Katalog

Türk okurlar, Hallacı Mansur'un hazın öykusunu, bu kez de Frankfurter Allgemeıne gazetesının Ortadoğu Edıtoru Wolfgang Günter Lerch'ın, Atilla Dırim'ın çevırısıyle Yurt Yayınları'ndan çıkan "Bağdat'ta Ölum, Hallacı Mansur" adlı tarihı romanından izleyecekler. ALI BALKIZ Olmeden önce ölmek Profesor Klapproth'a ne olmuştur, neden, nasıl ve nıçın kaybolmuştur? Onun peşıne duşen gazetecı Eıngenb rod benzer bır geleceğı mı yaşayacaktır, ulkesıne gazetesıne ve eşıne sağsahm do nebılecek mıdır^ Okumakta olduğu def terde hangı sırlar saklıdır'' Romanın ılerleyışıne gore, once ılk so ru kısmen yanıtlanır Profesor Klapproth Iranlı ıkı bılım adamıyla bırlıkte, Moğol elyazmalarının peşındeyken, Isfahan ya kınlarında, Zerduştıler'ın Ateş Tapınağı kalıntılarını ıncelemeye gıderler Donuş yolunda, bır ışaret levhasına uyarak bır patıkaya gırer ve Bahtıyar Dağları'na tır manmaya başlarlar Patıka, gıderek kava duvarları arasında daralan bır yola son ra tayfun dalgalarına, lav akıntısına, )ela tın benzerı şeffaf bır denıze ve ışık duva rına donuşur Bu durum, profesore gore, "Kendı beynının ıçınde yolculuk mudur, gerçek mı.duşnnP "bellıdeğıldır Amasonuç ta, bın yıl oncesıne "zaman yolculuğu"na çıktıklarını ve Bağdat'ta olduklarını an farlar Bağdat'ta Abbası Halıfesı Ll Mukta dır ıktıdardadır Profesor ve ıkı arkadaşı, kentın meyda nında, "Altmış yaşlarında, cılız, sarı bu ruşuk derılı, bembeyaz saçlı, karmakarı şık sakallı, uzun suredır zındanda kaldı ğı anlaşılan" bır adamın çarmıha gerıl ınış bedenıvle karşılaşırlar Bu Hallac ı Mansur'dur Çevredekılere gore de, olu mu fazlasıyla fak etmıştır Zıra kâfırdır, Allah'a kufretmıştır Çunku, "Ben yara tıcı gerçeğım1 Enel Hak1 Enel Hak 1 " de mıştır ' Hukumdarın sozune karşı gelmek/ Kanrevân ıçınde kalmak demektır / Hukumdar oğle vaktı derse Gece oldu' / Sen de şoyle 3e lşte ay, ışte gezegenler'" duşuncesının egemen olduğu bır do nemde tannyı herkesın anladığının dışında anlamak, Hallac'ın sonu olmuştur Romanın bundan sonrakı bo lumunu, profesor ve ıkı arka daşıyla tanışan Hallac'ın oğlu Hamıd'ın onlara anlattıkların dan okuruz Hallac, Iran'ın Bayza bolgesın de, Hz Muhammed'ın Mek ke'den Medıne'ye goç edışınden yaklasık 250 yıl sonra doğmuştur Zekı nır çocuktur Kur'an'ı nat metmıştır Hafız olmuştur Tefsır ustası dır "Kutsal" Arap dılı ve gramerı uzerı ne derın araştırmalar yapmıştır Doğdu ğu bolge eskı bır Zerduşt bolgesıdır Ora da ıse ışık ve golge, doğum ve olum ıyı ve kotu gıbı karşıtlıklar egemendır va şama Hallac ıse bunların anlamını çozmeye meraklıdır lşte bu merak, Hallac'ı tum yaşamı boyunca hem oğrencı kılar, hem de oğretmen Oğrenır ve oğretır Neoğ renmenın sonu vardır, ne de oğret menın Gerçek nedır, kalplerın Hallac'ı na sıl olunur, evrenı kım, nasıl yarattı Işık Tanrısı'na nasıl ulaşılır llahı Aşk nedır, ıyüığın ve guzellığın kaynağı olan tanrı, nasıl olur da aynı zamanda kotuluğun ve çırkınlığın de kaynağı olabılır, kendı ozu nu bulmak nedır, yaşayan her şey sudan mı gelır? Daha yu/lerce soru Soru soran Hallac, kuşkusuz yanıt da arar Aramak ıse yola koyulmaktır Basra'ya, Mekke'ye, Hındıstan'a, Iran'a, Hora san'a gıder Hındıstan'da Hındu Dını'nı tanır, on lara gore, "O her şeydır, o kâınattır, o ay nı anda tek ve çok olandır O her şeyı kapsar ve her şeye karar venr, o her şeyı yaratır ve ıstedığı zaman her şeyı yıkar Bızler onun bırer parçasıvız " Horasan'da Uygur furklen arasında Manı Dını'nı tanır Onlara gore, 'O ışık tır Yasam karanlıkla avdınlığm savaşı dır O niçbır şekılde kırletılemeyecek ve lekelenemevecek denlı saf ve temızdır Hallac, Yunan fdozoflarından da,"Kâ ınat buyuk bır ınsandır ve ınsan kuçuk bır kâınattır " sozunu oğrenır Zerduşt'u ve onun oğretısını ınceler Hıntçe Uygurca I arsça oğrenır Kafa yorar Oysa Abbası'ye gore kafa yormak den lı tenlıkelı bır şey yoktur Tıpkı Iran'ın Mollalar yonetımınde olduğu gıbı Kafa yormak, şupheye duşmektır, yanı neredeyse şırk koşmaktır Cezası da bellıdır Çarmıh Ucan kelle, yakılan ceset, ruzgâra savrulan KUI Ovle olur Roman, Hallac'ın çarmıhtakı konuş masıyla son bulur Bu konuşmanın kımı cumlelerı şoyle "Olmeden once olum1 Bızım şıarımız budur, çunku gelen her şey geçmelıdır ve geçmış olan gelmelıdır Allah'a ruşvet olsun dıye kılınan namazlar geçersızdır O, vureklerden geçen her şeyı çok ıyı bılır Gerçek hac, ınsanın ıçıne yapacağı, ru hun tum gorkemıyle Rabb'ın karşısına çı kacağı yolculuktur Korlemesme değıl, anlavarak, ıdrak ederek, aşkla sevmelıyız Benı, kendı mı yu celtmekle ve Allah'ın yerıne koymakla ıt ham edıyorlar Fakat sevenle sevılen ara sındakı ılışkının derınlıklenne vakıf olan lar ıçın bu ıddıa ne gulunçtur Onu sev dığım zaman, o ıçımı tamamen kapbyor, onu sevdığım zaman o ıçımı kaplıyor, onun ruhu benım ruhum oluvor benlı ğım onun benlığı ıle yer değıştırıvor Ilâ nı aşkın sırrı hatta mâlum olclu Sevgdım benım ıçtmdeoturuvor Sevdığım olan o benım, ve sevılen olan ben, oyıım Bu ne denle Enel Hak' " Hallac'dan yaklasık 400 yıl sonra ıse Hacı Bektaş ı Velı Anadolu'da bu duşun ceyı şu sozlerle ıfade edecektı "Hararet nardadır, bac'da değıldır/ Ke râmet hırkada tac'da değıldır/ Her ne arar ısen kendınde ara/ Mekke de, Ku dus'te, Hac da değıldır Hallac'ın romanı, denılebılır kı aynı za manda Anadolu Alevılığının kokenlerı nın de romanıdır Boyle Dir yonu de var Roman, Hallac'ın yukarıdakı cumlele rıyle sona erer Sona erer ama, okuyucu yu boşlukta asılı bırakarak Oyle ya, Profesor Klapproth ve onu aramaya çıkan gazetecı Eıngenbrod'a ne olmuştur? Okuyucu onca tedırgın edıl dıkten, onca gerılım yaratıldıktan son ra,bu konuya nıç gerı donulmemesı, so rulan sorulann yanıtlanmaması, okuyu cuda bu roman bıtmedı hıssının doğma sına neden oluyor Wolfgang Günter Lerch, ya bu kurgu oyununa hıç başvur mayacaktı ya da tamamlayacaktı Keşke bır de Atilla Dırım, 'Fakat ne onların vecd durumları ne de Tanrı oğ retılerı hakkında bılgı sahıbı değıldı' cumlesınde olduğu gıbı çokca rastlanan Turkçe hataları yapmasaydı Hallac ı Mansur çok daha guzel bır roman olacaktı • Wolfgang Günter Lerch "Hallacı Mansur" T arıhın derınlıklerınde kalmış kımı kışılerı, olay ve olguları, donemle rı, değışım ve donuşumlerı eldekı bılgıler ışığında oldbıldığınce gerçeğe ya kın, olamadığınca, yazarın hayal gutu, kurgusu ve yakıştırmalanyla roman dılıy le anlatmak son vülarda neredeyse moda oldu Bu tur romanlarda, "Ne kadar gerçek, ne kadar hayal ?" sorusunu sormamak ge rek Adı ustunde Roman Hem gerçek hem değıl Ashnda yalan, ama gerçekten daha gerçek Oylesıne tııtarlı, oylesıne ınandırıu ve ıçten 'Bağdat'ta Olum, Hallac ı Mansur' da, bu tur romanlardan bırı mı acaba? Romanda, gunumuz Mollalar Iranı ıle lslamıyetın 3 yuzydı sonlarında Bağ dat'ta cereyan eden olaylar, bılımkurgu yontemıyle, ıç ıçe geçmış olarak anlatıiı yor Berlın Unıversıtesı Şarkıyat Bolumu uyesı Prof Kalpproth, eskı Iran'ın "pa yıtahtı" Isfahan'a, Moğol elyazmaları ko nusunda araştırma yapmak uzere gelır Llyazmalarını bulur, ınceler ve burada ta nıdığı ıkı bılım adamıyla btrlıkte esraren gız bır btçımde kaybolur Profesorun başına ne geldığını oğren mek, olayı aydınlatmak uzere bu kez sah neye bır gazetecı çıkar Edgar Eıngenb rod Mollalar rejımı, kendısınden olmayan herşeyeveherkesekarşıduşmandır Pro fesorun de bu çerçevede kaybolduğu (kaybedıldığı) sanılmaktadır Eıngenbrod, daha oncekı seyahatlerın den ıyı bıldığı Tahran'a gelır once, sonra Kumveîsfanan'agıder Profesorun kal dığı otellerde kalır, gıttığı yollardan gı der, tanıştığı kışılerle konuşur, ama so nuç tam bır hayal kırıklığıdır Polıs de, guya bu arama ışının ıçınde dır Ama Eıngenbrod ışın peşını bırak maz Iam da bu sırada, bır çocuk nehır kı yısında sazların arabinda kalın, sıyah de rı cıltlı bu deher bulur Getırıp annesıne venr, o da polıs şefı Menuçehr Ağa'ya go turur Menuçehr Ağa da Eıngenbrod'a venr îlgınç bu defter kayıp Profesor Klapproth'a aıttır ve onun kaybolmadan oncekı gunluk notlarını ıçermektedır Yazarın tanımıyla, "Bu maceranın bun dan sonıakı bolumu aslında 'Profesor Klapproth'un Gunluğu' başlığını taşıya bılırdı " Gunluğun ıçerığıne gırmeden once be lırtılmelıkı, bu gunluk, gazetecı Lıngenb rod'un başına bela olur Iran Gızlı Servısı'nce ızlenır, her an başına her şeyın gelebıleceğı, profesor gıbı kaybolabıleceğı bır dururnla karşı karşıyadır Gunluğu ul kesıne goturebıfecek mıdır, yoksa okuya rak belleğıne mı kaydetmelıdır? Bır şekıl de ılıskı kurduğu, roportaj yaptığı, hak larında yazı yazdığı ve bunu gazetesınde yayımlattığı, Iranlı aydın muhalıflerden oluşan "Kafa Yoraniar" grubunun, tu tuklanması ve vatana ıhanet suçuyla yar gılanmaya başlamaları, onu nasıl etkıleye cektır? Okuyucunun ılgısı şu ıkı soruyla dın tutulur Zaman yolculuğu Alevlllğbı kökenleri Enel Hak!... Prolesör Klapproth'un Günlüğü' CUMHURİYET KİTAP SAYI 665 SAYFA 7