Katalog

ALİ ANAVARZALI enı ekonomık duzcnın buyulıı sozcuğu değışuıT'ın doğası nedır, ınsanlara na sıl vaiisıyoi'' Her zaman kısa vadeye endekslı bırckonomıdc kışı nasıl kalıu değu ve hedcflcıc sahıp olabılif' I Ieı an parçalanan vcya surcklı ycnıden yapılanan kuıumlarda, kışı kcndı kımlığını ve yaşarnoykusunu nasıl oluşturabılır? Kurcselleşme olgusunu makro duzeydc ınceleyen bırçok kıtap ya yımlandığı halde bu sııreeın mıkro duzeyı ınsan karakten uzerındekı etkjlerı pck az ıncelendı Rıchard Sennett Karaktır Aiinması'ndd bunu yapıyor Ona gore sermayenın gunumuz ekonomısınm butıın dunyaya yayümış dalgalı denızleıınde "hızlı kâr'ın dışında başka bır amau yok şırketlerını pıvasadakı anlık dcgışımlere mıı dahakcdecek biçimde esnekkşiırıp venıden yıpılandırıyoı kişi lcrden sııreklı kendısmı vuııkmcsını scyyaı olmasını ıisk alması nı, rekabet beıeıısmı gelıştırcrekyırtıcı bırkarakteı edınmesınt ta kım çalışmasında uyumlıı olmasını beklıyoı Aıuak tskı kapıtalız mın tııtuı ve nıonoton yapısına karşı s ıvıınıılaıı bıı polıtıkaya yakın dan bakıldıg'ı zanıan sadect eskı ıktldaı yapılarının ıcngını dcgışrır dığı goruluyor Çalışanlar ıçın esneklığın anlamı ıse yaşam boyıı ı§ guvencesının yok olması sureklı ış vt şehır değıştırerek yon dııygu sunu yıtırmek ıstıkrarh ışlerın yertnı geçicı projelere hırakması ve bır ısten dığeıtne dundcn yarına suruklenen yaşım parçaeıklaıın dan heJenen ıckabetın korukledığı guvenMzlık vc 'kayıtsulık" dııygusu Vebır de karakter aşınması Oysa ınsan karakten duy gus>al deneyımlerımızın U7tın v ıdeh olması ve başkalarıyla gırdığı mız ılışkılerde karşılıklı bağlılık ve uzun vadelı bır hcdcf ıçın çaba harcamak bıçımınde kendını gosteıu Yenı kapıtalızm ıseguvenme yı, bağlanmayı ve uzun vadelı plaıılar yapmayı kârlı btılmaz redde dcr Sennett Karakter Ajinman'ndd gclışmış bılgısay ırlarla uıetılen ekmeğtn kalıtesınden çok, ekmeğı yıyenlenn hayatına bakıyor ve so nıyor Bu sıstem ınsanın yaşamına değer ve anlam katıyor mu?" Veeklıyoı değışım kıtlesel ayaklanmafarda değıl ıhtıyaçlarını bır bırleııyle paylaşan ınsanlann arasında, topraktayeşenr Insanlan bırbırlerı ıçın kaygılanmaz hale getıren bır rejımın, meşruıyetını ıızun sure koruyamayacağından emınını ' Y Karakter Asınması Rıchard Sennet bir yaramıza parmak basıyor Aşağıda bıı çarpıcı kıtap hakkında dış basında kaleme alınmış ııç yazı vc Rıchard Sennett'le yapılmış bır soylcşı sunuyonız • Karaktcr AşınmasıYeni Kapitalizmde Işın Kişilık Uzenndekj Etkileri/ Rtchard Sennett/ Çev Barts Yıldınm/ Ayrtntı Yayınları ıığraşlarla yaşantılayabılırler Halkı ayakta tutan budur Boş zam.ui aktıvıtelerı beylık bıraltematıf Retah toplumlamıın çogunda ışsızlık parası ya da sosyal yardım alciıklan halde ışsız kaldıklarında ınsanların sıkıntı dan patladıkları ktndıkrını hobılerıne bı le ış sahıbı olduklan 7amanda veı dıklerı gı bı veremcdıklerı dıınıstçe ıtııal ettıklcrı bır olgu^ Yanlış bır çıkanama yapmıyorsatn \ız kureselleşnıı nın dtırumtı daha ko/ıılej/ırdı ğınt, ınsanların ı$ dıırum ve kosulhmm ıyı lcj/trmeyı umttsız ktldığım da duşunmuyor sunuz1 Kuresel şırketler ıçın mekânın onemını yıtırdıgı onlara bıı şevlu davatılırsa nc k.ı lâ başka verleıı. taşinabıktLkk rı h ıkkında çokkonuşuldu Ama blof o, boş retonk O buyuk uluslararası şırketler bulııııduklaıı yere bağımlı deöıllermış Londra'ya ycrlcş tıklen gıbı pekâlâ Burma'ya da yerltşebılır lermış gıbı yapmaktan, bu tevatur ışltııne geldığı ıçın, noşlanıyorlarelbette Ama dog ru değıl soylenen Kureselleşmış ekonomı nın tuketıcılen her yerde değıl, ozel kılırı mış alanlarda bulunuyor Ve rînansıyal tıca retın buyuk bolumu de, orneğın Londra va da Frankfurt gıbı yerlerde merkezıleşnıeyı toplanmayı gerektınyor O tur şeyler hava da keyıflennce salınıyor değıldır, yuz yuzc dışkıyı gerektırır Londra'dakı fınansıyal merke7ae bır tur atarsan ne demck ıstedı ğını anlarsın Uluslararası şırkctlenn hemen ncpsı orada toplanmıştır Yaşayabılmelerı ıçın orada olmaları gerek Bu yuzden, on larla ış yapılırken, bellı sosyal ve coğrafı çev relere ıtıraf ettıklennden çok daha tazla ıh tıyaç duyduklarını unutmamak, hesapları ona goreyapmak gerek Blofyapıyorlar la şınabılecek şeyler vardır, taşınamayacak şey fcr vardır Esnek kapitalizmde astntyor olduğunu soyledtğtnız guven, karşılıklı sorumluluk, ta ahhut gıbı deierler, kıtabınızda da kısaca de ğındtğıntz gtbı, son ytllarda komumteryan (cemaatçı) narekt tle ılısktlendırılır ohlu Bai ta ABD dını sağı olmak uzere Avrııpa nın sağdenemeyecek çeurelcrtndı dı yankıuyan dtrmaya baslayan komumteryan duiunıt lı hcralızmın kendını yttırlt bırey anlayışını tles/ınp, ınsanın temeldf ortaklığa baikala rıyla btrlıktc yaşamaya thtıyaıı vardır dıyor vt stzın deandığınız dıjU r/t rı onı {ikarıyor Ama sız kendınızı ozı nlı onlardan ayırıyor \nnuz Nıdt nlı nnı btırada da değınır mnı nız' Komunıtarıstlerın arzuladığı bırlık dı nı olsun aıle ıçınde olsun sorunları lııçbıı bıçımde çozemez Onlann yanlışı, bır ccma atın aynı şeye ınanan aynı değerlerı payla şan ınsanfardan oluştuğu kabulu Oysa ger çek bır <emaat ıçınaekı farklılıklar kabulU nılmeden cemaat olamaz, onu oluşturan ıh tılaüar ve onlan tartışmaya, protestolar dın lemeye ısteklılıktır Oylete oluşan ortak "bız' duygusıı, modern komuıııteryanızm dekı yuzevsel ortak değerler paylaşımında olandan daha derın, dana guçlu bır dııygu dur Başkalarıyla hemfıkır olmak kolay Lıı şeydır Sırf hemfıkır olmak ıstendığındL, bırlık olsun dendığınde, ınsanın başkaları nı anlamak, ıletışım kunnak ıçın çaba sar fetmesı gerekmez Ve sonuç, değerlerın yıı zeysel bır bıçımde paylaşıldığı, karşılıklı sos yal yukumluluk ve saygı duygularının zayıf olduğu kof ılışkılerdır I artışılmayan nıut lak değerlerle bır sosyal ortaklığın olabık ceğı fantezıdır Komunıtartst dalganın Avrupa'da da ya yılıyor olduğunun bır orneğı, geleneku l aı le değtrlerı uzerıne yapılan konuimalar Tony Blatr de/alarca, aâenın Ingtltz toplu munun temel dtreğı olduğunu soyltdı O ağız tıksıntı verıyor bana Ingıli7 top lumu gıbı çoğunluğun gelentkscl aıle değer lerıyle yaşamadığı Dir toplum ıçın onu soy lemekgulunçbırsaçmalık ( lıntondayap tı aynı şeyı Aynı anda hem butunuyle cko nomık esneklık hem gelencksel aıle for mundan soz edıyoı laı Apaçık ıkı zıt şey on lar O duşuntc yalnız yaşayan annelen maı (înallcştırmtyc suçluluk uııygıısıı duymala rına goturur Oysa onlar bu toplumlaıda doğuran kadınlarm neredeyse çoğunluğu nu oluşturmaya başladılar Oranlan Avnı pa'da sureklı yukselıyor Weekendavtsen Kultur/1998 CUMHURİYET KİTAP SAYI 691 BfeHMe ya$amak Kapitalizm karakteri aşındırıvop KATINKA HAUXNER T7arakltrAsmmasıdırkenkarakter 1 ^ ılı ka\tıttığınıznedır> * *• Kıt ıkteı bırevın bıı amaçlar serını uzun sure surdurme ve on lan keııdı edımlerıyle ulavna yeteneğıne ılışkındır Bııradaonemlıolanduygıısalde nevımlctıınızın uzun vadelı te/ahurlen Ka lakttı ıf adcsını sadakat ve karşılıklı yukıım lıılıık taahhutlerde bulur kendımı/de dcgtrlı bııldıığumuz ve başkalarının da bul masını ısteaığunız kışısel ozellıklenmızdır Bııgıın ozellıkle ABD'de yasanan, ama Av ı ııpa da vt dıfier gelışmış ulkelerde de vay gınlaşan csnek kapıtali7mde bu kdrakter ?or gıınler yaşıyor Çozulmekte Çozulmesıyle kastettığım dc, ınsanlann onu surdu lecek guı,Iuının kalmayışı değıl, ışın esnek kapıtalızmdckı duzcnleme bıçımının ınsan lan zaman gerekrıren o deneyımlerden yok sun edıyoı oluşu tnsanların bırbınyle for mel olmayan bır guven gelıştırmek ıçın sa hıp oldııklaıı zaınanın azalması Iş ılışkıle rı ı,ok vuzeyselleşıyor Bırlıkte çalıştığım ın saıılar surcklı değışıyor ve her şey çok kısa vadelı oluyor Oysa guven başka ınsanlar hakkında programlaştırılamayan ve edınıl mesı haylı zaman alan bır tur bılgıyı gerek tırıı Bu ış koşullarının ınsanlarda aşındır dığı ıkıncı şey de, hayadannı kurma, bır ha yat hıkâycsı, hayat anlatısı oluşturma duy gusu Şımdıkı esnek ış koşullannda kışının butunfııklu tııtarlı bır hayat anlatısı oluştur ması çok /oı Kısa vadelı kararlarla befırle nen ve esnek bır dunya bır hayattan anlam, olaylarında bclırlı bır surekldık ve bağıntı beklcndıöındt kışının onlara egemen ol ması so7 konıısu olduğunda, olabılırlık va at etmıyor Bu c ı nek kapıtalızmın hıç olumlu sonut, lan yok mu > Yı tmışlerden bu yana hep ge rıyı mı gıdüdı > Lkonomık anlamda şuphesız lyı oldu Orneöın goçmenlere de yenı ış ımkânlan a(,arak toplumun tabanuıdakı ınsanldr ıan ıyı oldu Eskı kapıtalızmı karaktenze eden SAYFA 12 rııtın ^ılışmanın bır kısmını oıtadan kal dıtmısı bağlanıında da ıvı oldu Ontcdcn gunbcgun bır banrın başında ı,alış ın ınsan Ian dıışun korkunç bır ^alışma bıumıvdı o Bu yenı, esnek kapı talızmde oyksınt sıkı u ışlcr haylı azaldı Ama ıyı yanlan kadar kusurlan da var ıştc Kusurları ozellıkle ot ta sınıfları etkılıyor kı ben de kıtabımda onlan anlatıyonım ()ıta suuilar ^ok kotu dunımdalaı şınıdı Ama, esnek kapıtalızme bır tur denıon gıbı baknııyonım elbette Stz, esntk kapıtahımın çalı\anlar, bırı^c sahtp olanlar ım rındekı sanu^larınt anlatı yorsunuz Pekı ışuzlcn nı yapaıağıZ'' tşsızlık ıkı yanlı bır fenomen Esnek ka pıtalızmın en gelışmış ve yaygın oldufiu ul tceler olan ABD ve Ingıltcrc'de, ışsızlık Av rupa tıın dığcr ulkelerınden daha az Ona karşılık da o tkstra ışlcrın çoğıınun kalıte sı daha dusuk Bu dunımda ınsanlan Mc ışı tabır edılen nıtelıksız dusuk ucrctlı ve gelecek ımkânı sunmayan ışlert yerltştır menın ıyı bu dcğışını olup olmadığı uzerı ne tartışmalı Işsızlık sonınu o bıçımde ço zulebılır, ama ınsanlan ne nahasına olursa olsun bır ışe yerleşrırmek başka sorunlara da yol açar (Jrneöın 20 30 yaşları arasın dakı genı,lerden oluşaıı, o adı ışlerden bır tuı lıı pa<,ayı kurtaramayan kocaman bır kıt le yaratıyor Bır ışe sahıp olduklan doğru, ama onlar, o ışlen sıstemın onlara dayattığı koşullarda kaDullenmek /oıtuıda kaldılar ABD ve îngıltere dekı polıtıkacılar, oylctc onlara sosval yardım odemek zonınlııgun dan kurtulunduöu i(,ın, onun çok ıyı bır ço zum olduğunu duşunuyorlar Oysa bu, as lında o gcnçlenn kendılerını gehştırmc yukselme ımkânı sunmayan bır sıstemı. mahkum edılmelerı demek tjiizlık problcmı kar^mnda esnek kapı talızm vt Mcnlen ıyı bır çozum değıhe hal ka A) kazandırntamn alternatıflen nedır ^ Ben ışsızlcre ış kazandınnanın yolları nın çok olduğunu duşunuyoıum Karam saıhrdın değılım Ama o vcnı yontcmler denemevı gcn.ktınyor Enazından Keagan ıle llıatLİiLi m lansc ctmış oldugu bu kısa vadelı esnek kapıtalızmı kaçınılma/ bıı ka dcrmış gıbı duşunmekten vazgeçmevı Ben bır araştırmat ı olarak, bu zoı unluluk mıtolopsının ortadan kaldırılmasuıa yardım cdebılmeyi gonulden ıstıyorum Halkın çare sız olunmadığını, bırçok ço?um bıılunabı leLefiını anlaması çok onemlı Nt yapılahılecegıne ıhşkın ktmı iomul mesajlar uerehılır mısıntz > Iyı araştınlnıadığını duşundugum şeylerden bırı, 50 ve 60'larında olan ınsanlar ıçın ucrctlı communıty servıce yerel ser vıs ışlen Benım yaşımdakı ınsıinlann ışle nnı kaybetme, ış dunyasının butunuyle dı şında kalma rısklerı çok bııyuk O tur ın sanlar ender olarak kamusal scktore yerleş tıı ılıvor Denılebılır kı, o yaşlara vardıkların da onlardan vazgeçılıyor Oysa onlannma hallı servıs ışlerınde yararlanılabıletek hay lıdeneyımlen veyetenekleıı var Bu ozelış dunyasından gerçekte arzuladıklarından çok once cikardan ınsanlann ış hayatlannı bır bıçımde uzatma olanaj*ı sunardı Herkeun btrışesabıp olmasımn olanak sız olduğunu kabul ettnek daha kolay ulmaz mıydı^Işın merkeze yırlı^ttrılmcdtğı, olmazsa olmaz dtntmeyııegı bır toplum tn$a t tmt k mumkun değıl mı •> Boş zaman aktıvıtelerının yakında ışı ıkame edeceğını ılerı suren gerekcelendı ren haylı araştıı mau vardır Ozellıkle Fran sızca da 'boşzamantoplumu'nuanlatansa yısız kıtap bulabılırstn Kımı ışın ortadan kaldırılmasından bılc soz eder Ama hepsı ınsanlann kcndılenne hobılenyle de anlam lı bır hayat oluşrurabıleceklerı romantık ta hayyulunden hareket edıyoı Insanlann, ha yatlarında meydan okumalara ve kendıle nne uzun vadelı bır guven kazandıracak şeyler ınşa ctmeye ıhtıyaçlan var Bunu an cak, ucretlı olmasa bıle yıne de ışı andırır Boş zaman toptanu