Katalog

YAKUP KEPENEK Entelektüelin Dramı 12 Eylül'ün Cadı Kazanı O smanlı'nın son yılları ve Cıım hunyet'ın kurulıışu sırasındakı ıkı cîeneme bır yana bıraküırsa, Turkıye'nın çok partılı sıyasal doneme geçışı 1946 dabaşlar Lğerçokpartılısı yaset ıle demokrasıyı eşanlamlı bayarsa nız, bıı taııh, aynı zamanda demokrası nın de başlangıç yılıdır Demokrası, ta nımı gereğı eleştırı ve o/eleştırı sureçle rının ışledığı, hesaplaşmanın ya da hesap vermenın sureklılık kazandığı bır dıı /endır I urkıye demokrasısı, nasıl demokra sı ıse 12 Eylul 1980 rejımı ıle bır turlıı be saplaşamıyor 1984'te yenıden çok par tılı sıyasal ortama geçılmesıne karşın, o karanlık yılların sorunlarını çozemıyor Eleştırel bır yaklaşım ve nesnellıkle 12 Lylul 1980 ıeıımı ıle bır turlu hesaplaş mıyor, hesaplaşamıyor Bu nedenle de 12 Eylul rejimının gerçek yuzu ya da nı telığı genış toplum kesımlerınce gorule mıyoı Bu ıe)imm ıyı ve kotu taıaflatın dan doğru ve yanlışlarından gereklı top lıımsal dersleı çıkarılamıyor loplutnsal gelışme 12 Lyıul'un Anavasası'nın ya salarının kuıumlarının ve uygulamala rının tutsakhğını surduruyor, o ağır kıı den bır Hırlu aklanamıyor Haldun Ozen bu çahşmasıvla, bu tut saklık zıncırının onemlı bır halkasını kı rıyor Sız, hıç zararlı bıryaratığı, orneğın ve rem mıkrobunu mıkroskop altına alıp, onun davranışlarını yıllarca gozlemledı nız mı ? Bunu yapmadınızsa da l'V bel gesellerınde bır zehırlı boceğın obur canlılara nasıl /aıar verdığını en ınceay rıntılaıına kadar dıkkatle ızlemış olabı lırsınız I laldun Ozen de cadı kazanı" olarak adlandırdığı 12 Lvlul'un 1402 Sayılı Sı kıvonetım Yasası uygulamalarını, tam da boyle mercck altına alıvoı Çalışma Sı kıvonetım Yasası nın hareketten tam bır harta sonıa 19 1 ylul de Mıllı Cıuvenlık Konsevı VJtıı (untanın unlu beşlısı tara hndan tartışmadan ve jet hızıyla değış tırılmesının oykusuyle ya da olmayan tu tanaklarıyla başlıyor Sonra heı gelışme, sıvıl savunucufarının yuzkarası tutum ları, kımı zaman kara gulmeceye donu şen baskılar, acılar ve yıkımlar yazarın, adına yakısan bır ozenle, daha doğrusu gerçek bır bılım ınsanı tıtızlığıyle gozler onune serılıyor Çalışma, 1402 Sayılı Sıkıyonetım Yasa sı'nın, kamu gorevlılerının gorevıne son verme ıle ılgılı hukumlerının uygulama sını anlatıyor Ancak, ışın kolaytna kaçıl mıyor, yalnızca 1402'lıkler değıl, o yıfla rın baskıcı uygulamalarına yurekk bır tu tumla karşi çıkarak gorevlerınden ıstıfa edenler de çalışmaya konu oluyor Kuş kusıız, uygulamanın sıvıl savunucuları, gızlı açık muhbırlerı, kendını kurtarmak ısteyen doneklerı ve cuntanın emır kulu olan kamu yonetıcilerı, bunların yalanla rı ve sahtecılıklerı ılgı ıle okunuyor Ayrı ca konunun ILO kararlarına uzanan uluslararası boyııtu da sergılenıyor Tur kıye, 1402 uygulamasıyla, uîuslararası du zeyde guç duruma duşuyor, ILO tarafın dan kara lısteye alınıyor Ulkeyı yoneten askerı cunta, 1402'lık uygulamasıyla, kendı ınsanlarının bın lercesını aumastzca kuçultuyor, ezıyor, "aklı sıra" onursuzlaştırıyor Âncak ILO kararında somutlaştığı ve daha sonrakı yıllarda açıkhk ka/andığı gıbı, yıkımlar bıreysel duzleındt kalmıyor toplumsal laşıyor ve bu nedenle de asıl buyuk za rarı ulke goruyor O/en, 1402 olayının, genel ve tekıl yonlennı bırleştırmesını bıhyor, yorum launın daha doğrusu yazdıklarının tu munu belgelıyor Bıı taraftan, 1402'nın Haldun Özen'in en son ye en htivük özeni Geçen ay ıçınde yıtırdığımız Haldun Ozen, yoğun bır emeğın, acının ve bırıkımın urunu olan yapıtıyla geleceğın özgür ınsanlarına bır kapı aralıyor. yasal ve kurumsal çeıçevesınıçızer keıı, dıger taraf tan daıdarıyazış maları ve vargı kararlarını çok avrıntılı bır bı çımde ırdelıvor lşleyış burada bıtmıyor, asıl bu rada başlıyor Haldun, çok ba şarılıbırbıçımde, 1402 hk olanla rın anılarına baş vuruyor, canlı ta nıklıklarını sağlı yor ve boylelıkle çalışmaya gerçek ustıın nıtelığını ka/andıran ınsan sıcaklığınıyakalı vor Anılurda neler yok ki1* Uzun vıl lar buvuk emek leı vererek genç vaşta ulaşilan bı lım ınsanı kımlı ğının sorgusuz sualsız hıçbırge rekçe gosterılmeden sona etdırılmesının varattığı yıkımı anlamak ve anlatmak ko lay mi') Once, ateş duştuğu yerı yakıyor1 Unı versıtedekı gorevıne son verılen bılım ın sanı, asıl ışınden uzaklaştırılınca sudan çıkmış balığa donuyor Araştırma ve 06 retme ışınden başka ış bılmez Uzmanlı ğından uzaklaştınlan kışı kendısınden de uzaklaşıyor, kendıne yabancılaşıyor Nasıl yaşayacak, neyle geçınecek? Ya ar kasından gozyaşı doken oğrencılerıne dı yebıleceklerP Işınden kovulan kışının evıne geldığınde aılesıne, çocuklarına soyleyebıleceklerP Aıle çevresıne duru munu nasıl anlatacak, çocuklarından ıyı yurttaş olmalarını nasıl ısteyecektır^ Pe kı, ya meslek çevresı? Bır tarahan çok onurlu bır tutumla, arkadaşları 1402'lık olduğu ıçın gorevınden ıstıfa eden oğre tım uyelen var, bır taraftan da onlar ıs tıfa etmelı mı ıkılemı Bu ıkılemı (,0/mek kolay mı' Haldun bu ve benzerı soru ların yanıtını, olaym i(,ınden, 1402'lıkle rın kendılerınden, yanı, onların gorgu tanıklıklarıyla ya da bırıntı elden sunu yor Ya hak arama guçluklerı, konunun yargıya taîjinmasını sağlavan bırkaç yu reklı avukat ıle bırlıkte, hukukun h'sının ge^erlı olmadığı bır zorbalık ortamında surdurulen hukuk sava^ları Sonra 1402'lık olanları bulaşıcı hastalık gıbı sa yıp vuz ^evırmelerın, onlarla goruşme korkusunun yarattığı urkutucu ortam'1 1^ bulma olanaksızlıkları Yasaya gore bu "sakıntalı"lar, kamuda goıev alamazdı, yanı Roma Hukuku'nda Cıvıc Mort" denılen durum bır tur olmeden mezarakonulma surecı' ve tum bunların yarattı ğı yıkım Orne ğın, o gunlerın ^ok sınırlı basın yayın olanakla rından yararlan ııu zorfuğu, ço öu gazetenın bı lınçlı bır tutumla 1402'hklerden ve onlaı ın sorun larından uzak durmaları Buna karşılık.Cumhu rıyet'ın uç yazarı Mustafa Ekmek çı, Uğur Mum cu, AhmetTaner Kışlah (Yankı dergısınde) gıbı kımı gazetecile rın, 1402'hklerı vığıt(,e savunma sı Kısaca, <,ok ağır, ı^ok buyuk ve yıllar suren ve bıtmeven bır ka sı ozellığı taşımaktaydı Yasaya gore go reve donuş ve kımı hakların elde edılme sı belırlı koşulların yerıne getırılmesıne bağlanıyordu Yanı ınsanlar, hıçbır uya rı, gerekçe ve suçlama yapılmadan ışle rınden kovulanlar, ışlerıne ancak koşul lu olarak donebıleceklerdı Ozen'ın araştırması kendısının de ıçın de bulunduğu oğretım uyelen çevresın de yoğunlaşıyor Ancak 1402 Sayılı Ya sa uygulamasının en buyuk vurgununun sayıları 45OO'e yaklasan oğretmenler ol duğu, bunları 2500 dolayında memur ve 300 dolayında ışçının ızledığı ve sıvıl ke sımlerden toplam 10 bın kışıye vakın ın sanın bu uvgulama ıle doğrudan haksı/ lığa uğradığı açıklanıyoı Bu savısal nok taların bırkaç açıdan tamamlanması ge rekıyor Aılelerı ve çevrelerıyle bırlıkte duşunulduğunde, 1402 uygulamasının yalnız nıtelıksel değıl, savısal olarak da çok ağır bır toplumsal yıkım oldugunu yınelemek gereKivor Ek olarak, 1402 uygulaması bağlamın da uç noktanın altı ozenle çızılmelıdır Bırıncısı 1402 uygulamasına uğrayan unıversıte oğretım uveleıı valnızca do çentvepıofesoı unvanı taşıyanlardır Bu unvanları taşımavan, yardımcı pıoresor doktor asıstan ve asıstan olanların savısı tam olarak bılınmemektedır Orneğın, Konya Selçuk Unıversıtesı'nden 1983 başlarında bır çırpıda 26 doktoralı asıs tanın gorevıne rektorluk kararıyla son verılmıştır Bılındığı gıbı akademık un vanların temelı doktoradır YOK'unku ruluşundan bu yana 20 yüı aşan bır sure geçmesıne karşın oğretım uyesı eksığı yaşayan Turkıye unıversıtelerı, bu uygu lamayla çok sayıda bılım ınsanını yıtır mtşlerdır Turkıye de bu ınsanlann ola sı eğıtım, araştırma ve toplumsal hı/met katkılarından uzak kalmıştu "Cadı kazanı" Ülke billmlnln geleceği Ikıncısı 1402 Savüı Yasa uvgulaması nedenıyle, unıversıtelerden sayıları bıne ulaşan bılım ınsanı ıstıfa ederek goıev lerınden ayrılmıştır Unıversıtenın ıçıne suruklendığı YOK duzenını kınavaıak çok onurlu bır tutumla ıstıfa edenleıın daha sonrakı sureçlerde kanımca hakla rı yenılmekte daha doğıusu davranışla rın gerçek değerı algılanmamaktadır Ozden'ın çalışmasında doğal olarak bunların bır bolumune ılışkın bılgıler vardır, toplam sayüarı ıse bıfınmemekte dır Bırılerının bu konuyu araştırması ve tarıhın kayıtlarına geçırmesı, yalnız bu gun ıçın değıl, ulke bılımının geleceği ıçın de onem taşımaktadır Uçuncusu, Haldun, oğretım uyelen nın uğradığı 1402 haksızlığının, bılım dallarına gore ayırımını vermıyor Oysa, kesın sayüarı bellı olmasa da bunların çok buyuk çoğunluğunun, ekonomı, hu kuk, sıyaset bılımı gıbı esas olarak sos yal bıhmler denılen dallarda çahştıkları bılınmektedır Kınama amacıyla ıstıfa edenlerın tamamına yakını ıse sosyal bı lımcıdır Bu nedenle ulkemızde sosyal bılımlerın, temel bılımler ve tıp kadar gelışemedığmı one surenlerın, 1402'nın Bu yıkıcı etkısını de dıkkate almaları ya rarlı olacaktır Bu noktalar, Haldun Ozen'ın çalışma sının doğrudan konuları değıldır, o ne denle de bulunmamaları çalışmanın bu yukluğune hıçbır bıçımde golge duşur mez Ozen, yıllar suren rahatsızlığını kendısıne kıyarcasına hıçe sayarak, eşı Ulku'nun de ınsan ustu aayanıklılığı ve buyuk ozverısıyle ve de yaşamın sonsuz luğuna uzanırken '1 urkıye hılım tarıhıne bır buyuk eser (Magnum Opus) arma ğan etmış bulunuyor Yoğun oır emeğın, acının ve bırıkımın urunu olan bu eserden, eskı yenı tum kesımler ıçın çıkarılacak o kadar çok ders var kı • Entelektüelin Dramı 12 Eylül'un Cadı Kazanı/ Haldun Ozen/ \mgi' kıtabc vı/ Ankara, Mart 2002/ 498 i CUMHURİYET KİTAP SAYI 645 1402'llkler labasan 1402 Haldun, bu kapkara karabasanı anla tıyor Haldun, bununla da yetınmıvor Go revden uzaklaştırılan ve ayrdanların, ge rı donuş surecını de ıncelıyor Donuşu sağlayan ıkı yol var Bunlardan bırı, Da nıştaykararlarıdır Ikıncısıde 1990'h yıllarda hukumetın çıkardığı yetersızlık ve eksıklerle dolu yasadır Danıştay kararlan, 1402'lıklerın, sıkıyonetım kalktıktan sonrakı ydlara ılış kın tum ozluk haklarının eerı verılmesı nı sağhyordu Orneğın ılışkın tum ozluk haklarının gerı verılmesını sağhyordu Orneğın Ankara'da sıkıyonetım 1985'te sona erdı, 1990'da goreve donulduğun de, son beş yıllık ozluk hakları gerı ve rıhyordu Enflasyon nedenıyle erımış olan toplam maaş odemelerı ışın gulme ce yonuydu Ozluk hakları verılıyor da oğretım uyesının en verımlı yaşlarında kavbettığı yıllar, ışınden, ozellıkle de araştırmadan uzak kalmanın yarattığı bı lımsel gerılemenın gerı verdmesı olası değıldır Çunku araştırma, bırıkımlı bır sure<,tır teknıklerıyle, kuramsal ve uygu lamalı vonlerıvle, 1^ ve dış ortam ve ılış kılerıyle başlı fjaşına ayrı bır dunyadır ve 12 Eylul Luntasının, hıçbır sayısal ofçu ye va da ekonomık değere vurulamaya tak buyuk yıkımı ve asıl zararı bu nok tada duğumlenır Bu kaybın hesabı ya pılamaz bu yıkımın derınlığı olçulemez (, ıkarılan yasa ıse Danıştay kararlan nın «,ok gerısınde kalıyordu, tam anla mıyla bır 12 Eylul rejımıyle uyum yasa Yıknnnderinllği bılım ınsdnı 0 dunyanın dışına ıtılmıştır SAYFA 12