Katalog

Orhan Burıan'ı taniyor muyuz bız'' Gençlerımız onu okudular mP Gelın, olumunun ellıncı yılında onun, Denemeler Eleştırıler'ınde bır gezıntıye gırışelım bırlıkte . Y enı Ufuklar dergısının Hıtıt gu nes kıırsuyla be/elı yalın ama sı ıak kapagını çevırdını/ mıydı onunlahakışırdınız "Yuıı mınıukver lcbtırılmıştı savfanın ustıınc hcmen alt takı "Ufuklar' sa buyuktu Aylık Sa nat, Duşunce Dergısı", sonra ışte o "Kurucusıı Orhan Burıan nasıldago zunuzu oksardı 1952 başlarında Utuklaı adıvla va yına geçen detgının ıkı kıırııcusundan hırının Orh ın Burıan oldugunu, yakla s,ık bır yıl kadaı sonra olunee, Vedat Gunyol ıın vanı otekı kurucunun der gıyı, "Yenı Uiuklar' adıyla surdurduğunıı çok sonra oğrenecektım Yenı Uf uklaı Varlık tan I ıırk Dılı ve Ycnı Dergı den sonra edcbıyata bakışı mı bıçımlendııcn son dergı oldu dıye bılırım Otekı uçunu çok daha once tanımıştım ovsa hele Varlık'ı 1961 62 den başl ıv ırak okumaya koyulmus tum, (jOcuk duıccek yaşta Yenı Ufıık lar la tanışm.ım gecıkmıs, demek kı Dergının katdes, kuruluşu Çan Ya yınlaıının çıkardıgı tum kıtapları da edı nip okuduğumu ammsıyotum Bunlardan bııı ıle Orhan Bunan'ın yapıtıydı Denenıcler Lleştınler (1964 I Alıntılar bu b ısimdanl / Ycnı basımı ıçın bak C cm Yavmevı 1993|Yayına Hazıılavan Vedıt Gıınvol]) Otıı/ dokuz yaş,ında aıamızdan ayrı lan Burıan ın ellıncı doğum yılı anısına bır armağandı hcrhalde Denemeler Eleş,tırıleı bu not eklenmıştı Bu kı tantakı yazılar Yucel, Utuklaı adlı der ;ılerden dılınde bası kuçuk değışıklık ,er yapılarak ahnmıştır " Pekı Orhan Burıan'ı taniyor muyuz bız'' Gençlerımız onu okudular m\<> Cjelın, olumunun ellıncı yılında (o 7 Mayıs 1953) onun, Denemeleı Eleştırı ler'ınde bır gezıntıye gırışelım bırlık te Orhan Burian'ı tanıvor muvuz? Denemelerde ıkı konu ağırlık kazan mış gorunuyor 1 Aydınlanma, 2 Sa nat Bunların düjinda değışış" "bencıl lık gıbı konulara ozgulenmış deneme ler de olsa Burıan daha çok yukarıdakı ıkı basjıöı odaklıyor yazılarında AydınTanmayı humanızmayla Rone sansla ılıntılendırerek getırıyor onumu ze 'Insanın kendını bdmeden, fark et meden yaşadığı çafilara karanlık tatlar dıyorlar ( )/Kendıvarlığınıhatırlayın <.ava kadar kendınden ayrı kendı dışın dakı guçlerın buyruğu altında korku oğ reııımınden geç(tı) ınsan " "Insanın dunyayı yenı ba^tan tanımaya ve açıkla mava çalışırken dıkkatını aynı /aman da kendıne de çevırmesı humanızma çı öıtınıaçmıştıı ' Şuhaldedıyebılırızkı numani7ma ınsanın kendı kendını bııl ınaya çıkmasidır (106 107) Hıımanıst du^unceye sahıp ınsan Bu rıun a gore orneğın 'kılısenın oğutle rını tekrarlayıp, 'Ben bır hıçım onun ı<çin duygularımı, duşuncelerımı, tutku larımı boğmalıyım, nefsımı yok sayma lıyım lekgorevım Fvrenıyaratan,onu yoneten Tanrının ıradesıne kole olup adını yuteltmektır Herhalde, Tanrının gızlerıne ermck bana duşınez demıye cektır ' (13) Surduruyor Burıan "Hu manıstlerın ılk ışı ınsanı surunduğu top raktan kaldırıp ona nefıs gııvenı vermek oldu Antak ondan sonradır kı Avrupa tabıatı ve toplumu kılıse etkısınden ayı 1 rarak (yanı laık leştırerek) anla mak cesaretını gosterdı " "(Humanıstler) ışe başlamak ıçın, ılkonce (ınsana) kendı ne guven ver mek gerektığını sezdıler, ve bu yolda ışe koyul dular" (15, 18, 19) Orhan Burı an Ronesansa ıse şoyle değını yor "Renaıssance denen ruh ıl konte Hırıstı yan Batıda gorundu Dunyayı yonetecek bır devlet ve butun ruhları yonete cek bır uın tasa rımının ıflasını ılkonce bu yenı kısılık ve yetkıylenatı onayladı / Ortaçağ bo yunca ıkı ku rum, etrafını so mıırup yutarak ınsanlığın efen dısı olmak ıste mışlerdır ZafeOtuz dokuz yaşında aramızdan aynıan Burtan ın elllncl doöum yıiı anısına rı bunlardan bı bir armağan Denemeler Eiestlrller olumlu bır sonuı, alamadım Bana, bel gclerın henıız tasnıf edılmedığı soylcn dı Bu bclgelenn kısa surede tasnıf edı lıp.Othan Burıan'ın Muhsın ErtuğruPa yazdığı mektupların ortava (,ıkacağı gu nu bauıısızhk ve heyecan ı<,ındc bckle dığımı dık getırmckle yetınıvoıum Yogun emeklı duvarlı tutıımu nedc nıyle Arıkan ı kutlııyorum Umaıım kıı tııphant vonetımı, geçen yırmı yılda bı tıremedığı "tasnıf'ı tez elden tamamlar da cksıklık gıderılır Anc ık Başaran a yazdıkları mektup larındakı tutumunu gostermek bakı mından ılgınç ıpıı^ları barındırıyoı dı yeceöım Burıan ınektuplarını deneme cı gıbı kaleme alıyor, bunu gormemek eldc dcğıl1 Mektuplarda bılımın, aklın lijigı ege men Ya Denemeler Lleştırıler'de ver alan va/ılarındaı' Oyleysc sıra.bu çok onemlı kıtabı ta ııımava geldı Burıan ın kıtabı ıkı bolumden olu •juyor Ilk bolum Burıan'ın doğrudan dcnemelerını ı«,enrken ıkıncı bolum Vedat Gunyol'la Burıan'ın konu^mala rından olusuyoı Bukonuşmahrın Sok ratık orguler gıbı dusunsel dılsel tatlar sundıığunu okuıken aynı zamanda bır soyleşıye tanıklık yapılıyor duygusunu verdığını soylemeden geçmeyeyım Ne kı ben denemeler uzerınde dur mak ıstıyorum daha çok rı, ulusların butun haklarını çığnemek te, oburu ınsan teklerının butun hakla rını hıçe saymakta buluyorlardı Bu ıkı kurum, ımparatorluk ve Kılısedır " ' Renaıssance ınsan tekıne ınsanlığını ulusa mıllıyetını oğretmı^tır " "Doğu vc ozellıkle Islam dunyası bugııne kadar kendı Renaıssance'ına crememış olma nın acısını çekmıştır Ataturk As ya nın Renaıssance'ıdır " (43 44, 45) t Dename: DurukAklaKapfiDlrenme Orhan Butıan lokumak usunouçsu/ bucaksız evrenınde gezıntıye çıkmaktan farksızbenee Nasılbır us hw> Mehmet Basaran a 18 Kasım 1945'te yazdığı bır mektupta soyledığınce, bıze aldanma koıkaklıği verıne duşunme yığıtlığını aşıl(ayan)' bır us1 (Bak Adam Sanat, Nısan2OO3) Orhan Buııan ın yogun mektuplaştı ğı bırkaç, kışıden bırı Bas,aran Otekıleı kımler'' Orneğın Vedat Gunyol Muhsın Ertuğrul Muhsın Ertuğrul'un Orhan Burıan'a yazdığı mektupiarı yayına hazırlayan Ze kı Arıkan "Sunu"sunda şu saptamayı yapıyor 'Eıtuğrul Burıan ın kışılıöınue bııyuk bır çcvıımen, tıyatroyu bılen elestırıu gucu vııksek bır bılım adamı bulmuştur Bu ıkı dehanın ışbırlığı Cumhuııyet donemı Turk tıyatrosuna yenı ufuklar açmıs,tır " (Bak kıtap lık Nısan2O03) Nıtekım Muhsın Ertuğrul'un mek tupları, Orhan Bunan'ın ustu ortuk bı çimde onu nasıl yonlendırmış olabılece gını sezdırıyoı bı/e Burıan'ın Ertuğ rul a yazdıklarını da okuyabdseydık keş ke Bu sıziyı Aukan da duymuş olma lı kı şıı eklemeyı yapıyor " Burıan ın Muhsın Ertuğtul a ya/dığı mektupiarı henıi7 ele gec,memıştır Muhsın Ertuğ rul'un butun evrakı bugun Istanbul Ataturk Kutuphanesı'nde bulunmakta dır Bunlar n,ınde Bunan'ın mektupla rının bulurması olasıdır Yetkılılere yaptığım ıkı başvurudan ne yazık kı SAYFA 18 Sanat yadatıyatro sınunu muzıkvb konularında yazsa da Burıan deneme lerınde daha çok şıır, roman uzeıınde duruyor Sımdılık sanatta ' şaşma"dan, "eleştırı"den soz açtığı denemelerınden bırer tadımcık alıntı aktarayım ıstıyo rum si7İere "Insan bır âlemdır, hayal gııcuylc ol mayacak şeyler tasarlar mantığıvla olçu yegelmez şeyler hesaplar " (108) 'Butun sanatçılar ıçın ınsanfarı co^turma bakı mından en etkılı araç hep hayret olmus tur " "Demek oluyor kı her sanatçi ıçın en onemlı sanat sorunıı hayret olanak larını aramak, yanı tabıının ustune çıka cak yolları bulmaktır" (153) Orhan Burıan'ın ta 1936'da ele^tırı eksıklığı uzerıne soyledıklerı ılgınçlığı kadar dokunaklılığıyla da dıkkatı çekı yor "Buradakı eleştırı kehmesınden anla dığımız, sadece yenı çıkan eserler ustu ne fıkır veren, onlara değet bıçen ya/ı lar değılda okurların kestıreceğı gıbı herhangı bır edebı eser hcrhangı bu sa natçı, herhangı bıı değer yargısı uzcrı ne sıstemlı bır dus,unme sonucu vazılmıs ele^tııcl çesitten butun vazılardır' Açıkça soylevclım kı on vedı mılvon nuluslu I urkıve okuduğu u/erındc du şunduğunu yanı uvgar dunyanın anla dığı anlamda okuduğunu henu/ gostcr mış değıldır" "Bu sanatçıva Lseıının varlığı ue yokluğu bı/ım ıçın bırdır demekten baska nedır' 1 " (73, 74) Şunca yıl sonra on vedıden yctmıse yukseldık de durum pek mı değışti'1 Oyleyse bu denemeler mutlaka okun malı1 Genç edebıyatçılaı, hele bu y<\ pıttan çokça vararlanacaktır benden soylemesı Deneme, bılımın sanatçası olarak da alınabılır bır çalım Okumadım rnı ek sıklık duyarım Roman ovku şıır oyun, eleştın nıce okusam da denemeye de uzanmak ısterım ılle Us soframın son tadıdır deneme Prof Dr Zekı Arıkan.aylaroncesınde uyarmıştı hepımızı "Onumuzdekı2003 yılı Prof Burıan'ın olumunun 50 yıldo numudur Olumunden ellı yıl sonra onu anmak, anarak duşunmek ve anısını ta zelemek gorevımızolmalıdır " (Cumhu rıyet.24 8 2002) Orhan Burıan ıse, 1946'dakı bır dene mesınde, olum henuz kendısınden onca uzakta gorunurken bakın neler demış "Gerçekten sevdıklerımı/de olmeyen ıçımızde hep yaşayacak yanlar bulalım kı onlar her zaman anılsınlar Yoksa anma torenlerı yaslar boştur ( ) Seygımız surdukçe olen bıı şeyyoktur ( ) Olenı mız unutulduğu gun ılk vc son defa olur ( ) (Onların) yaşayan vanlarını bılmek ve sevmek onlarla ayrılmamacasuıa be raber olmak demektır Burıan bunlan soyledığınde ben dun yada yoktum Ama şımdı, gokyuzundckı yıldızlaı arasında olsa da yerı, Denemeler Eleştı rder'le değerlı çevırılerıyle, Turk tıyat rosuna kattığı zengınlıklerle bızı çoğal tıyor ışte yıne Bır yanı belkı yıldızfar ka dar uzak bızden, ama bır yanı var kı ışı ğıyla dokunup yol gosterıcılık yapıyor nâlâ Pekı bız ona sevgımızı yansıtabılıyor muyu7 dersınız? Henuz erışemeyenlerın, mutlaka oku ması gereken bır denemeler toplamı Denemeler Eleştırıler • CUMHURİYET KİTAP SAYI 691 Burian'ın Denemeleri: Düşünsel, Sanatsal Şölen