Katalog

Mahmut Temizyürek, Görsel, Gelişim Larousse, Britannica, Thema Larousse gibi ansiklopedilerde yazarlık ve yayın kurulu üyeliği yaptı; Tempo, Güneş, Demokrat, SiyanBeyaz, Demokrasi gibi dergi ve gazetelerde yazdı. îlk şiiri (Filistin) 1981'deYarın dergisinde yayımlandı. Edebiyat Dostları ve Edebiyat Eleştiri dergilerinin kurucularından olan Temizyürek, Edebiyat Dostları'ndaki şiir ve yazılarında Mehmet Fikri Ünal imzasını kullandı. Göçebe Buluşması adlı bir deneme kitabıyla, tz ve Rüya ve Kırlangıcım Paranoya adlı iki şiir kitabı bulunan Temizyürek'le, sanatı, hayatı ve şiiri konuştuk. HASAN ALİ TOPTAŞ oçehe liuluşmau, lz ve Rüya, Kırlangıcım Paranoya... Birt deneme, ikisiijiır. Asltnda daha çok da yazın var, şttr, roman başta olmak üzere, çeşitlı hmularda. Buna rafcmen kendinigizliyormu^un duygmu veriyorsun. Bana öyle gelıyor ki, bu kitapları bile gizliyor gibisin. Kitaplarla birlikte bir şekilde kendini de gerı çekiyonun sanki. Bu tavrı neler belirliyor? Neden ve nelerden uzak duruyorsun büyle? Görünmem gereken yerdeyim aslında. Mahmut Temizyürek'le sanatı, hayatı ve şiiri konuştuk "Canını vol et vürii" tışmasına dönüştürmeye kalkıştı ayaküstü. Kar romanını Karslılara değerlendirtip edebi not verdirtti. (Ne diyordu Karslılar: "Yalan, yazdığı her şey yalan! Karsımız öyle bir yer değildir.'). Beri yandan, Orhan Pamuk ve Ahmet Altan, neredeyse her tv kanalmda romanını bir kez daha özetlevip anafikrinianlatmaya çalıştı. Aslında kime ne anlatmış oldu? Âldatmak, bir roman mı, yoksa ycni bir dedikodu ajiratörii mii? Kim bilecek bunu: Eleştirmenler mi, kadınlar mı, magazin sunucuları mı? Yoksul genç erkeklerle ilişkilerini konu ederek yazdığı şiirleri yayımlar yayımlamaz bu çocukların hikâyelerini Pazar magazinine taşıyan da edebiyatçı. Tanıtım kavramı, "pazarlama" kavramıyla özdeşleşti yayınevleri ve medya sayesinde. Gencecik öykücüye "ilk kitabmın hedel kitlesi kinı sence? ' gibi rcklam dilli sorular soran medya ama bu soruyu aynı anlayısla, "modern çağdan şikâyetci hayalperestler" gibi yanıtlar veren de yeni tip edcbiyatçı. Medya; yazarı, jairi, ressamı, müzisyeni yapıtından daha fazla kişisel öyküleriyle önc çıkardı. Oysa sanatçının yapıtı dışinda neyi vardır? Sanatın iç disiplini açısın G Ama görünmcnin ycri ve anlamı değişti. Şöyledüşünüyorıım: Sanat, medyaııuıkuşatması, hadi yumuşatalım, himayesi altında. Bu kuşatma, bu himaye, sanatuı ruhıında onınaz yaralar açıyor; hissetmiyoruz. Medya, sanatı bir gösteri alanına, sa natçıyla sınırlı bir perrormans gösterisine dönüştürüyor; gocunmuyoruz. Leyla Erbil, bu ciurumu alegorik bir anlatımla, kırbaç bir dille işlemişti romanı Cüce'de; okumuyoruz. Geçcnlcrde kitabının tanırım kokteylinde kameradan sıkılıp kaçan bir yazara kamerarnanın söyledigî şıı söz hcr şeyi özetliyor: "Madcm göriinmek istemiyordıın niye kitap yazdın!?" Denebilir ki, habcr etmcnin, okuyucuu escr hakkında bilgilendirmenin kötüiik neıesinde? Hiç! Kötülük yok ilk bakışta ve her şey apaçık. Ama bir sorun var: medya yapıtı değil, kendisini gösteriyor. Medya aııcak kendisini göstcrir; denmişti ya: "araç, mesajın kendisidir". Bunu McLuhan'dan bu yana ezbere biliriz de, bilmezden geliriz. Herkesteki açık gizli narsizmi kışkırtan bir yan var medyada. Artık "Görsclsözel" bir küJtürdc yasıyoruz . "Sözlü Kültiir"ün egemen oluuğu toplumumuzda yavaş yavaş yazı etkirmk gösternıeye başlamıştı ki, üzerine "görsel" dünyanın araçları yağdı, iki kültürün sentezinden "görselsözel" bir kültür oluştıı. Medyanın gücünü, anlamsızlığa varacak derecede kötüye kullanaıı bir zihniyet de egemen olunca, herşey zıvanadan çıkıyor. •Nasti kötüye kulutndıyor? îşte, yılların ressamı Adnan Çoker'in sanatını Hülya Avşar'a sordu medya. Orhan Pamuk'u Kültür Bakanı'na sorup baIcanın öznel beğenisini bir edebi dcğcr tar l dan sanatçının yaşamı bile yapıtuıın acıklanması için, bazeıı gereklidir, o kadar. Görünmek, sanatçıya ucuzıından ün getirdi ama yapıtının anlaşılması için bir yarar getinncdi. Tersine yapıtın üstünü örttü, onıı magazinin degcrli değersiz bir öznesi yap tı. Bana kalırsa, yazıyı ekran, müziği klip, görüntüyü sansasyon yönlendiı irse sonuçta bu bayağılıktaıı kaçınamayız. Şimdi söyle kime göstereyim kendimi? Rimbaud sormuştu ya: "Hangi kanda yüzmeli?" Daha acısı da ş,u: Bütün bu bayağılıkla ra karşı tepkimizi, yeni bir özneyle, yeni bir bakışla veremiyoruz ne yazık ki. Aydınlanmacı cski özneye dayalı bir kültür ve bel lektcn, berilli bir ahlaktan konuştuğunuı biliyorum. lnanıyorum ki, bu bile daha devrimci. Hiç olmazsa eriyip şekilsizleşme karşisında özerklikkaygısı ta^ıyor... Bazen de avunmak için şu dizeleri natırlıyorum: "Eskiyen söz simya gibidir/l'a^, bakarsm altın oluverir." (M.C. Anday) •Okura güvenmıyor ınusutı > Okur, en iyi haliyle Binbir Cîece MasaJları'ndaki Hükümdar Şehriyar gibidir. Şchrazat, onca yeteneğini ortaya döküp, Şehriyar'ın koşullanmış ruhunu ve bilincini çelecck, binbir gece sonunda kellesi ni kıırtarmış olacaktır, olsa olsa. Kim ncrden bilebilir okurun özgür mü, koşııllanmış mı olduğunu? Okurun da işi zor bu kaosta. Aslında herkes körokurdur bir baluma. Kör okur, aradığını dokunmadan, koklamadan, duymadan, tatmadan bilemez. O yüzden, her şey bir tesadüf vc bulunan da bir keşif gibi, bu kaotik yapıda. Bilgilerin sistemli işlendiği akademik ortamda bile tesadüti bir işlcyiş var. Kör Sa"I lerkes çiktığı suya geri dönen mitolojik attır Ta ki kar yağar tane tane, ağanr anılar." Kitabın üçüncü bölümü, "Hayat hepı mizden geniş / ölüm her ömürden uzıın" dizeleriyle başlar. Sıvas'taki katliam için, güzelim şair Metin Altıok için yazılmış. Onlar ağıt değil, acısı derinde güzellemeler. Birinci şiir Metin'in ağzınaan: "...Ne ölümler gördüm de yaşamak hırsızlık gibi geldi bana..." Görmedik mi? Bize de öyle gelmedi mi? Metin'in öldürülmesi ve pek çok başkaları. Hırçın sözcüklerle hiçbir şey anlatılamı yordu. Onlar "Dilsiz vebataktılar" doğru. Ama "hakikat" başka nasıl aranabilirdi. Sonsuz geceye giren Metin ve öteki Metin'ler için artık ne dileği kalır ki şairin, "Ay kılavuzun olsun"dan başka. Temizyürek'in özelliği, atıflarının dilde hiçbir zaıııan beklendiği gibi gerçekleşmemesinde. Hep bir aykırılık bir karşı dıırma hali. Çok rarklı çalışma bir algılama, imgelem, yadırgı bir sözcl yapılaşma. "...Kelebek / avcısı yoksa kelebek / kendi ni dünyaya kaydetmeden uçar gider / o kelebek / avlanmışsa o kelebek / ölüm acısıyla benim der." ...Aşksuı / gittin, gittin de rüzgâr aşırı / sızıya benzer beyaz ince bir iz bııaktın.. "... parantezim ol sevgilim / Beni bu dışardan atsalar / Içindc ömriim kalsa." "...Iştegeldim, yüziinde yolculuğun kırları geçiyor hâlâ..." gibi dizeleri topluyorum. Sevgilinin elleri için yazılmış güzel lemeyi olauğu gibi alıyorum. Yüreğin daraldığı, kararcbğı günler icin, insanın yel kcnini tatlı bir rüzgârla dolduran şiirler, aşk şürleri. Son ilginç bir şiir bence "Gurur ve Za man". Sonsuzluğun "gurur kırıcı zaman" olduğunu öğreniyoıuz. Öteki zamanlar sorularia anlaşılmaya çalışılıyor da sonsuzluk için kesin hüküm veriüyor. Niye gurur kıncı? Çünkü öteki zamanlar (sabah, akşam C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 677 Paranoya kırlanmç mı? GULTEN AKIN P "Bana kalırsa, yazıyı ekran, müzlğl kllp, göriintüyü sansasyon yönlendirirse sonucta bayağılıktan kacınamayız" dlyor Temizyürek. SAYFA 12 aranoya Kırlangıc mı? Nice şiir, nice şiir kitabı gelip geçti. Sevdiklerim oldu. Gizlcrine karıştığımı sandığım oldu. Onlan pay laşmak istedim. Ama, Necatigil'in deyişiyle, "vakit olmadı", ya da gücüm yetmedi. Hilmi Yavuz'ıın "Ayna Şiirleri"ni okudum. Çözmeyegiriştim. Mitoloiiden Sufiliğe, felsefeden psikolojiye kaç başlı devle savaşarak bir yere kadar geldim. Ûlaştığımı sandığım yer kuyuydu, yoruldum. Bitircmedim. Cevat Çapan'ın o güzel "yolculuk"una, bir ucunuan dostça karıştım. Alıp götürdü bcni. Yazamadım "Eskıden Tarzı' için de. Ve dahi kimlerin şiirleri. Kendıni eleştirmem saymadım. Bir "şiir tadıcısı" idim sadece. Sıra geldi, genç şairler için yazdım. üeğerleri görülsün istedim. Alınır satılır olma çağm özelliği, edebi yatta kıyıda kenaıda kalmadı. Bir kanadıyla marketlcrde yerini aldı. Şiir bile. İyi olan hâlâ kıyılarda duımayi yeğliyor. Kitaplar basılıyor, çoğu kez sessizce. "Bir yıldız gibi kayıp gecede" kimi şiirleı karan lığa gömülüyor. Onlara kıyamıyorum. Istiyorum ki gönülleri açık olan başkaları da onlan bilsin. MahmLit Temizyürek adını duymadan önce, M. Fikri Unal'ın şiirlerini 80'li yıllarda bir siire yayımlanmış "Edebiyat Dostları" dergisindegörüyordum. O güne dek söze gelmemiş değişik bir dııyarlılığı, dün yayı algılayışı ile merakımı çekmişti. Sonra Mahmut K. Temizyürek'i tanıdım. Sonra şiirkitabıni: "Kırlangıc Paranoya". Oğrendim ki M. Fikri Ünalda oymuş. Kitaptaki aykırılık adıyla başlıyor. Para noya işaire ait gibi görünüyor. O bir kuşsa, güvercin, saka, iskcte, atmaca gibi insana alışkın bir kuş olmalı değil mi. Aykırılık bu ya, bu paranoya kendi gönlünce gelip gidici; yakalarur bir şey değil ama, ozan yine de ona sahipleniyor. Kitaptaki ilk şiirde daha, yazanın dünyaya nasıl baktığını seziyoruz, "yalanı gizleyen yer". Madem ki ölüm var. (çünkü benim bir avcım var), insanı gerçek kılan tek aidiyet ölümlii olduğudur, ölüm acısıyla yaşadığıdır. Ölüm gibi bir avcısı olmasaydı insanın, o acıyı bilmeseydi, bir kelebek gibi "kendini dünyaya kaydetmeden" yani yaşamadan uçup gitmiş olurdu. Benzersiz bir bakıs. Kitaptaki bazı şürleri tümüyle çantasına koyuyonız, bazılarından dizeler alıyorıız: "Sıradajılığım herkes gibi olmalı da Hayranlığıma işte deha denmeli" gibi. Akşamın herkeste hatırı vardır gibi. "Hayatın tJç Mevsimi" bir şiirsel dünyazı."...Eskimiş bir herkes yalnızlığı kışgelir tazelenir..." İşte, bir şiir tümcesi ki kaç tümcenin ve dizenin işlevini yüklenmiş. Yalnızlık siireğendir. Herkes, yaşamın her mevsiminde yalnızıdır. Ancak kış geldiğinde, yaş ilerlediğinde yalnızlık yenilenir büsbütün. Şaire göre, sevışenler birbirlerinin yalnızlığına dokunmaya izin verenlerdir. Sevişmek yaraya dokunmaktır. Bu yüzden an verır. Ayrılık kıştır. Kar yağarken kes kin, riz bir ses duyulur, (au ve umutsuzluğun çığlık biçiminde dışavurumu). Kar yağdığı anda ölür, nesne değildir artık. (acı ve umutsuzluk), ölüm üçüncü mevsimdir. Arada isc yoksunluk mevsimi vardtr. Sonunda: J