Katalog

! KISA, KISA Annem Gibi Olmadım SENNUR SEZER Turk'u aşağıla ma yanşının dorıı ğa erıştığı bır dşd mada Lotı'nın sal dırganlara aynı ııs lupla karsji ııkma sının gunumuzde tekrarından kaçı nılması anlaşılabı lır, ancak bu ıtırat Lotı'nın tam bır lurcophıl olduğunun da kanıtıdır Bu açıdan bakınca Lotı'yı de 19,20 yuzyıl lar orıyantalıstlerı arasına sokmak ola gan gorıınebılır Oysa, onlardan farkı, sadece Turk sevmeyen kendı yandaşla rını değıl, Fransız hukumetının antı Turk polıtıkalarını da açıkça yermış ol masıdır Ustelık bunu, Fransız ordusu nun bıı subayı olduğu halde ulkesı Fur kıye ıle savaşırken yapmaktan da gerı kalmamıştır 'Doğu Duşlerı ' kıtabı bu anlayışta kı bır duşunurun ızlenımlerı olarak oku nunca daha da onem taşıyor Istanbul hayranlığını, Boğazıçı'nde kayık sefası nı Cıoksu da Turk nanımlarının eğle nışını, Turk koylulerının durustluk ve konukseverlığını, Suleymanıye camısı nın yakınında kahve ıçmenın keyfinı, mezarlıkta A/ıyade'nın kabrını zıyarett tekı duygusallığını, kâfırlerın oturduğu Beyoğlu na tepkısını, padışah, sadrazam ve Mevlevı şeyhı'nı zıyaretlerını, Bulgar ışgalınden kurtarılan Edırne'ye aıt ızle nımlerını, Sehmıye camısı karşısındakı hıslerını bu kıtapta bulmak mumkun Bır yandan da, aftı yıl aradan sonra tek rar ve bambaşka bır sıyası yapı ıçınde gorduğu ulkedekı değışıklıklen belırtı yor Kıtabı çevıren Faruk Ersoz'un kaleme aldığı onsoz'dekı son satırlar dıkkatımı çektı 'Elınızdekı kıtap Supremes Vısıons d'Onent' ın dk çevırısı Pierre Lotı hak kında yazılmış uç yuz ellıyı aşkın kıtap tan yalnızca ıkısı Turkçeye aktarıldı Turk ya/arlara gelınce, Pierre Lotı hakkında bugune kadar yalniz bır Turk yazar Turk çe bır kıtap yazdı Abdulhak Şınası Hı sar' Mademkı ılk çevırıdır, tebnk etmelı Turkıye ve Turk toplumu ıle ılgılı olan ların sayısını belırtmeden uçyuz elü kı tabın çevırısınden bahsetmek bır eksık lığı ıfade edıyor Asıl şaşırtıcı olan ıse Turkıye'de bugune kadar Lotı hakkın da tek bır kıtabın yazılmış olduğunu ıle rı surmesı Fransa'dakı 350 kıtabı bıle nın ulkemızde çıkanlardan haberdar ol maması, maalesef toplumumuzda çok rastlanan 'Ilk ben yaptım' tutkusunun bır yansıması oluyor Acızane benım ıkı kıtabım çıktı 1999'da 'Lotı'nın Kadın ları' ve 2001'de 'Buyuk Dost Pierre Lo tı'ye Mektuplar' Hem de ıkısı de orıjı nallerı ozel arşıvımde bulunan 200 ka dar belgeye dayanıvor Kultur Bakanlı ğı da 2000'de Turkıye Içın Mektuplar'ı yayımladı Daha eskılere gıdersek, be nım bıldığım Fıkret Şahoğlu'nun çevır dığı 'Can Çekışen Turkıye' (Tercuman 1001 Iemel bser) ve Mıllı Lğıtım Ba kanlığı vayınları arasında çıkmış (1972) Vahdı Atay uı çevırdığı Pierre Brodın ın 'Pierre Lotı'sı var Son olarak da Vılle ger'nın rransızca eserının çevırısı çıktı Belkı benım de bılmedıklerım mevcut tur Onlar hakkında da bılgı veren olur sa sevınıtım • Doğu Duşlerı Sona Ererken / Pu rre Lotı T Çevıren Faruk Ersoz / Kıtap Ya yınevt Pierre Loti ORHAN KOLOĞLU B O rıyantalıst, o/ellıkle Rone sans'tan ıtıbaren Avıupa'da do ğu o/ellıkle tslam toplumlarını tanımavı mcslek edınenlere verılen bır ısımdır Çabalarında bılımsel nıtelık ağır basardı Dılletımızı geleneklerımızı,ku rumlarımı/ı oğrenerek hem kendı top lumlatının ozeleştırı ıhtıyaunı karşıfa mış, hem de daha sonra bıze bılımsel değerlendırmede yonlendırıeı olmuşlar dır 19 Yuzyılbaşındanıtıbarense.bubıl gı sahıplerının yanısıra somurgecılık he saplarını on planda tııtan doğu büımcı lerı belırdı O donemde Mıllıyetçı akım ların parçalamaya ozellıkle yoneldığı Osmanlı Devletı nın ıçındekı eemaatle n bılınçlendırme ve eyleme sevketme açısindan aktrf oldular Gorunuste on ların çıkarlarını savunuyormuş ızlemını verırken, gerçekte kendı hukumetlerı nın polıtıkalarının gerçekleşmesı ıçın ça ba sarfedıyorlardı tşın ılgıncı bu kışıler o toplumlar tarafından kendı ozgurluk kahramanları olarak yuceltılmışlerdır Başına ya da sonuna 'Seven' anlamı na gelen 'Pıl ekı konan (Phılhellen gı bı) sozcukler o zaman çok yaygınlaşmış tı llgınç orneklerı vardır Arnavutların 'Kralıca e Malosorevet = Dağların Kra lıçesı' adını verdıklerı Edıth Durham ya da başlangıçta Arapların kurtarıcı ılan ettıklerı Lavrens gıbı Sonradan, bu kımselerın doğu toplumlarıyla ozdeşleş me gırışımlerının kendı hukumetlerının yayılmacı polmkalarına hızmetten başka bır amaç gutmedığı farkedıldı Tıp kı, Osmanlıya Tanzımat donemınde bu tur savunuculuk yapan Urquhart'ın as lında Rusları frenlemek ıçin îngılızlere çalışması gıbı Bu yuzden îkıncı Dunya Savaşı'nın arkasından dunya çapında dekolonızasyon başladığında aymmsız butun orıyantalıst damgahların yerılme sı alışkanlığı belırdı abalarla oğullar hep ışlenen bır te madıı Analarla kı/larsa hep gor me/dengelınıı bence Kı/larııı an nelere benzcdığı, tgıtımlerının davranış, laıının anne etkısınde olduğu atasozleıı nın bılc konusuduı d ı 'Kcnarına bak be /ını anasına bak kı/ını al Kı/larsa hep anncluını reddederek başlarlaryaşamla rına Butun genç kı/lıklarını boğan baskıya, analannın sıradan yaşamlarını kabullenmemeye ılk adımlarla Sonunda bu reddedışlerın bır şcye yaramadığı da go rıılur Çunkıı karşı çıkılması gereken tek tek yaşam bıçımlerı değıl, toplum duze nıdır Bu gırıs,,Mebııse lekay'ın oykulerının toplandığı kıtabın adını ılk gorduğumde aklıma duşenlerdı Toplumumuzun her okumuşu gıbı o da once anasının yaşam bıçımını eleştırmıştı kuşkusuz Kıtaba adını veren oykuyu okuduğumuzdaysa bır ıletışımsızlığı gomyoruz once Ln ya kınımı/dakını tanımamayı Aılemız dedı ğımız kışılenn ne yaşam bıçımlennı, ne neleryaşadığını bılıyoruz Bızeonların ya şamı karanlık tek duze gelıyor Anamızla babamız arasında bır i^a olacağı bıle gel mıyor aklımı/a Ya da babamızın duzene kafa tutmaya çalıştığını duşleyemıyoruz Mebuse lekay, belkı de gerçek ozyaşa moykusunden yola çıkarak boyle bır ana kız oykusu anlatmıs, Bır genç kadının vıl lar sonra annesmden dınıedığı aıle oykusunu Babasmı beynıyle reddetmeye çalışsa da, yureğıyle vazgeçemeyışının çefışkı sını kol kanat gc rmt k ı \ tıyor \anLı ) uzıın dekı huznu yenı/ark ıdıyorum Başına ge liciğ,ı bılıyor mııy du^ I Itp boylt bakı yordu da ben luna parklarda yaşadığını {ocuksu tnşkuyla onu gıdnnısıtyor nın \antııı$twı 11 Lylul /9V9 ( ) llcrgtcc /tkt U\t<f\a ugrmoruın ttın kl!)dlk sabah yjrbası ı^ııı ptildtt \ soğan u> yuyorum onunla \akınlannın hepsını >/ tırmış, boş durmak dt^tın bılır onu Bu gect yalniz değfldı Adam ırzak \an dıgtntn ustundı oturankadının dızı dıbım yerltşmıştı 7ıkıUs/a karylarında boynu onıuzlarma gomulmuşgıbı çok/tı ytrı II lınnt ovuşlurmasa uçunu dt hcykılsana bılır ın\an Frkekltr btllı bılıntz bır ba^ harekettylealdı stlamtmı Kadın solukala takmış gıbı a^tı ağzını kapamakla yı tıınlı Arkadanbağladığıeşarbıntnuzcrınc gı^ır dıg~t gozluk \aplart, kulag"tnın o kadar yıı kamında duruyordu kı uzanıp duzı Itım L ıstedım Su yuzu gormu^ clnıas kupılırı bakı^lankadarışıksız lia^ımnertdcysı ko castna doğru değıl, \ola dolru eğmış Kalın çerçevelı gozluklc nnın ardında daha da ın duran gozlertnden yaşlar akıyor Kırış kırış derıstnden damarlan <,ıkan ıllc rının btrtnı adamın boynuna dolamı^, dıg\ r elının ba\ parmag'ını kulaiına koyup, dıg\ r parnıak lannın alnına dag'ıtmış gelı^ıguzel Adam tac sız, çıllı basını, kadının elıne doğru dc ğıllersyone doğru eğdığınden, elbo^lukta kalmış gıbı gorunuyor llaşını kadının elı ne dayasa, gozlerındekı umaruzlık azalacak oysa Tut elınt''dtyorum ıçımden Alnında başlayan ktn^tkltklar, sarktk yanaklarda dertn çtzgılere donuşuyor Ktrlı sakaltnın arasından bır çtzgt gıbı gorunen agzını bu kuşu, bırbebeğe daha çok yaraştr Sandığın bos bolumunde darmadag'ınık duran pla^ tık bardaklar, ekmek parçalart, kırlı tabak lar, oyle halden anlamaz bır saygısızlık sc r gılıyor kı, derleytp toparlamak ıstıyorum Ama duruşlanndkı bır $ey engelltyorbenı Uçunun sonu gelmez sessızlıg'ındekı dost luk, kendımı fazlahk hıssettırdt Btr şey soylemeden ayrıldım " Sıradışı hısanlar Paylaşılacak en buyuk mırasa sahıp olduğu ıçın savunanı pek az olan Os manlı Devletı'nın son gunlerınde Pıer re Lotı de bu ıfrat tefrıt etkıleşımınden payını almıştır Once romancılığının dı şında polıtık olarak Turklerı savunmak la ıdolleştırılenler arasına katıldı Son yıllarda ıse casus ılan edenlere de rast landı Bu ıkı uç arasında Lotı'yı hangı sınden sayacağızr" 'Doğu Duşlerı Sona Ererken' bunun yanıtını verecek bır kı tap Lotı'nın romancılığını bırakıp yal nızca Turklerın savunuculuğunu ustlen dığı donemde, 1910 ve 1913 vıllarında Turkıye'ye (Istanbul ıle Edırne) yaptığı son zıyaretlerın ve Balkan Savaşının ız lenımlerını taşıyor Orıjınalı 'Supremes Vısıons d'Orıent' adını taşıyan kıtan 1921'de, Kurtuluş Savaşımız lehınde kampanya surdurdu ğu ve ağır hasta olduğu sırada oğlu Sa muel Vıaud tarafından derlenmıştır Ce vırıye konan 'yayıncının notu'nda bır uyarı var 'Orıjınalınde bulunan, Bırın cı Dunya Savaşı'nın hemen ardından Turklerı savunmak adına aşırı sert bı çımde kaleme alınmış olan Illustratıon ve Fıgaro'da cıkmış ' beş yazı gerek gu numuz sıyasal ortamında dığer ulusları rencıde edıcı bır nıtelıkte oEmaları, ge rekse yapıtın ıçsel uyumunu bozmaları nedenıyle kıtaba alınmamıştır' SAYFA 18 ikl uç arasında Mebuse lekay, tnsanlar arasındakı ıle tışım/ıletışımsızlık, red/kabul çelışkılerı ıleoyku kıtabına bır turonsoz hazırlamış Kıtabındakı oykulenn kahramanlan gun luk yaşamın ıçınde ışıldayıveren sıradışı ınsanlar kımı zaman Bu sıradışı kahra manların sıradan yaşamlan otekı yaşam ları da aydınlatıyor Kadın lerzfifnm, kadınların gızlı dunyalanna.dıle getıremedıklen ozlemlere u/anan, buyulu bır dun AcMiHk ve IçtenNk ya kurarak hem kendını hem muştenlerıBu havayı, ılk oyku kıtabını yayımlavan nı mutlu eden elbıse provalarını, kıtap bırhukukçunun nasıl sağladiğı kuşkusuz, okurken sık sık muştenyle konuşmak zo yanıtı araştırılması gereken bır soru ( )nun runda kalıyor dıye sozluk okuyan Muz oykulennın "keşke bu oykuyu daha usta cu'yu, sevdıklerıne yaşamın koşuşturma ca yazsaydı" dıyen bu acemılığı de var yeı sı ıçınde yeterınce zaman ayıramayıp, onyer var kuşkusuz Ama bu acemılık bır ıç lan ancak olumlerının Kırkıncı Cun'un tenlık de sağlıyor Haıı Yaralıların M< de "keşke"lerle anımsayanları hepımız bıa'yı, Kuş Deyıp (jeçmeyın'dekı muhab değılse de çoğumuz tanıyoruz Yalniz on bet kuşu Kamıl'ı, Fırtına VöJfr/'ndekı gez lan anlatmayı bılmıyoruz belkı Çoğumuz gınlerı Dennce'dekı depremden doner çocukluğumuzu bıtıren bır dokunuşun ken ka/ada olen Yanlıs ınsan'ı okuyunca gızlerıyle yetışkın olduk Rakkase bu yuzbıroykudekıyargıtakılıyordılımı?e"her den bildığımız bır oyku Aslında Mebukesın hayatından kaç roman çıkar" se Fekay'ın yazdığı oykulenn hepsınde Sonra Mebuse Tekay'ın alaysı bır ses to bır tanıdıklık havası var Depremden ar nuyla yazdığı oykulen anımsıyorum Ka takalan şu goruntu veyorumu belkı de bı dınlar, AşkŞarkıları Kadınların ruh dun zım yazacağımız satırlardı yasını, ılışkılerını buruk bır sesle elestıren l oykuler olduğunu yavaş yavaş ayırd edı "9 Lylul l'J J9 yoru tçerden bır eleştırı belkı Kıtabın en Ralerın sulara eomulmuş eteklertmn ılgınç oykusu ıse Kuma Bırı cınayetten u\tunden kaldırdıfy kollarıyla, donme dolaba, atlıkanntaya, çarpışan arahalara otekı sıyasal nedenlerden tutuklanmış ıkı kadının dıyaloöuvla olu şan bu oyku belkı dc coğ rafyamızın kadın kımlığı ne tutulmuş bır ışık de metı Mebuse Tekay ın oykulen ıddıasız, sıradan, du/ bır sesle anlatıldığı ıçın belkı bu kadar sarsı yorınsanı Sarsıntısı kıtd bı okuduktan sonra fark edılıyor çıınku Sızı ızle yen oyku kışılerıyle anlı yorsunu/ oykulenn one (*) Annem Gibi OImadım/ Oykult r/ Mc bu \t lekay/ Cpsılon/ 159 i KİTAP SAYI 667 Mebuse Tekay ın yazdığı öykülerde tanıdık blr hava var CUMHURİYET