Katalog

IIIM»MIIIWW»MiaiM»aMBIM»W«»W»dBBBfa^ Heminnvvav'den 'Ovküler' lı ııı lll nBf I ıllll II lllı III ııı ı Hayatı roman biryazar... ıınıııı FATMA ORAN şık olun. Ölesiyc vazın. Hayatla sımsıkı kaynaşın. Edebiyat dünyasının biiyiik ustalarıyla tanışın. Vaktinizi boşa harcamayın. Miizik dinİeyin ve rcsim seyredin. Durmadan okuyun. Kendinizi açıklamaya uğraşmayın. Zevklerinizi geliştirin. Susun. Söz, yaratıcılığınızı öluüriir. Henüz on beşindeyken evden kaçarak Kızılderililer arasında vaşayan bir adamın öğütleri bunlar. Bulaşıkçılık, ciftlik işçilifii, dalgıçlık, boksörlük, gazetecilik yapan, delalarca savaşlara girip çıkan bir adamın öğütleri. Edebiyatı yaşanmış olayların, gözle görülen gerçeklerin edebiyatı olan, yirminci yiizytl Amerikan yazarlannın en ünlülerindeıı biri, belki de en ünlüsii Ernest Hemingway'in ncrcdcyse on etnir niteliğindeki öğiitleri... Gelmiş geçmiş şeylerden, şündikilerden, bildiginiz vc bilemeyeceginiz bütün şeylerden yola çıkarak havul gücünüz sayesinde, bir görününı değil clt bütün gerçek ve caıı lı şcylerden daha gerçek yeni bir şey üretmiş vc yaşatmışsanız; varattığınız, ölümsüz liiğe kavuşmuş deınektır. Insan ya/arsa bıı nun için yaznıalı, başka lıiebir nedenle değil. Hemingvvay dc böylc bir yazar işte ve biz onıı Hpsilon Yayınlar.ı'nın, Mehmei Harmancı'nın çevirisiyle Oyküler adı al tında toplanan on altı öyküsüyle ycniden anıyomz. A Gelmiş geçmiş şeylcrden, şimdikilerden, bildiğiniz ve bilemeyeceğiniz bütün şeylerden yola çıkarak hayal gücünüz sayesinde, bir görünüm değil de bütün gerçek ve canlı şeylerden daha gerçek yeni bir şey üretmiş ve yaşatmışsanız; yarattığınız ölümsüzlüğe kavuşmuş demektir. Insan yazarsa bunun için yazmalı, başka hiçbir nedenle değil. Hemingvvay de böyle bir yazar işte ve biz onu Epsilon Yayınları'nın, Mehmet Harmancı'nın çevirisiyle Oyküler adı altında toplanan on altı öyküsüyle yeniden anıyoruz. reddetti. Daha sonra yazacağı pek çok ovkiıde de görıılebileceği gıbi, Michigan'ın yııkarısında, Walloon CJölü kıyısında aile siyle birlikte geçirdigi yazlar, Hemingway ıçın çocukluğunun en anlamb donemını oluştıırdıı. 1 c)17'de liseyi bitirdikten sonra, başına buyruk olabileceği bir ortaının öz lemiyle, ünivcrsiteye girmeyerek Kansas'a gitti. Orada, yazarfık için de^erli bir deneyim kazanmasını sağlayan, önemli gazete ierden Star'a muhabir olarak girdi. Star'da, basıt ve dnlanıbaçsız yazmayı airenmek zorundaydık Herkes için yararlıaır bu. Gaze tealiğin genç bir yazara zararı dohunmaz, hatta yardtmı bıle olur, yeter kı zamanında sıyrılınayt bihirı gazetecilikten. Gözündeki bozukluk yüzünden orduya girme istegi sürekli geri eevrilen Hemingvvay, sonunda Amerikan Kızılhaç Örgütü'nde ambulans şoförü olarak I. Dünya Savası'na katılmayı başardı. 8 Tenınıuz 1918 de, daha on dokuzunda bile defiilken Fossalta di Piave'deki Avusturyaltalya sınırında yaralandı. Kahramanlıx madalyası alan ve Milano'da bir hastaneye yatan Hemingway, oradayken Kızılhaç'ta görevli Agnes von Kıırovvsky adlı bir nemşireye âşık oldu. Ama Kurovvsky, evlenme teldifini geri çcvirdi. Bu dönemde yasadığı olaylar, Hemingway üzerinde derin bir iz bıraktı. ABD'ye dönerek evinde ve Michigan'da bir süre dinlenip sağlığına kavuştukdan sonra yeniden yazmaya başladı. Bir süre Chicago'da değişik işlerde çalı^tı. Hadley Richardson'la evlendi ve The Toronto Star'ın dış haberler muhabiri olarak Paris'e gitti. Bu kentte yaşayan F. Scott Fitzgerald, Gertrude Stein ve Ezra Pound gibi Amerikalı yazarların öncrileri ve yürekJendirmeleriyle gazete yazılan dışındaki yapıtla rını da yaymılamaya başladı. Öykülerini bir araya getircn vc ilk önemli başarısını kazandıran The Sun Also Rises (Ciiineş de Doğar) adlı roıııanuıı yayunladı. Karaııısar havasına karşın parlak bir yapıt olan roman, ülkelerini terk edip Fransa ve Ispanya'ya yerleşen ve savaş sonrasuıın "yitik kuşak'mı oluşturan bir grup amaçsız insıını clc alıyordu. Bclirtmcktc yarar var; "yitik kuşak" Hemingway'in küçümsediği ama aynı zamanda ün kazaııdırdığı bir terimdir. tştc 1 Icmingvvay de bu yapıtla, yaşamı bovıınca bir yandan çok istediği, öte yandan kendisini rahatsız eden bir iine kavuştu. Giineş de Doğar 'a Valancuı 'da doğum guııiiınde haşladtın, 21 Teınıntız'dıi Htidfey, kiirıın ve ben, 24 Temmuz'da başlavticak olan şeulıhte ıvı bir ver k.apmah ıçın Valt'ncıa'vabirkaçgiınönccgıtmıstıh Yaşıthırtmtn hephi romanhmnı yazınsşlardi, ben ise bir bölümünü bile ktvırmakta zorluh çckıyorHemlngvvay, geride bir bölumu sonradan yayımlanan cok sayıda el yazması bıraktı. dum Doğur/i giınümde başladıın kıtaba, bütün şenlik boyunca sabahlart yatağımda yaz dım. oradan Madrtd'e geçtim, orada da yazmaya devam ettim Maartdde senlık falan ol/nadığı için, ınasalı btroda bulabildik, otelin hemen yakırundakt Pasaje Alvarez deki bir tavernaya gıdıyordum Otele göre serın oldug'u ıçın daha rahat çalı^ıynrdum orada Fakat havalar çalışılamayacak kadar ısıntn ca tası tarağt toplayıp solug'u Hendaye'de aldık Çok $ınn, uçsuz bucaksız kuımala hakan, ucuz bir otel odasında çalışmamı sürdürdüm veParii'egittiksonra. NotreDamedesChamps Sokagf'nda, 113 numaradakı bıçkıbanenın üstündekı daırede, baüadıktan tam altı hafta sonra ilk müsvedaeyi tamamladım, gotürüp romancı NathanAsch'a gösterdım. "Ne" aıye homurdandı, "Bir roman mı yazdım dedinız? Roman, ha? Bana kalına roman değil, biryolculukrehberiyazmışsınız sız!" Genede cesaretım kınlmadı. Voralbert tekı Schruns kasabastna gittik, Taube Oteli'neyerleştik, orada rornanı baştan yazdım, yolculuk sahnesinı de çıkarmadım. Savaş sonrası yıllarının büyük bir bölümünü yazarak geçirdi Hemingvvay. Bu arada birinci evliliğinden bir, ikinci evliliğinden iki oğlu olmuştu. Paris'te oturmakla birlikte kayak yapmak, boğa güreşlerini izlemek, avîanmak ve balık tutmak için sıs sık gezilere çıkıyordu. Yaşamının bir parçası naline bu yolculuklar, yazılarının çoğuna da kaynak oluşturdu. 1927'de yayımlanan Men Without Women (Kadınsız Erkekler), özellikle de 1933'te yayımlanan Winner Take Nothing (Kazanana Ödül Yok) Hemingvvay'in bir öykü ustası olarak iınünü iyice pekiştirdi. Ama A Farewell to Arms (silahlara Veda), bu iki yapıtını da gölgede bıraktı. Hemingvvay'in Itaîya'daaskerlik deneyimlerinden yola çıkarak yazdığı Silahlara Veda, bir aşk öyküsüyle savaş serüvenini, kasvetli ama lirik bir anlatımla iç içe geçircn güçlü bir romandı. Pek çok eleştirmen, Silahlara Veda'yla birlikte Hemingvvay'in en iyi yapıtlarını verdigi parlak döneminin kapandıöı kanısındadır. Bu yargı fazla katı olmakla birlikte, bir gerçektir. Âvcılığa ve balık lutmaya çok zaman ayirmış olmasının, daha cok üriin veımesini önlemişnlduğunıı kendisi dedile getirmiştir. Heminway'in yazarlığa zaman ayırmasını engelleyen etkenler arasında, bütün yaşamı boyvınca savaşa duydug'tı özel ilui ve kisisel zevklerine olan diişkünlüğiı cıe sayılabilir. Kitaplarındii serüvenlerinin çoğıından yararlanmış olmakla birlikte, Heminj; way'in yeni deneyimler edinme arzusıı bu deneyimlere edebî bir biçim kazandırma U teği kadar güçlüydü. Ispanya sevgİM ile boğa güreşi tutkusu, bir spordan çok trajik bir tören olarak gördüğü DU olayla ilgili yetkin bir yapıt olan Death in the Afternoon'u doğurdu. Afrika'da katddığı bir safariden sonra da, saf ari avcdığını konu Green Hills of Africa yı yazdı. Balık avına çıkabilmek için Florida'daki Key West'te bir ev satın alan Hemingvvay, Küba açıklarında Gulf Stream'de avlanabilmek için "Pilar" adlı bir de tekne aldı. Pek ilgi görmeyen bir ro man sayılan To Have and Have Not (1937, Ya Hep Ya Hiç) ckonomik bunalım sırasında Key West ve çevresinde geçer. Bu yıl larda Hemingvvay'in toplumsal konularla ilgilenmeye başladığı göriilür. Ispanya İç Savaşı'nın patlak vermesi üzerine, bu ülkeye uerinuen bağlı olan Hemingvvay yeniden muhabirliğe başlayarak dört kez Ispanya'ya gitti. General Franco'nun ayaklanmasına karşı, Cumhuriyetçiler için para topladı ve kuşatılmış Madrid'de gcçen The Fifth Column (1938, Be şinci Kol) adlı bir oyıın yazdı. Pek çok kitabında oldug'u gibi, bu yapıtında da yazarın kendisi vc sonradan evlendiği gazeteci yazar Martha Gellhorn oyun kahramanla rı için model oluşturmuştu. Ispanya'ya son kez gidip döndükten sonra, Küba'da Havana dışında bir çiftlik satın aldı ve karısı Gellhorn ile birlikte bu kez [apon işgalini izlemek üzeıe Çin'e gitti İç savas ve barış döneıııiııde lspanya'da edindigi dencyimfer, ticari açıdan en başarılı yapıtı olan For Whom the Bell Tolls (1960, Çanlar Kimin İçin Çalıvor?) adlı ro nıanı ile meyvesini verdi. Etkifeyici böliinılerle dolıı bu güçlü yapıt, Ispanya Iç Sava şı'na gönüllü olarak katılan, eylemin başa rısızlıkla sonuçlanacajhm bile bile Segovia yakınlarmdaki startejik bir köpruyü havaya uçuran ve sonunda ölüme terk edilen Amerikalı bir gerülayı konu alıyordu. Bü tün yaşamı boyunca savaşın büyüsüne kapdan, Sdahlara Vcda'da savaşın anlamsızlığını ve Çanlar Kimin için Çalıyor'da savaşın doğurduğu arkadaşlığı dıle getiren Hemingvvay, çok geçmeden II. Dünya Savaşı'na da katıldı. Uzun bir siiredir, Ispanya İç Savaşı'nın yeni bir dünya savaşının başlangıcı olduğunu düşünüyordu. Küba'ya dönduktcn sonra, Küba'ya akın eden Alman casuslanyla Küba açıklanndaki Alman denizaltdannı izlemek üzere resmî makamlarca da onaylanan bir karşıhaber alma örgütü kurdu. Küba hükümetinın onayladığı bir başka plan ise kendi teknesi Pılar de Alman denizaltdarının vurulmasıydı. Hemingvvay, her iki operasyonu da başanyla gerçekleştirdiyse de dikkate de ğer bir başan kazanmaması, düş kırıklığına uğramasına yol açtı. Gerçek savaşa cıaha yaktn olmak için, bir kez daha gazeteci kimliğiyle Londra'ya gitti. Kraliyet Hava Kuvvetîeri dc birkaç kez uçtu ve Normandiya Çıkarması'nda (6 Haziran 1944) Amerikan birlikleriyle birlikte Manş Denizi'ni reçti. 4. Piyade Tümeni'ne bagıı 22. Alay le birhkte gittiği Normandiya'da ve Ardennes Savaşı'nda (194445) çok sayida arpışmada bulundu. Paris'in kurtardışma la katıldı; orada bir gazeteci olarak bulunmakla birlikte, yalnız savaştaki cesareti de değil, askeri konularda, gerilla eylemlerinde ve özellikle bilgi toplamadaki uzmanlıöı ile profesyonel askerleri derinden etkiledi. Avrupa'daki savaş sona erinçe Hemingvvay, Küba'daki evine döndü. Üçüncü evliliği de daha öncekiler gibi bitince, Londra'da karşdaştığı, kendisi de muhabir olan ve yaşamınıi] geri kalan bölümünü birlikte geçireceği Mary Welsh ile evlendi. Küba'ya yerleştikten sonra yeniden ciddi bir biçimde çalışmaya başladı ve kansıyla birlikte birçok volculuğa çiktı. Afrika'da bir safariye kutıldılar ve bu yolcıılukta geçir dikleri iki uçak kazasında yaralanddar. He mingway, bu olavdan hemen sonra 195 ^'te The Old Man and The Sea (Ihtıyar Adıim ve Dcniz) adlı kısa ronıanıvla Pulitzer C Vlü lü'nü aldı. Bu vapıtında, avladığı dev balığı köpekbalikfanna kaptıran Kübalı yaşlı • CUMHURİYET KİTAP SAYI 593 Ispanya deneyimi Çalışmanın ikibüyük düsmanı var: lelejon ve ziyaret. Rahatmz edilmedıkçe ve araya gıren olmadıkça her yerde ve her zaman yazı yazılabılir. Daha duğrusu kendinıze karşı ycterince katı davranırsanız bunu başarabdtrsımz. Ama yazdıklarınızın en tyıst, htç jüphesız âstkken yuzdıklurınadır Erken yasla geçiın stkınlnından kurtulmujsantz ve yaşamayı da yazı yazmak kadar sevıyorsanız, sızı çeken seylere kar;ı dırenebiltnek içirı çok güçlü oir irade ister Buna karşılık, yazı yazmak bajlıca iaplantınız ve hayattan bekıedıSinız en büyük zevk haline gelmişse, ancakölüm aytrabilir sizi yazarlıktan. Bu dönemde gelecek maddi refahın insana büyük biryardımı olur ve geçim kaygısına düşmenızi önler Yazarltk yeteneğınin baş düşmanı kaygıdır Sağlık durumunun kötüye gitmesı de, kaygılanmamza yolaçtığı, kaygt da bilınçaltımzı tükettığı ve stzı güçsüzleştirdiği için, tehlıkelidir Yıllar yillar önce The Paris Review adlı Amerikan dergisindc, o döncmin başlıca romancilarryla yapılan birtakım söylesiler çıkmıştı. Edebiyat çevrelerinde ilgiyle karşıianan bu söylcşilcrin ortak özclliCi, romancılann doğrudan doğruya mesleklerinden, alışkanlıklarından, çalışma koşullarrndan, yazarhk sanatmm genellikle gizli tutukn yönlerinden söz etmeleriydi. Yukandaki sözleri de ben oradan aldım. Yeri gelirse, diğer söylediklerini de vazarın biyografisiyle (yine koyu italiklerle) bütünleştircbilirim. Şimdi rıiç tanımayanlarla az tanıvanlara 1954 Nobe! Fdebiyat Ödülü sabi üi Ernest Heıningway'i (21 Temmuz 1899, Oak Park Illinois2 Temmuz 1961, Ketchum, Idaho, ABD) tanıtmaya geldi sıra... Ava ve balıkçıhğa diişkün bir doktor olan Clarence Edmonds Hemingvvay ile sanatla ilgilenen Gracc Hall Hemingvvay'in ilk oğulları olarak Chicago'nıın banliyösü Oak Park'tu doğdu Ernesl (Miller) Hemingway. Yaşamı ve yazarhg'ı, annebabasının farklı yönelimlerini birleştirmekle birlikte, ailesine ve doğdu^u cevrenin geleııekci ve kapalı tutıınıuna kars,ı bitmeyen bir başkatdırı olarak göriilebılir Devlet okulların da eğitinı gtiretı 1 Ienıiııgway, va/nıuyu lise yıllarında ba^Iadı. Kcndıını bıldım bılelı VtiZıir olıntih ıstemışıındır Ama yapıtla rında, dogdıığu ve ögrenciliginin ge<,tigi Oak Park'ı ve onıın temsü ettig'i değerlerı SAYFA 14 Yazarhk sanatı Yantorm kaynağı