Katalog

BEDRETTİN AYKIN O K I nceliklc belirtmeliyim ki, bilmediğim bir dilde üriin veren bu iki büyük şair hakkında yazmaya karar verirken, bu işin güçlüklerini yeterince düsünmemiştim. Beni yazmaya zorlayan, dılleri ayrı olsa da, onların bu toprakların, bu coğrafyanın insanları oluşlarıydı. Ayrı dili konuşmaları, ayrı inançları taşımaları bu gerçeği değiştiremezdi. Van kökenli Silva Gabudikyan'ın yaşlı yüreği bugün bile ailesinin doğup DÜyüdüğü, yaşadığı topraklarda çarptığıni gösteriyordu siirleri. Zahrad ise pek çoğumuzdan dana çok, doğma büyüme Istanbulluydu. Ve bizler onları, onların şiirini yeterince tanıma olanağı bulamamış; dahası onları bizden saymamış, büyuklüklerini görmezden gelmiştik. Belge Yayınları'nın 17 Aralık2002 Salı günü CNR Kitap Fuarı'nda düzenlediği ve panelist oıarak katıldığım "Şiir Coğrafyamız" adlı etkinlikte Zahraa'la aynı masayı naylaşıp, kendisini yakından tanıma olanaği bulmasaydım, sınırh da olsa onları Türk okuruna tanıtabümeyi amaçlayan bu yazı yazılmayacaktı. Elimde iki kitap, biri 'Yapracığı Gören Balık". Zahrad'ın seçme şiirlerinden oluşmuş bir seçki."1 Diğeri ise Silva Gabudilcyan'ın "Şarkıların Şarkısı"'2' adlı sjiir seçkisi. Zanrad vc Silva Gabudikyan özelinde Ermeni şiirine eğilirken bir oaşka ustayı, Aram Pehlivanyan'ı ve gencecikyaşta(18511872) ardındabir rotoğraf bile bırakmadan tüberkülozdan ölen, aşkın ve acının hüzünlü şiirini söyleyen ünlü Ermeni şairi Bedros Turyan'ı ve yine 26 yaşında ölen Türkiyeli çağdaş (19201946) Ermeni şairi Garbis Cancigyan't anmadan geçeme'z. Garbis Cancigyan'ın, Haygazun Kaıstyan adlı bir başka Ermeni şairle birlikte 1942 yılında yayımlanmış "Balkıs" adlı bir ortak kitapları var. Şiirlerinde A. Savarş takma adınıkullanan Aram Pehlivanyan, yaşça da Zahrad'dan büyük olduğundan (1917Üsküdar 1979 Berlin) savaş sonrası çagdaş Türkiye Ermeni şiirinin kurucusu vebir bakıma Zahrad'ın da ustasıdır. Savarş'ın ortaya çıkışına kadar Türkiye Ermeni şiiri tekdüzeliğin sınırlarında gezinmiş, öz ve biçimde yenilik getirmeyi başaramamıştır. A.Savarş gerçekçi, yaşam yüklü şiirferiyle günümüzün kaygılarını, acılarını, umutlarını ve yengisini dile getirmiştir. Şiirlerinde hayal kırıklığı saçan bir tek dizeye rastlanmaz.(S.K.Zanku) Yaşamının ikinci yarısını yurt dışında geçirmesine yol açacak siyasi bir kimliği de olan ve bu alanda A(hmet) Saydan adıyla bilinen A. Savarş gerçek öncü bir şair olarak unutulmaz bir ad ve iz bırakmıştır. Nâzım Hikmet'in yakın dostu olan Aram Pehlivanyan ne yazık ki yurt dıında yazmayı sürdürmemiştir. İ949'da stanbul'da Ermenke olarak yayımlanan "Kağakijıghorin Meç" (KentinGürültüsünde) adlı tek yapıtı, elliyıl aradan sonra, ilk basıma girmemiş Türkçe ve Ermenice, çoğu hiç yayımlanmamış şiirlerinin de eklenmesiyle Aras Yayıncılık tarafından "Özgürlük İki Adım Otedc Değil" adıyla dilimize kazandırılmıştır. 1. ZAHRAD Asıl adı Zareh Yaldızcıyan olan Zahrad lOMayıs 1924'telstanburdaNişan taşı'nda doğmuş. Üç yaşındayken babası Movses Yaldızcıyan'ı yitirmis. Babasının ölumü üzerine Zahrad'ın oakımını anne tarafından büyük babası Levon Vartanyan (Hacı Levon) üstlenmİ!;. Zahrad 19411942 döneminde Nlıkhitaryan Lisesi'nden mezun olmuş. Üç sene devam ettiği Istanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ni yarıda bırakmış. Askerlik görevini 19481949 döneminde ye Ermeni şiirinin yaşayan iki büyük ustası Ermeni şiiri ile yakından tanışmamızı sağlayan iki kitap Belge Yayınları tarafından yayimlandı. Zahrad'ın "Yapracığı Gören Balık" ve Silva Gabudikyan'ın "Şarkıların Şarkısı" Ermeni şiirinin tüm niteliklerini ortaya koyan örnekler. Zahrad ve Silva Gabudikyan nız yürepmin içinde 2002'de yine Ohannes Şaşkal çevirisiyle ve yine seçme şiirlerinden oluşan "Yapracığı Gören Balık" okurla buluştu. Ük şiirini 6 yaşında mahallenin kedisine yazdığını söylüyor Zahrad. Sonrası hece vezniyle yazılmış manzumeler. "Azını saklıyor, çoğunu atıyordum. Şiir oyuncak değildir ama şiir yazmak oir oyundu benim için" diyor Zahrad. Şiirle ilgilendiği, yazmaya başladığı yıllar, Orhan Veli ve arkadaşlannın Türk şiirine damgasını vurduğu, "Garip" akımının egemen olduğu yıllar. Doğal olarak Zahrad da bu akım doğrultusunda yazarak sürdürür başlangıçta şiiri. Özellikle Türkçe yazdığı "Ağlama Işık Ağlama" adlı şiirde belirgin bir şekilde görulür bu etki: "Ağlama ışık a&lama/ Gökten düşen a&lamaz/ Ağlama fakir odasına dü$tüm aiye/Başlar üstünde yenn var/ Aglama tştk ağlama/ Bodrum katına düşmeyen ıştk ağlastn" Zahrad'ın şiiri bir tek akıma, ya da tekdüze bir söyleme indirgenemez. Kimi şiirlerinde gerçeküstücü bir çizgide, kimi zamanda anlatımcı bir söylemle kurar şiirlerini. Her iki şekilde de şiirin ipleri elindedir. Şiirden ödün vermez. Ânlatımcılığı şürsel bir anlatırncılıktır, düzyazı anlatımcılığı değil. "Özgeçmiş" (s.21) ve "Zavallı Kharalambos" (s.129) gibi siirleri anlatımcı söyleminbaşarıilekullanıldığı örneklerdir. Özellikle bu tür şiirlerindeki ironi yüklü söylem, onun Garip şiiriyle akrabaüğını belirgin bir şekilde sergiler: ÖZGEÇMtŞ A Nişantajinda/ Hacı Levon'un evınde/ 1924 'ün 10 Maytsmda/ Bir C.umartesi vünü dünyaya eeîdımZgündüzdü/ Kuskusuz sezdım/ beni naul bir bayatın / beklediüini/ Keddettım yaşamayı nefes almadımOradaydı büyük teyzem Verkinia/ Bir sıcak bir soğuk \uya/ soktu beni/ (Sıcak .wg.uk nedir / doğar doimaz bildim)/ Ikt üç yıl tonra babam öldü veremden B Bir merhaba diyemedik birbirimize/ Bir çift laf edemedik karştlıklı babamla ben/ Ne bilebıldım nasıl biriydi o/ Ne n bilebildi nastl biri oldum ben/ Şimdi ondan yaşça daha büyük/ Bazen anımsartm onu şefkatle ağabeyi gibi / . HkŞHrtep Söylem Çeşttllllği dek sııbay olarak tamamladıktan sonra, ilaç deposu.kâğıtçı, noter, tıbbi malzeme kııruluşları gibi işkollarında çalışmış. Kravat ticareti, kemer imalatı, musluk ve zincir ticaretiyle uğraşmış. 1994'te çalışma hayatuıa son vermiştir. Ilk siiri 1943'te " J a m a n a ' t " gazetesinin edebiyat sayfasında okurla buluşuyor. Sonraları lstanbul'da "San", "Hantes Mışaguyti'Y'Yerçanik Darekirk", "Kulis", "Soğagat", "SurnPırgiç", "Nor Tar" gibi dergi ve gazetelerde; Istanbul dışında ise, "Pazvaveb", "Karun", " Antastan","Ahegan", "Şirag", "Miutyun", "Hay Indanik" gibi yayınlarda şiirlerine yer verilmiş. Yapıdarı:llk kitabı "Büyük Şehir" 1960'da yayimlandı. Onu 1968'de "Renkli Sınırlar" izledi.l971'de "lyi Gökyüzü",1976'da "YesÜ Toprak", 1989'da " Bir Taşla İki Bahar", 1994'te "EgriOturahm Gigo Konusahm", 1995'te "Bir Elek Su", 2001'de "Ucu Ucuna" adlı Ermenice şiir kitapları.yayımlandı. Siirleri Türkçeye karikatürist Ohannes Şaşkal tarafından çevirilen Zahrad'ın seçme şiirlerinden oluşan ilk yapıtı, lyi Şeyler Yayıncılık tarafından "Yağ Damlası" adıyla 1993'te yayimlandı, 2000 yılında yeni basımı yapıldı. Artık kitapçı raflarında bulunmayan.Zahrad'ın Türkçe'deki bu ilk yapıtına adını veren şiiri anmadan geçmeyelim: YAĞ DAMLASI Siz hcpiniz denizfırtınalı ve büyük/ Ben o denızın ıçinde/ Ben n dentzin içinde bir yai damlası/ Katışık ve üvey/ Ben yağ damla «/ Hülyalıdenızın yüzeyinde/ Sız hepiniz denız fırtınalı ve büyük/ De BtP Büyük Düfçfi Bütün şairler gibi Zahrad da bir büyük düşçü; bir büyücü. Büyü gereçleri söz cükler. Çok sıradan, somut bir manav alışverişi, ya da mahallenin yaramaz çocuğunun kapıları çalıp kaçması; meyvesiz erik ağacının utancı kolaylıkla eşsiz birer şiire dönüşebilir onun imgeleminde. MEYVESÎZ ERİK AĞACI Baharda meyve vermedi erik agacı/ Utandt/ Buruk baktı yapraklarına/ Çıplak dallanna/ Ve ağladt Ve mahallenin veletlerimeyve htrsızt/ Hiç taş atmadtlar/ Küçümseyerek baktılar ağaca/ Ve gıttiler öylesine yüzüstü ve öylesine yapayalnızJ Erik ağacı/ Ardlanndan onlara özlemle bakakaldı/ Ve ağladı Vc mahallenin hayîarı bayanlan/ Ayrımsamadılar/ Zavallı enk ağaaml Kı öylesine yaramzoylesıne utçlu/ Ağladı Yalnız kara bir kedt golge dostu/ (lüne$ gibi san gnzlerıyle/ Bnı konu süzdü enk ağaanıl Ve yer yurt edmdı/ Dört enik getirdi gölgaıne ağacın Şımai erik ağacı/ Hazla uzalır ierin semiiyesını/ Yavrucaklar azılı güneşınden yazın/ Kavrulmasınlar diye K İ T A P S AY I 6 7 8 Asıl adı zareh Yaldızcıyan olan zahrad 10 Mayıs 1924'te lstanbul'da Ni$anta$ı'nda doğmu$. SAYFA 8 C U M H U R İ Y E T