Katalog

Özkan Mert '...Van Gölü Savunması' ile Tiirk şiirinde 'Nehir Şiir' okulunu temellendiriyor ve yeni şiir kuşaklarının ve şiirseverlerin önüne çok zengin bir şiir kaynağı sunuyor. HÜSEYİN YAVUZ Özkan Mert'ten bir 'Nehir Şiir' örneği Van Gölü Savunması ölü bir rol oynar. Şair, kitabı hakkında karann verileceği son duruşmaya gıımcz. Ve aynı gün Türkiye'yi terk eder ve Sirkeci'den bindigi bir rrcnle Almanya'ya gelir. 68 kuşaöınm militan şairi artık bir kaçaktır, sürgündür. Asılan, hapislere atılan, yokedilen kuşağından payına düşen sürgünlüktür. Ama bir şair için sürgünlüğün anlanıı yalnız karısından, çocıığıından, dostlanndan ve ülkesinden ayrı yaşamak zorunda kalmak değildir; Büyük bir onurla, sevgi ve coşkuyla kııllan dığı dilinden, Türkçe'sinden de aynlmaktır. lşte, bu Ozkan Mert'i derinden vurur. Çünkü kimliği olan dili elinden alınmıştır. Gösteri yürüyüşlerinin, mitinglerin protestocu genç şairi kendini birden bire dünyanın ortasında bulur. Yapayalnızdır. Bu öldürucü darbeyle birlikte Özkan Mert şiirinde 'ölü dönem' başlar (1972). Almanya ve Avnıpa'da, kaçak olarak yaşar ve kaçak işlerde çalışır. Dünyanın dört bir köşesinden gelen insanlarla ve kültür lerle tanışır. Nerede biteceği belli olmayan heyecanlı ve tehlikeli bir macerayı yaşar. Fabrikalarda, limanlarda, okullarda, inşaatlarda vb. çabşır. 1973 yılının sonunda Isveç'e geçer. Bu gidişini şair şu cümlelerle anlatır; Ozkan Mert'in yazarlığının "olü donemi', sonrakı kitaplarında yarattıöı 'Yeni dilsel uzay'ın hazırlık dönemi olarak da görülebilir. Şair uzun yıllar şiir yazmamıştır ama dünya şiiri üzerine incelemeler yapmıştır. Siirekli 'Şiiri yaşamış' ve 'Şiire hazırlanmıştır'. Nitekim.kendine özgü, yeni evrensel dilsel uzayını bıılmasıyla birlikte, şairin en veıimli dönemi başlar. Cemal Süreya, şairi şu sözlerle selamlar: "Özkan Mert, kuşağının dize ustaları arasında birinci sırayı yakaladı; gerçekten şiire müdıiş bir açılışı var. Şiiri, dizeyi, imgeyi, dünya konukluğunu nasıl yakaladı! Her yanıyla gerçek bir şair karşısındayız". 2.nci Yeni ve 60 kuşağının keskin ve birbirine karşıt bu iki ozanı "İyi şiir"in potasmda da çok güzel bir dostluğu yakalarlar. Özkan, Cemal'e, lsveç'ten gönderdiği bir mektupta "Türkiye, şiirde, Isveç'ten daha iyi görülüyor gibi geliyor bana.." diye yazar. Cemal Süreya Gösteri dergisinde yayımlanan günlüklerinde bu cümleye şu yanıtı yerir: "Sevgili Özkan, elbet öyle olacak, sen varsın bir kere..." 'Stockholm'de Mavi Saatler'i,'Allah ve Tango' (1990 Yunus Nadi mansiyon, tlhan Demiraslan, Dianysos şiir öaülleri), 'Mozart ve Akdeniz' (1992), 'Bir ırmakla düello ediyorum" (1995) izler. Özkan Mert'in tüm kitaplarında, 'Bir elma büyüklüğünde sakallarım.' ile başlattığı ve 'Diren! Ey Kalbim', 'Kahraman kalbim', 'Yıldızların nerede Amsterdam?', 'Caz ve karanfiller', 'Ben savaşçı değil, gül yetistiriciyim', 'Bir ırmakla duelloeaiyonım , 'Birdünyalınınnodan'yla sürdürdüğü, çok sesli, renkli, yaşamuan kaynaklanan ve dünya şiiri süzgecinden geçen bir 'Nehir Şiir'in oluşumunu görüyoruz. Yerel oldıığu yerde evrensel, evrensel olduğu yerde de yereldir. Yıllarca ülkesinden ayrı yaşayıp da, ülkesini (Türkiye'yi) bu kadar canlı, renkli, çarpıcı anlatan ve en ıcüçük detayları dizelerine bu derece ustalıkla yerleştiren başka bir şair bulmak güçtür. 97 Manzaraları, Peribacaları ve eskitilmeyen Dostluklar şiiri bunun en çarpıcı örneği: "Sapanca Gölü'nün üstünde gözlert buğulu dağlar en güzel sabahlart kalbimize bağlar: Pompalı tüfekle gençler yaban ördeği avlar." "Köyceğiz köyünde sazfıkların arasından üzerimize atlıyor tabıat." Özkan Mert, yeni şiir kitabına adını veren "...Van Gölü Savunması" adlı şiiriyle 'Nehir Şiir'in dev bir örneğini sunuyor okura. Şairin, Izmir'deki gençlik yıl 1 >97 yılında YKY'dcn çıkan "Bir I )ıinyalının Notlan" (19601995) adlı toplu şiirlcrinden sonra, Özkan Mert, Kotary yayınlarından çıkan yeni bir şiir kitabıyla okurlarının karşısında. Şairin gezdiği, yaşadığı kentler üzerine yazdığı şiirlerde ünlıi ressamlann resimleriyle birlikte nelis bir baskıyla, gcçen yıl Boyut yayınlarından çıkmiştı. 1 ler yeni kitabıyla 'şiirin' sınırlarını alabildiğinegenişletmek çabası içinde olan şair, kitaba adını veren ve Tiirk Şiiri'nde belki de en uzun adı taşıyan şiiriyle bu çabasının doruk noktasına ıılaşıyor. Kitabın adı: Wolfgang Amadcus Mozart, Nar Bahçeleri Pompalı Mızıkam ve Ağzımın Kıyısını Bir Göç Haritası Sanarak Konan Güvercjnlerle Kozmik Kirlenmeye Girme Oncesi Sahaflarda Ele Geçirilen Bir Kitabın Dipnodarında Yeralan Kırmızı Pelerinimi Neden Atlantik'tcn Değil de Van Gölü'nden Geçirdiğime tlişkin tnfilak Yaratan Açıklamalar va da Van Gölü Savunması. 6ü'lı yıllarda, îzmir'de şiire başlayan Özkan Mert, diğer şair arkadaşlan, Süreyya Berfe, Ismet Ozel ve Ataol Behra moğlu ile birlikte 'Ikinci Yeni'ye karşı '60 Şiir hareketı' çıkışını (1969 ANT Dergisi) yapmadan önce, 60 yıllarda yazdığı ve 1965 yılında yayınlanan Bir Elma Büyüklüğünde Sakallarım adlı şiiriyle tüm dikkatleri üzerine toplamış ve yeni bir şiirin doğuşunu müjdelemişti. Yaşamsal imge leri odaklaştıran, çok sesli, renkli, coşkulu ve soluklu bir şiirdi bu. Özkan Mert şiiri üzerine araştırı yapacak edebiyat araştırmacılarının bu şiirle çalışmaya başlamaları yerinde olur bence. C Nehir şiir oiuşumu İMİdönem 'Germersheime kentindeki bir bırahanede, sevgili dostum kıvırcıkla (Hanıdullah) birlikte içiyorduk. Bütün bir gün bir inşaatta çalıştığımız için yorgunduk. Oturduğumuz masanın altında birbroşür buldum. Hamdullah'a broşürde neler yazılı olduğunıı sordum. îsveç üzerine bir broşürmüş... iltica edilebilirmiş, okumak için burs veriyorlaımış, sarışın dilberler, binlerce ada, ormanlarla örtülü bir ülke ve ormanlann arasında 80.000 göl. 8 milyon nühısu olduğuna göre, her 80 kişiye bir göl düşüyor. Hamdullah'a döndünı; 'Ben şimdi lsveç'c gidiyorum' dedim. Şaşkınlıkla baktı yüzüme kıvırcık; "Valizini bari al evden" dedi. 'Hayır! Gerek yok' dedim ve bardağımdaki son yudumu da içtikten sonda istasyondan Karlsruha'ya giden ilk trene bindim. Oradan Danimarka'ya, Kopenhag'a geldim. Kopenhag'dan da kocaman bir yolctı gemisi ile lsveç'e Malmö'ye indim'. Özkan Mert'in yazarlığının 'ölü dönemi',Isveç'tede>1987 yılına kadar sürer. Aradan geçen bu uzun dönemde sair yeni deneyimler lcazanmış, yeni kültür ve edebiyadan tanımıştır. 1987 yılında yayınlanan 'Stocknolm'de Mavi Saatler' (Broy yay.) adL şiir kitabıyla şiire güçlü bir dönüs yapar. Kitabı büyük yankı uyandınr. Cemal Süreya, bir gazetenin anketine verdiği yanıtta, 'Stockholm de Mavi Saatler'i o yılın en iyi şiir kitabı olarak gösterir. 1967 yılında, üniversitede öğrenim yapmak için Ankara'ya gelen şair, birdenbire kendini '60 olayları' içinde bulur. Devrimci düşüncelerle ve çevrelerle tanışır. Kısa bir zamanda militan bir şair ve öğrenci lideri olur. Mitinglerde konuşur, şiirlerini okur, toprak işgallerine katılır ve Türk Solu gibi dergilerde ideolojik yazıları yayınlanmaya başlar. DTCF'de DevGenç'e bağlı Sosyalist Fikir Kulübü adayı olarak katıldığı seçimlerden en çok oyu olarak öğrenci tenısucisi seçilir. Dünyadaki ve Türkiye'deki devrimci çalkalanım ve bu çalkaıanımın yaşamsal boyutlan şiirine girer. Bu dönemde yazdığı Diren Ey Kalbim, Kahraman Kalbim, Kuracağız Herşeyi Yeniden adlı siirleri elden ele dolaşır. Ellerinde kitaplarla gösterilere katılan gençliğin en çok okuduğu ve sevdiği şairlerin başında gelir. 1969 yılı sonunda da, Mert, Berfe, Ozel, Behramoğlu ANT Dergisinde O. Saffet Arolat'ın yönettiği açık oturumda '60 Şiir hareketinin' manifestosunu açıklarlar. Aynı dönemde, Ismet Özel'in 'Evet! îsyan', Ataol Behramoğlu'nun 'Bir Gün Mudaka' ve Özkan Mert'in de 'Kuracağız Herşeyi Yeniden' adlı ilk şiir kitaplan "Evet! lsyan" bir gün yayınlanır. Bu üç kitabın adını yanyana koyarsanız tek bir cümle oluşturur: Evet! lsyan, bir gün mutlaka kuracağız herşeyi yeniden. O dönemin şiir okuru kitapçıya gittiği zaman bu cümfeyi söyleyerek üç kitabı satın alırdı. Fakat Özkan Mert'in ilk şiirkitabı 'Kuracağız Herşeyi Yeniden' çıkarçıkmaz yasaklanır ve toplatılır. Sıkıyönetim mahkemesince 142/1'den hüküm giyer. 25 yaşında yayınladığı ilk kitabın toplatılması ve hüküm giymesi şairin yaşamı ve şiirinin gelişimi konusunda belirleyici SAYFA 10 DOoiaylan' larından başlayıp, Toroslardan, Karadeniz yaylalarındakı yoksııl çocııkların' adı henüz konnıuımş' acılarından, 50'li yılların ABD'de, Roııte 66'nın kıyısında vv/d nan çöl kcntlerine, Pasilik'e, )ack Kerouac'a, toprakljn çatlayan Oklahomalı köylülere kadar ıızanan ve çaöımızın çalkalanımını örgütlü bir siirsel ltaos içinde yakalayan uzun ve soluklu bir şiir '.. Van Gölü Savunması Özkan Mert bu şiiri yazmak için Van Gölü'nde, Karadeniz yaylalarında giinlerce yaşadı ve araştırma yaptı. En az 5 değişik ülkede yazılan bu şiiri 2 yılda bitirdi. Kitap'ta, "...Van Gölü Savunması"nın yanında, şairin, Adam, Gösteri, Varlık gibi dergilerde yayınlanan ve büyük ilgi gören son siirleri yer alıyor, 'Bu sabah dünyada saat kaç?', 'Şiirdir beni bekleten uçurumlarda', 'Bağışlama bizi hayat', 'Nefertiti', '97 yaz manzaraları, Peri bacaları ve eskitilmeyen dostluklar', 'Lisbao! Işık'abatmışsonsuzkent', 'Şair! Seni nasıl kopanrız dağlardan?' Kitabın sonunda inanılmaz güzellikte 4 aşk şiiri var. Şair siirleri kimin için yazdığını açıklamıyor, 'Bebeğime aşk siirleri' (1), (2), (3), (4) adını taşıyorşiirler. '...Van Gölü Savunması' gibi uzun soluklu Nehir Şiir'lerden sonra Özkan Mert, kendini en çıplak bir şekilde okurlarının önüne koymaktan çekinmiyor. Çünkü onun gizleyecek hiçbir şeyi yoktur, yaşamıyla şiiri bir madalyonun iki yüzü gibidir. Şair, şiirlerinde mesajını o kadar büyük bir ustalıkla verir ki, okur bu mesaiı aldığının farkına bile varmaz ama çoğu kez bu mesaj okurun beynine kazınır. Ornek mi istiyorsunuz. lşte 'Ben savaşçı değil gül yetistiriciyim.' Çok güzel bir dizedır bu. Siz bu dizenin güzelliğinin, dilin tadının keyfini çıkanrken, şair, antimilitarist ve barışçıl tavrını keskince ortaya koymuştur ve size hemen bir seçenek sunar: Doğa ve yeryüzü sevgisi. Ve aşk, tçinde aşk olmayan hiçbir şiiri yoktur. varşova'da, kuşlarla birlikte ııyudum sokaklarda" adlı şiir de bir aşk şiiri, fakat bu kez, Varşova ya götürüyor bizi şair. Varşova'da gece turu atan Polonyalı genç kızların bacaklan kar beyazı rengindedir. Ve kentin içinden geçen Wisla nehri, mavi güller atar sokaklara. Kızlar gülleri almak için eğilince de, kar beyazı bacaklanna çapkın bir öpücük kondurmadan geçmez. Mavi gül olur mu? diye sakın sormayın. Çünkü Polonyada mavi gül üretimi vardır. Kitabın son şiiri Şafak Bülteni'de gene çağımızın çalkantısının şiirsel belgelenimidir. Fizik ile nostaljinin, kimya ile Rock'n Roll'un, hiç fotoğraf çektirmeyen meleklerle havaalanlannın, rakı rengindeki golf topu ile dünya gazetelerinin bıraraya geldiği bir şiir okudunuz mu? Özkan'ın şiirinde baş döndürücü yerçekimi de vardır: "Çok merak ediyorum: Denize düfmemest tçtn btrfaytonu kaçatm çekmesi gerek?" Işte meleklere ılişkin bir dize"Melekler dünya nüfusuna dahil değildir" Ozkan Mert şiirinin en belirgin özelliklerinden biri de, ne zaman nerede ve hangi kentte olduğunuzu bilmemenizdir. Başka bir söyleyişle 'zaman' ve 'yer' sürekli kaçışta'dır. Zaman firardadır. Kenderi peşinden sürükler götürür. Özkan Mert '...Van Gölü Savunması' ile Türk şiirinde Nehir Şiir okulunu temellendiriyor ve yeni şiir kuşaklannın ve şiirseverlerin önüne çok zengin bir şiir kaynağı sunuyor. Yanna açık bir şiir bu, hiç bitmeyen, diyalektik ve estetik bir mimaride sürekli yenilenmeyle varolan bir şiir. Şiiri temel öğelerinden biri olan ironi ise, şairin, kendini ve dünyayı kesip içindekıleri göstermek için kuliandığı bıçak. Genç şairler için Özkan Mert şiiri gerçek bir hazine. • K İ T A P Zaman flrarda Gzkan Mert ...van Cölu savunması' ile Türk şiirinde Nehir $llr okulunu temellendiriyor ve yenl $llr kuşaklannın ve şiirseverlerin önune çok zengin bir $llr kaynağı sunuyor. C U M H U R İ Y E T SAYI 598 J