Katalog

v.v. vv.v.v VAW,V V .•••.•.•<•• • ' *,v Akdeniz'de Bir Doğu KAYA ÖZSEZGİN ır ııcıından Ortadoöu dunvasının (.lıııscl ve etnık vapılanması ıçındt 'sııicklı olarak bırbmnı etkılcmı:; Onasva ınıtolojısine, otekı ucııvla (ıiek dunvasının Roma'va bağlanan zengın damaı ına vataklık vapnıiij olan Akdenı/ lıav/asi avnı zamanda karmaşık top lumsal kulluıel ılıjjkılet ağıyla da bas lıba^ma bıı 'mıtologya" yumagıdır Bıı vuınagı, bıı ba^ından çozmevekalktıgı nızda kaışınıza nıce beklenmcdık olgıı çıkar vc lııı olgulaım çetıehl yapısallıgı sızı ısteı ısteme/ bıı tenklı cografvanın dcrmlıkleiıne çekeı Doğu ve Batı ko kenlı kultuıleıın veserıp bov attığı vt Avrtınalı ohnanın bılınç temellermı lıa zııladıgı soz konıısu coğrafya, o ncdcn k kendısını tanimak ısteyenlcr îçın, ılk çaglaiclan bu vana tukenmez bıı konu kavnagı olma ozellığını korumu^, eanlı bıı taıılıscıgılcmı^tıı Amabıı tatıhınne zaman vc hangı olavlarla basjadığını kes tnmeve çalısjııak, bosuna bır çaba ola caktıı ( s unkıı saptadığını? olgular, hc ııun vanı basjarında bov gosteien ba% ka olgulaıla ıç ıçedır ve zamansallık, bıı olguları çerçevelemekte soıunlar varatır Cıenc de Akdcnı? ı Akdenı/ yapan et kcnletın, bu kultur voresıne ozgu olan ve zaman a^ımını hep gundemde tııtan bır vanı vatdır ve hep olmusjtur Ancak onların anlamını kavramak ıçın, bakıs, açısını genı$ tutmak ve olguların aıka sındakı sırların u/erını orten pası ka?ı mak gerekecektır Bovle vapınca, kaı ijitlıkJardan çok, benzeılıklerın dokıı mıınden yola çıkmak daha çozumlevıcı ve sonuç verıci bıı yontem olacaktır Eyup ()7veren de, bır bolıımıı daha on cekı bılımsel toplantılaıda teblığ olaıak sunduğu, bır bolumıınıı ıse vavımladıgı yazılardan olu^an "Akdeniz'de Bır Do ğu' kıtabını butunleştırırkcn aynı von temı kullanmış Şovle dıvoı bu verde "Heteıolojık vaklaşımın kultur çalışma ları alanındakı egemenlıgı, yakın geç mışte taıtışmava açılmıştır Bovlceekarşıtlıklar yerıne benzeılıkleıı vurgıılavan bıı seçenek gundemc verleşmıstır Ycnı tarıhsekılık (new hıstorıeısm) dıve ad landıııJan bu seçenek, bııyıık olçude bır bırınden bağımsız çok defiiijik soylem alanlaunın her bırınde gozlemlenen ko şııt dınamıklcrı ya da bu alanlar aıasın dakı kaisılıklı alüj verıci (cırculatıon) one çıkarmaktadır Boylece aynı tarıhsel do B Yeni tarthselcillk nemın ıırunıı olan edebı vc suadan metınler arasında kı avııın oıtadan k ıldıı ıl.ırak sa^ıı ııı ı bciı/eılıkkic dıkkat çekılmtk tedır" (s 98) Ya zarın da behıtmı^ oldıığu gıbı, ızle dıgı vonteiıı "venı tarıhsclcılık"c va kın du^mekteclıı Sanat, dıploması, ekonomı ve arkcolojı sovlemlerı arasındakı ko^ulluklardan vola ı,ıkaıak Akdenı/lı (Doğu Akdenız lı) ınsanın kultuıcl kımlıgının olu^nıa sında bııınu dercLedt etken olan ıın surlaıın, bubırınden nıtelıkı,e taıklı ol gulaı kapsamında ntsnel dokumıınıı vapmak ve bu yolla bııtakun bentezleıe vaınıak ıstıvoı vazaı dene kendısının de dcğınmıi; olclugu gıbı, ekononıı sov kmı i(,ınde gelı^tııılmış "gınşımcılık ' kavramının, dığer alanlardakı etkınlık krı a(,ıklamakta nasıl varaılıbırmetafor rolıı ovnavabıltceğı ortava (,ıkmı^ oluvoı (s c)8) üınegın ılgınc orneklerınt Schliemann ve Lavard gıbı seruven me raklısı küjileıde tanık oldugunıuz olav laı, uretım ve teknolojıde "venı ııluklat" a^ma i(,ındekı gıııvnıcıletın (,abalaııvla koijiıt ve zamandaş olgulara tekabul etmcktedır Iijbolunıu VL vuımlılık, onla ıı benzeı vapan o/ellıklcrdn ve bıı o7tl lıkler, ekonomı bılımını de yakmdan ıl gılendırmıs olan kavıamlarla ortıışmek tedır doğal olarak Kutsal topıaklaıı zı yaıet tderek, bu /ıvaıetlerı fotoğratın belgelevıcı olanaklarına davandıımakta tıtızlık gosteıenleıın davranı^ını da ba^ ka tıırlıı açıklamak v.ınıltıcı olacaktır kıtabın bu bakımdan ılgınç saptama lara olanak vcrLiı vc kanımızca Osnıan lı dakı fotogıal meıakına bır ba^ka go/ le vakla^mak gcrektığı konuhuna a(,ıklık getııen "Dogru goz eğrı ımge" (Fotoğ rafçılık ve Doğusakılık) ba^lıklı ıncele me, dayandıgı kavnaklaı vonıınden ol duğu kadar, II Abdıılhamıd donemının "fotoğrat sıyasetı nı aı,ımlavan vorumlar açısından da U7erınde dıırulması gere kcngozlenıleıe tanıklık edıvor 1 otoğıaf studyolaıının Pera çevresındeyaygınla^ma eğılımı gostercııgı bu aşamada, lh tanbul'dakı gerıti avaklanmanın hedef olarak seçtığı bır etkınlık olnıasıııa kaı ^ın, fotografın saıava gıımesını hele pa dı^ahın kendiMne aıt bır kaıanlık oda nın bulunmasını, vazaı, padı^ahın bu lcknolojıvı kendı çıkarları vonundekul landığı ıçın lulkuvla bcnımsedıgı gerçe gıne kuskusuz bıı aı ada başka gt rekce lcrebağlıvoı "Osmaıılı tanhınıın.n de dıgı dedık olcıkıatık padışahıvla gerıcı sokak kalabalığını bu arava gelııeıı (bu) kaı^ılaşma ımpaıatorluk topraklarında U7iın donenıdc lotoğıahngelcccgııuet kılcvecek hıcbıı soıuıt, do^ıumadı Da hası, kalabalığın bılmedığı bıı geıçck, kaı sıl.'i ındakı gci icılığe ve dıncılığe eğı lımlı padı^ahın aslında gerçek bır totog ral du^kunu olduguvdu Kullaıına gıı ven (.luvgusundan voksun olan ve heı an ılcvtılmc korkusuvla, ulkevı uzun vıl lar satavının duvarları arkasında vonc ten II Abdıılhamıd, bu kısıtlar altında mulkunun duııımundan habersi7 kal mamak ıçın, her ^eyı olduğu gıbı goste ıen totoğıafa guvenmeyecektı de neye gııvenecekti''" (s 44) (Yazarbuıada )a cob M Landaunun Abdulhamıd'le ıl gılı kıtabına gorıckrmc vapnıaktadır ) Meraklı serüvenier Ovle olmakla beraber, gcne de on do kuzuncu vuzvılın ıkıncı yarısında Os manlı fotografçılığı, bır grup azınlık mensubunuan oluşan bır "fotoğrafçılar a^ının ortak ıırunu olmaktan oteye geç ınıyordu" elbet "Bunlardan pek çok sa natlarını bır yabancının yanına çırak va da ortak gırerek oğıenmı^ler, sonradan ıslerının başına geçerek başka akraba va da vakınlanna ugraş sırlaunı usta çırak ılışkılerı bağlamında aktarmı^lardır (s 47) I'otogıatın teknık bır ıtat olarak, Ak denız kulturunde, ba^ka kulturlerden çok daha bovutlu ve olguları goruntıı lemekte etkılı bır uğra% ozellığı kazan dıgı kuijku gotuımuyor Bunda doğusal a (orvantalıst) gorıışlerın ve ılgı odaklarının Akdenızlı kultuı vasamında fo toğrafı kaçınılmaz kılan vakla^ımı da et kılı olmıiijtur Ornegın ingılız fotoğıaf çı Inancıs Frıth'ın tıpkı Pıerre Lotı gıbı vcrel Osmanlı gıvsılen ıçınde poz ve ren lotoğrahna bır goz atmak bılc, bu konuda aydınlatıcı olabilır Tıoıa hazı neleunınpeşıne duşerek Anadolu'yJ gclen kozmopolıt seruvencı ve tuccaı He ınrıch Schlıemann'ın boynu takılarla suslu bır eskı zaman kralıcesını andıran eijinın fotoğrafı, geıçekte koca bır met nın sovlcyeceöı ^evlerın otesınde nıce gı zem dolıı ^evlerı açiğa vıırmuş değıl mı dır1 Eyup Ozveıen'ın kıtabı, doğulu Ak deni7'ın meraklı seruvenlere kucak açmı^ olan dunvabinı daha yakından tanı mak ıstevenlere ılgılı kaynak taraması nı da ıçeıen bu kapı açmakta ve el altın da tutıılması geıekcn bır bılgı demetı olma ozellığı ta^ımaktadıı • (") "Akdeniz'de Bir Doğu", Eyup Oz vcrcıı, Dost Kıtabcvı Yaşam KulturDızı« 2000 Ankara Isianbul .ı gckuk matbuat k.ıkmı KII Vıııscttın Samı Bev, ılk I ınk t nı olaıak kabul ıdıleıı laaş.ş.uk u" vc 1 ıtııat" adlı vapıtmı vavınılaı Istanbııl <.\A vavımlanan bııçok ude ya/aılık vapan *j Samı Bev Lİılınm vabancı so7ttık kıırailardan dııılması ıçın buvuk çal>a hatcaı B çcvede I ıııkçenın ( )smanlıcadan \c avrı olması gcicklıgı uzcıındc o lc Jıııııı l')04 vılmda olen Ş BLV ın "Kaınus ı I lanscvı' Kaı Iıııkı Kjmusu 1 Alam \c 'l Rnkıt vı Iertıb" adlı kıtapLııı onc pıtlaıından bazılaııdıı Şemsettın Samı Btv, bıı dıl ve < lopedı u/ıııaıuclıı () ıomancilığı çok çtvırmenlığı, so/lukçulugiı, • lopcdıcılıgı, ovuıı vazaılıgı ve gaz lıgıvk tanınıı Dılımı/ın I ıırkçe gıınıı ılk kcv ıkıı suınnı^ vc I uık akımının ondegckn kişıkııvk bı hep bu çızgıde vansımakla, Mıllı h vat donemını baslatacak olan Zıy kaln.Omcı Seytcttm ornegı l'uıkı zaılaıa oıtam nazıılavıp vr>l gostc tır Taa^suk u Tal'at vc Fıtnat, onı lonıanıdıı Bu lonı.ın edebıv.ıtıı Batılı yonteınlc va/ılmı^ ılk ıomaı lıı / istemeden yapılan evlilikleı Gözlemlere taraklric Talaria Fitnat ABDULLAH TEKİN Y 19 yuz yılda Flllstlnde bir kahvehane SAYFA 14 azar ve dılcı Şemsettın Samı Bev'ın yazdığı "Taa^uk u I'al'at ve Fitnat" Bordo Sıvah yavınevı taraiından veıııden vavımlandı Anlatı tuıunun seçkın bır orneğı olan kıtapOsnıanlı'nın Ianzımat adı veıılen venılc*!} me donemınde vazılması ıtıbarıyla dıkkat çekıcıdır Yazar ve dılcı Şemsettın Samı Bev 1X"H) vılında Yanva'dakı Fraşer kentın de dogaı O donemde Osmanlı toprak larında veı alan kent gunumuzde Yuna nıstan'ın Ivonva topraklaıı ıçındedır ()ıtaoğrenımını Yanya'da bır Rum lısesındc tamamlavan Ş Samı Bev eskı Yu nanca, Fıansi7ca ve ttalyanca ogrenır Romanın basında I ıtııat ınamu lıha I lanım ın ba^ından geçen a^k kusııne vcr verılır Tal'at'ın a^kı L kunun aıkasına veıle^tuıln 18 VJ yetım bıı çocuk olan Tal'at, kcnd bı çocukkeıı oksuz kalan I ıtnat olıır Fıtnat babasını tanımamakta kcndısınc Hacıbaba dıve adlanc vaşlı bır kışı bakmaktadır Tal'at B kılığına gırerek hıtnat'a ıılasjiı / Hacıbaba I ıtnat'ı zengın ama va adama vermevı du^unmektedıı bu evlılıktense olmevı tercih eder verek ıntıhar edcr Bu eve de kız k da gelmevı başaıan Tal at sevgıl olumune dayanamaz ve oracıkta fıtnat'la evlenecek olan Alı Bev ı* nat'ın kendı ki7i oldu^unu o|*re çıldıııı Roman ıstenmeden vapılan evl ıın oluııısuz sonuçlaıını seıgık O7en gostermektedıı Bu tıır cdıı gunumuzde de clevam ettığı nol anımsanması ve ders verıci olma* kusuz vararlı olabilır S,emsettın Samı Bev'ın genç vaşı dığı bıı roman, o donemdckı kac kek esjitlıgı koııusunun gıınumu? şan bovutlannda kıyaslama vcva ( lciıdııme vapma olanagını sıınıru kımından ılgınçtır "Babalaıımı dıkJerı adamlaıa bızı hcclıve verır verırler O adamların tabıatını sc lar Bız o adamlarla geçınecek Oıabinı hıç duşunme/ler Bi7e bı (kımı koca ıstersın) dıve bır sorma Bıze deıleı (ışte senı fılan adam.ı ceğı/) Bi7 sukut cderız Ama gon ne deı Cıider bakarı/ kı bı/e koc cak adam altmıs ya^ında, vahut b den koı, vahut buıunsu7, vahut s vahut ahmak Ah sı/ crkeklcı nc sınız Bır kızcağızın bıı gozıı bır olsa, vahut bır ava£ı cuzı topal o çaıe evlenmeksızın ıhtıvaılaı Kımse almaya tencv/ul ctme7 A zın en feııası, en uguısuzu, en sak karsın kı kızların en gu/clını, ıısl alıı da bıçarevı csıı eder"(s 41) Sevdıgı kızla goıusebılmek ıı çarşaf gıven Tal'at Bev ılgınç ol kaıs.ıla:}U ves,a$ırıı S SamıBeyO lı dunvasındakı erkc Kİc rın rontgcı kaımava devam etıııcktedıı I'al çaış.ıf gıvıp Ragıbe Hanım olar.ılga çıkat Yuksekkaldııım'dan ıı baktı kı kendı kalem eiendılerınc kımse clahı kar^sında vuıuvoı sozıınu cttıöımi7, cfendı bıına i/ ba^ egıp dıkkatle vuzune bakıvoı ler edıvor Tal'at Bev bır vandan (l nıınasm) dıve koıkuvot bıı varn herıfın bu tıırlıı rczıkc davranı^ı KİTAP SA C U M H U R İ Y E T