos Yayınalık / 29 7 sayfa K İ T A P SAYI 691 Tarihin çeklclllğl Î Musıd ve Kerkük SAYFA 10 C U M H U R İ Y E T