Katalog

Kapak konusunun devamı. •" kesintisiz biçimde bizlere ulaştırırlar. Klasik Batı müziğinde, bugün bclki daha doğrtı bir nitelemcvle uluslararası sanat müziği olarak adfandırabileceğimiz müzik türünde, dinleyicılerin ilgi alanlan doğal olarak oldukça rarkiıdır. Her şeyden önce tarihsel bir müziktir bu, tarinselliği belirgin biçimdc duyuran bir müziktir. Uluslararası sanat müziğinin evrimi kabaca bin yıllık bir zaman diliminc yayılır. Ana hadanyla izlenmesi o denli güç olmayan, öte yandan son derecc ilginç bir ilişkiler dizgesi sunan bir evrimdir bu. Yapıt dağarcığının ağırhklı bir bölümü, görece küçük bir zaman diliminde bestelenen, kabaca son iiç yüzyıl içinde üretilen müzik lerden oluşur. Bu müziğin evriminde belirleyici olmuş bestecılerin hcmen hiçbiri artık yaşamamaktadır. Üstelik kimi bir yüzyıl, kimi birkaç yüzyı] önce göçüp gitmiştir bu dünyadan. Uluslararası sanat müziği dinleyicileri öncelikle bu müziğin yaratıcılarının yaşamlarıyla, yaşadıkları siyasal, toplumsal, düşünsel ve kültürcl iklimle ilgilı bilgiler cdinmek istcrler. Çoğu kez, hestecilerin yaşamlanna olduğu denli, dinledikleri yapıdarın arka planına ilişkin de tanıma, öğrenme isteği duyarlar. Bu yapıt hangi dönemde bestelenmiştir? Besteeinin yaratıcdık serüveninm hangi evresindc ortaya çıkmışür ve yapıt, o evre açısından özel bir önem taşır mı, taşımaz mı? Bu yapıt bir piyano sonatiysa, sonat nedir r Hangi koşul> larda ortaya çıkmıştır? Bugün de sonat bestelenir mi? Bütün bu sorulan, yeri geldikçe başka başka sorular izler: süit nedir, senroni nedir, konçerto nedir, opera nedir, prelüd nedir, senfonik şiir nedir? üinleyicilerde giderek bu yapıt türlerinden belli başlılannın evrimine yönelik de bir merak uyanabilir. Batı dillerinde bu konuda kaleme almmış pek çok kitap bulunmaktadır. Uluslararası sanat müziği YÇ kitapçıklannda ya da plak arkalarında, öncelikle söz konusu olan yapıüaı ve bestecilere ilişkin bilgiler yer alır. Yapıtlar ycri geldikçe bölüm bölüm tartışılır. Sözlü müziklerde metinler özgün dilde, kimi kez bir, kimi kez birkaç başka dildeki çevirisiyle birlikte verilir. Öte yandan bu şiirlerin ya da metinlerin verilmcsinin nedeni dinfeyicilerin, popüler müziklerde olduğu gibi, bu şarkılan ya da vokal yapıtları belleklerine yerleştirerek kendi başlarına yinelemele rine olanak tanımak değil, doğrudan doğruya yapıtın içeriğiyle, duygusal ve düşünsel ortamıyla, metinlerde geçen kavram larla ilgili bir bilinç oluştıırmalannı sağlamak, gidcrck bestecinin belli bir metni yoıumlayişını, ele alışını, işleyişini görünür kılmaktır. Bu YÇ kitapçıklarında besteci ve yorumculann birer resmi ya da fotoğrafı bulunabilir. ö t e yandan popüler müzik YÇ'lerindekilere oranla çok daha ölçülü bir tutum söz konusudur burada. Giderek, ne besteciye nc de yorumculara ilişkin herhangi bir görsel gerecin bulunmaması bu müziğin dinleyicilerince yadırganmaz. Önemli olan bestcciyi ve yapıtlarını kuşatan bilgidir çiinkü. Bu bilgi ya da genel anlamda ncrhangi bir ön donantm olmadan da bu müzikten haz duymak ve yapıtlarda açımlanan küçük evrenlerin içine girmek olanaklıdır elbcttc. Her yetkın müzik yapıtı kendini, sözel açıklamalara, yorumlamalara gerek olmaksızın açımlayabilir, açımlayabilmelidir. Salt seslerden oluşan bir mikrokozmos, bir küçük evren olarak, kcndisini tanımaya yönelenlere seslcncbilmelidir. Öte yandan uluslararası sanat müziğinde dönemleri, kültürel çevreleri, sanat anlayışlannı, akımları, bestecileri, yapıdarı ve yapıt tüılerini kuşatan bir bilgi birikımi, en azından bu bilgiye yönelik bir öğrenrne isteği ve araştırma, birçok durumda bu müziğin görünmeyen yanlarını ortaya çıkarabilir ve dinleme eylemindcn alınan hazzı arttırır. Dinleyici kılavuzları, işte tam bu amaca SAYFA 4 îrkin Aktüze yeni bir dinleyici kılavuzu sunuyor okura: Müziği Okumak Uluslararası sanat müziği dinleyici kılavuzları Uluslararası sanat müziği yapıtlarını konu edinen Türkçe dinleyici kılavuzlarının sonuncusu, 2002 yılının yaz aylarında, bu müzik türüne gönül verenler için büyük bir mutluluk kaynağı olarak gün yüzüne kavuştu. Irkin Aktüze'nin kaleme aldığı, eşi Cevza Aktüze'nin yayıma hazırladığı "Müziği Okumak" adlı yeni kılavuz, beş ciltten oluşan kocaman bir çalışma. Bu ülkeye son on beş yıl içinde küçük bir müzik kitaplığı armağan eden, bu ülkenin müzikseverleri açısından çok aeğerli olan küçük bir müzik kitaplığı oluşturan Pan Yayıncılıîc'ın yavımlamaya başladığı kılavuzların şu an için ilk iki cildi okurlara ulaştı. üzere keman ve piyano için bestelediği üç yapıt seçilmiş, geride bıraktığımız yüzyıhn en önemli oda müziği yapıdan arasında yer alan ve Bartök' un bestecilikteki gelişiminin izini yetkin biçimde sürmeye olanak sağlayan yaylı çalgılar dördülerinden bir tekı bile ele alınmamıştır. Bestecinin en seçkin yapıtlarından biri olan îki Piyano ve Vunnalı Çalgılar İçin Sonat da, tıpkı üebussy'nin piyano için prelüdleri ya da Brahms'ın ve Schumann'ın piyanolu beşlileri gibi bu kitapta kendine yer bulamamıştır. Örnekler çoğaltılabilir. Yener'in bu kitaptaki seçimleri keyfiliği ve tanımlanamaz bir öznelliği duyurmaktadır. Bunun ötesinde, yapıt açıklaması olarak tasarlan mış kimi metinler, söz konusu olan yapıta üişkin hemen hiçbir bilgi içermemektedir. Örneğin 'Rigoletto Operası Paratrazı' başlığı altında, parafrazın ne olduğundan söz eailmiş ve Liszt'in öbür parafrazlarının kısa bir listesi verilmiştir. Bu açıklama metni. doğrudan Rigoletto Parafrazı'na ilişkin tek bir söz içermemektedir. Bir başka say fada Şinitke'nin oda müziği yapıdarından ikisi ele alınmak istenmiş, gelgelelim bu yapıdara ilişkin yorumda bulunmak, açıklamaya girişmek yerine birkaç tümceyle bestecinin yaşamına ve sanat anlayışına değinilmiştir. Faruk Yener'in bu kitabı, ya zık ki ne 100 Opera ne de Müzik Kılavuzu'nun önccki kitabıyla karşılastırılabilir bir düzeyde değildir. Halil Bedii Yönetken gibi bir kültür ve müzik emekçisi olan Yener, uzun yıllar düzenli olarak hazırladığı radyo programlan ve yazdığı müzik elcştirilerinin yanı sıra, kültür tarihimizdeki yerini öncelikle, başta sözünü ettiğimiz iki kitabıyla alacaktır. Ölçiilüblrtutum Yw»er'lnMüzlk Kılavuzu Yener'in Müzik Kılavuzu, ilk bastmıntn ardından otuz yıl boyunca, Türk dilinde uluslararası sanat müziği yapıdarını konu edinen, kolayca ulaşılanilir tck dinleyici kılavuzu olarak önemli bir işlevi yerine getirmiş, büyücek bir boşluğu doldurmuştur. Uner Birkan'ın (*1934) Dinleyicinin Kitabı adını taşıyan kapsamlı çalışması, uzunca bir süre sonra Yener'in kitabını izleyen ilk başvuru kaynağı olarak onava çıkmıştır. Birkan'ın 2000 yılının son ayla rında yayımlanan kitabı, opera ve operetleri dışta bırakmakla birlikte, Yener'in metnini senfonik yapıdar bağlamında genişletmiş ve güncelıeştirmiştir. Birkan'ın kitabı, aralannda Bartök, Çaykovski, FJgar, Mahler, Mozart, Prokoricf, Rahmaninov ve Telemann'ın bulunduğu birçok bestecinin daha çok sayıda yapıtını ele almakla kalmamış, çağdaş Türk bestecilcrinin oldukça kapsamlı bir görünümünü sunmayayönelmiş, giderek saytalannı son kuşak Türk bestecüerinin yapıdarına da açmıştır. Bunun ötesinde, Yener'in kitabında söz konusu edilcn yapıtların bircoğu Dinleyicinin Kitabı'nda daha geniş biçimde ele alınmaktadır. Sözgelimi Mahler'in, Bruckner'in, Çaykovski'nin senfonileri, bu yapıtlara yönelen dinleyicilere daha ayrrntılı olarak sunulmuş, daha doyurucu metinlerle yorumlanmış, tartişılmışur. Gelgelelim, bütün bu olumlu niteliklerinin yanında Birkan'ın kitabının önemli bir özrü vardır. Metin birçok yerde yanlış bilgiler içermektedir. Sözgelimi Beedıoven'ın 5. Sentoni'sinin, ısrarla yinelenen do minör akonıyla sonlandığı beliıtilmektedir. Oysa senfoninin son akorları do majör akorlandır. Bunun ötesinde do majör, I. ve III. bölümlerden ayrımlı olarak, son bölümün ana tonudur. Bu senfoniyi "KaCUMHURİYET KİTAP SAYI 678 Aktüze'nin kılavuzu oncekl kltaplardan Itk bakısta oyiumuyia ayniıyor. yönelik olarak tasarlanmış kaynak kitap(ardır. YÇ kitapçıklarında, plak arkalannda, konser programlarında doğal olarak ancak birkaç yapıt ve besteciye ilişkin olan bilgıleri, gcnellıkle daha kapsamlı olarak bir araya getirirler. Dinleyici kılavuzları, adı üstünue, dinleyicilere yoldaşlık edcn kitaplardır. Türkçe dinleyici kılavuzlarının cn kapsamlısını hazırlayan Irkin Aktüze, kendi kılavuzuna yazdığı önsözde, Halil Bedii Yönetken'in (18991968) 1948 yılında Milli Eğitim Bakanlığı'nca yayımlanan bir kitabından söz eder. Diskotek Kılavuzu adını taşıyan 70 sayfalık bu küçük kitap, büyük bir olasılıkla bu alanda kaleme alınan ilk Türkçe metindir. Baskısı çoktan tükencn bu kitabı, Faruk Yener'in (19232001) ilk kez 1970 yılında basılan Müzik Kılavuzu1 izler. Yener'in kitabı Yönetkcn'inkine göre oldukça kapsamlıdır. Üstelik Yener bununla yetinmeyip, kitabını sonraki otuz yü boyunca her yeni basımda genişletmiştir. Müzik Kılavuzu'nun son baskiM 140 dolayında bestecinin 400'ü aşkın sentonik yapıtını, bale müziğini, operasını ve operetini ele aknaktadır. Yener, uluslararası sanat müziğinin belli başlı yapıtları üzcrinde odaklanan kitabının gördüğü ilgiden duyduğu mutluluğu her yeni basımda belirtir. Müzik Kılavuzu, Yener'in en yetkin çalışması olan 100 Ope7 ra ile biılikte, aralarında bu satırların ya zarının da bulunduğu nice insanın, birkaç kuşaktan pek çok müzikseverin bu müzik türüylc derin bağlar kurmasına yardımcı olmuş, Türkiye'de klasik Batı müziği sevgisinin yeserulmesineönemi azımsanamaz bir katkıda bulunmuştur. Yener'in tutucu obnayan bir Türkçeyle yazmış olması, metinlerinin ciddi bir güclük yaratmaksızın birkaç kuşağa daha seslenebileceği, bu anlamda katkısını ve işlevini bundan sonra da uzunca bir süre sürdüreceği duygusunu uyandınyor. 1997 yılında, yazarın Müzik Kılavuzu'nun bütünleyicisi olarak tasarladığı bir kitabı yayımlanır. Müzik Kılavuzu: Piyano ve Oda Müziği' adlı kitap, öncekikitabın dışta bıraktığı bir dağarcık üzerinde odaklanmaktadır. Gelgclelim, belli başlı oda müziği ve piyano yapıdan ele almayı hedefleyen bu Kitap, ne nitelik ne de nicclik olarak öncekinin düzeyine erisemcmiştir. Kimi bestecilerin ele altnan aağarcık bağlamındaki en önemli yapıdan dışta tutulmuş, onların yerine ikincil, üçüncüj önemdcki yapıdarına yer verilmiştir. Örneğin Bartök un piyano yapıdarı arasından yalnızca Çocuklar için adlı albümdeki parçalara değinilmiş, bestecinin bu çalgı için ürettiği müziğin odağında yer alan Piyano Sonatı, Açık Havada adlı süit, 14 Bagatel, Sonatin ve Mikrokosmos albümlcrinden söz edilmemiştir. Aynı bestecinin oda müziği üretimini konuşmak