Katalog

dan uretılen, kulturel bır yapılanma oldu ğııdıır Beauvoıı ın yaklaşımı açısından ele ala tağımızAşk i Memnu roman kışılcn arasındakı yoğuıı karşılıklı ılışküetedayanan oldukça karmaşık bır romandır Bıı yu/ den, romanı kısaca ozetlemekte yat aı var dır Yaşlı ve zengın bıı adam olan Adnan Bey ona Nıhal ve Bıılcnd adlarında ıkı çocuk veren ılk katısı oldukten bır sure sonra genç ve gu/el Bıhter e evlenmc lcklıi edeı Bıhteı'ın annesı I ııdevs I Ia nım hafıfmeşrep bırkadındırveyaşlan dığı geı çeğını bu tııılu kabullencmcmek tedıı Bıı vıızden \ ışlılıfının kanıtları olan kızları Pcykcr vc Bılıteı e kın duvaı 1 lele kı Adnan Bev ona değıl de kızına evlılık teklıf cdıncc kızgınligi ve kını da ha da aıtar fakat zengın olmavı arzııla van Bıhter bu hrsatı kaçıımaz vc Adnan Bey e evet deı Adnan Bcv ın hırçın varatılışlı kızı Nı hal bu evlıhgi ıvı katşdamaı ve Bıhter den nefrct cdcr Evlılığın uzerınden bır vıl geçtıkten sonra Bınter cinsel açıdan do vımadığını anlar ve kocasının yeğenı Behlul le vasak aşk vaşamaya başlar Çapkın ve duyarsız bırı olan Behlul, bır suıe sonıa bıı dışkıden bıkar ve kıi7e nı Nıhal le evlenmeye kaıaı vcıır Bu ev lıiık meselesı Bıhteı ı çügına çevınr ve Behlul u aralarındakı uıskıyı Adnan Bey e açiklamakla tehdıt eder Bıı arada Nıhal'ın konuşulanları duvup bayılması ve onu umıtsızce seven /encı kole Be ır'ın durumıı Adnan Bey'e anlatmasıyla ıer şey açığa çıkar Annesı gıbı duşuk bır kadın olarak damgalanmayı onııruna ye dıremeyen Bıhter ıntıhar edet Behlul ev den kaçar Adnan Bey ve kızı Nıhal yal nız kaltr ve eskı yaşamlaıına donerleı Aşk ı Memnu'nun ıç hareketlılığının başarısı eleştırrnenleruı çok dgısını çek mıştır I ethı Nacı romandakı nıçbır ha reketın geüşıguzel duzenlenmedığını, her hareketın belırlı bır amaca hızmet ettığı nı, bu amacın dakarakteııngelışmesı.ıyı ce belırmesı ve sonunda unutuımayacak bır roman kışısı halıne gelmesı olduğu nu sovler (3) Berna Moran bu duzeniı ıç hareketlılığı balevc (4), Ahmet Hamdı Tanpınaı da satranca ben/etır C>) Aşk i Memnu da ısteı bale ıster sat ranç olarak nıteleyelım roman kışılerı arasında, temelde 'vaklaşma ve u/aklaş ma' olarak belırlenebılecek karmaşık bır ılışkı ağımevcuttur Romandakı karakter lerı bu karmaşık ılışkıler açısından cın sivetlerıne goıe bıreı grupta toplarsak, kışıler arasında olduğu gıbı, bıı erkek ve kadın gıupları arasındakı ılışkılerın de karmaşık olduğunıı gorunı? Bu gruplardakı karakterlerın benzeı davraniş ozel lıklerınden vola çıkarak romanda bırbı nylc ctkıleşen ve bıı arada bulunan, fa kat aynı /amanda bırbırınden farklı o/el lıkler gosteren bırcr erkek ve kadın dun vasının bulunduğtınu sovlcyebılınz Bu ıkı dunya arasındakı ılışkı kuşkusuz er kekletın lehıne bır hıverarşı sergıler Bu hıycrarşının ızlerını, daha lomanın açılı şında gorebılırız Adnan Bev kayığıyla Fırdevs Hanım vc kızlarının bulunduğu sandala vaklaşır ve vanlarından adeta çar parcasına sıvırıp geçer Bu erkcğın/erıl olanııı ılk hamlesıdıı Hamleve marıı/ ka lan kadınlar da bıı clavranışı sessızce onavlarlar Dolayısıyla daha romanın ba şında eı kek/kadın i ırklıhğıvla dgılı ıpuç larıvakalaıız Lıkeketkın ısrarcı hamle edendır Kadınsa edılgcn onavlavıcı bckkvendu Ote vandan başimı/ı bıı an metnımız den kaldırdığımı/da hcr şcvın bu denlı basıt olamavacağmı da anları/ Osmanlı toplumsal tarıh çalışınalaıında, nct bır bıçımde ortava konulan etkek ve kadın dunyalarının kopukluğu olgusu bu ro man ıçın geçersızdır Aşk ı Memnu da kadınlar toplumsal araştıımaların bıze soyledığı gıbı hareme kısdmış bır ozel va CUMHURİYET KİTAP SAYI 615 KarmaşıkbiriHşkiağı şamı, erkeklerse ış, savaş, eğlente gıbı tum etkınlıklerı kapsayan bır kamusal va şamı ıçetenbır ı\rılmasergıleme7İer Ro manın erkek ve kadın kat akteılerı bır a lada kureıılanmıştıt Tabıı bu bırlıktelık eşıtlık anlamuıagelınez Kadın vıneeıke ğe tabı gosterılır Asıl sorun erkeklerın dunvasından kaynaklanmdktadır Lıkek let metınde behrrılmeyen nedenlerle, ka musal alanın, eğlence dunyabi gıbı ıstıs nalar dışında tamamından çekılıp kadın laıın ozel alanuıa sığınmı^ gıbıdiıler Bu durumun necıenı romanda belırtıl memekle bırlıkte, vazar erkek dunyasına bakışındakı horgorıı ve kuçumsemeyle bunu hıssutırır Donem II Abdulha mıt'ın ıstıbdat donemıdır Devlet kade mesının en ustunduı gelen baskı sonucu, erkekleı pohtıka ve tıcaret alanlarından uzakla^mışlardır Erkeklerın kamusal ya çanıı eğlenccyle suıu lıdır Çunku o zarar sızdn ve despot baba/padışahın musa maha gosterüiğı tek alandır Romandakı cutun erkekler (Adnan, Behlul, Nıhat ve hatta kole Beşır) top lumsal yaşamın hadımlaştırılmı^ harem ağalarıoır Orneğın Adnan Bey metınde kı ataerkıl duzenın en ustun gucu konu munda olduğu halde, çok durağan bır yaşam surer Ne para kazanmaya çalışır ne de dıs,a nda olanlarla ılgı lenır Bu devınım sızlığe rağmen, temsıl ettığı ataer kıl otorıte nede nıyle kadınların ouağındadır Kızı Nıhal ona ensest van bır yakınhk duyar Fırdevs Hanım onunla ev lenmeyı kurar Bıhter onu aldatır ken bıle ona saygı duyar i Iıç kuşkusuz, romanın en etkın erkek karakterı Behlul'dur Anla tıcı Behlul eolıım sıız go/lerle bakat ve yansıtırsa da romandakı erkek dunyasının değer lerını Behlul temsıl eder Galatasarav me zunu Behlul un de çalışmakla pek arası yoktur Behlul'e vonehk otke ve kuçum semesını hıç saklamavan anlatıcıya gore, "Behlul o geçenlerden bırı ıdı kı onlar yırmı vaşında hayatı tamamıyla oğrenmı^ olıırlar, mektepten hayata ukarken, sah neye ılk defa çıkan mııbteaı bır sanatkâ rın heyecanını dahı duymazlar, hayat on lar ıçın mektepte butun sırlarıyla oğrenı len bır mudhıke (komedı) hukmunde dır" (6) Rehhıl'ıı boylece <,ağının genç erkekler grubunun temsdcısı olarak çızen yazar, onun kışdığınde genç erkeklerın havata ve kadına bakışinı veı ır Ln zıvade eğle nebılenlere vaşamak ıçın cn zıyade ıstdı kak sahıbı olanlar na/anyla bakan" C>2) Behlul ga/ınolara mcsırclerc koştuıup duruı ve bu mekânlardakı kadınlaı ı elde ctmeye uğrışır Behlul un en belırgın ozellıgı luketmektıı Lğlencevı vaşamı tanışlarını, dışkılcrını akla ne gelıvorsa her şeyı tukctıı Dolayısıyla, bu tuketım ar7iısu kadınlaı a vaklaşımını da belırle yecektu Behlul un bır aıkadaşına kadın lar hakkınd ı sovledıklcrı çok anlamlıdır "Daha sonıa muzatreıler galıpler bu mezherenınlskenckrve Darâlan.C engız ve rımuıları bızlei ben evet ben kıı cak kııcak etek etek o çıçeklerden top layan, toplamak ıçın bıtmez sonmez bır heves duyan ben Gorsenboyle kâhelımın anıf bır hıısıvle kopaıdmış kah dış lerımın keskın bır daıbcsıvle kesılmış va hut çaldarın arasında turlu guçluklerle toplanabdmış dıkenlerınde emellerımın kanından redakar katreler bıı akdarak an cak vetışebılmış ıra sıra şurada burada muruvvetınden alınmış çıçeklerden ben den guzel demetler var Bıınların ıçınde şuh kahkahalarıvla gulleı, baygın sevda bakışlarıyla ner gısler, har ve muhterıs seslerıvle karanfdleı bın turlu manalarıyla nesrınler şebboy lar, laleler, sun buller, butun o şa ırlerın lehçelerını dolduran çiçek Ier otede berıde mını mını kuçuk kuçuk, muhterı/ tebessumleııylc serpılmış yase menlerle ıncı çı çeklerı hatta ma nasız, ruhsuz zan nonulan otlar, o mutevazı zeld, ha kır edalarıyla bı çare otlar Bu demetlerden o kadarçoğalacako kadar çoğalacak kı, nıhayet oda mın hucrelerınde boş ver kalmavacak Odamda bunlardan o sevda mezheresını daıma yaşatan bır hatır.ı mezheresı vucuda gclecek O za man ışte valnız o zaman tâ odamın ona sına butun o hatıraları sarfet şâşaasıvle, bıkrının bevaz nezahatıvle ortecek bır 7inbak tertemi7, lekesız bır zanbak ko yacağım" (76 77) Bu alıntı Behlul un daha doğrusu ro mandakı erıl dunyanın kadına karşı tutu mıınıı tum açıklığıyla sergıler Kadın şuh kahkahasıvla bır gul, baygın aşk bakışla ııylabıı nergıs çekıngen gulumsemesıy le bır yasemın, el surulmemışlı&yle bır zambaktıt Kadın bıı eğretılemelerde an latılmak ıstenenın hepsı, yanı dısı olandıı Lrkekse bıı uçekleu hayvanı bır hırsla toplavan, toplayarak tukelen tuketcrek zafer kazanan bır kahramandır Kadını bu alıntıda da gorduöıımuz gı bı ozellıkle dıl aracılığıvla disjl bır nesne <>larak kurgulavan etkek bunu kadınla ra da kabul ettırmıştıı Romandakı kadın ların hepsı dış,ılıkkrı açısından ek alınır ve buna gore onem kazanırlar Kadınlaı erkeklerın dus,unmı. tarzmı bıldıkİLim den dışılıklerını bır /ırh gıbı kuşanıılar Bu zırhtan çıkanlar oleceklerdır Bıh ter ın durumu budıır Dışıliğın metındekı gorunıımlerı çe^ıt lıdır Kadının di!; dunvava açılmaktakı tek sılahı olan dışılık, kocava sadık t^ po zısvonundan heı eıkeklc kııı^tıran halır meşrep kadın pozısyonuna kadaı uzanan bır çızgıde yer aJır l akat bu dışılık vel pa/esındekı konumların tıımu kadını ncsn(kş,tırıu, ozne konumundan uzak tııtucudur Ozne konumuna ulaşmak bu velpazenın dışına çikmadan mumkun olamaz Çunku nesncleştırmevcn bır dı ^ılık konumu yoktuı Kadının kendı ıçın varolması.kendı cıkarını araştırması ım kânsızdır Bunu ueneyen kadın yok ol maya mahkumdur Bu yelpazedekı ıkı konum çok onem lı Nıhal'ın bulunduğu dışılığegırememe konumu ve Bıhter ın bulduğu ozne ol mavı deneyerek dışılıkten kaçma konu mu Romanın ba^langicında on ıkı vaşında olan Nıhal'ın, her genç kız gıbı bırkac se ne ıçerısınde gelın olması beklenılmekte dır Fakat Nıhal dığer genç kızlardan farklıdır Annesını kuçuk yaşta yıtırdığı ıçın hassaslas/nış, sık sık hırçmlıklar va pan bazensınırknzlerıgeçıren,sevılme ye ve onu sevenlerı sahıplenmeye muh taç, mara7i bır mızacı vardır Çevresınde kılerın ona yonelttığı acima dolu sevgı onda bır sahlplenme yanılsamastnın doğ masına neden olmuştur Nıhal kuçuk kardeşı Bulent'ı.kolesı Beşır'ı, murebbı yesı Matmazel Courton'u, çevredekı eş yalan ve hatta babasını sahıplenır Bu sahlplenme oyunu, onu ataeıkıl dıı zende mumkun olmayacak noktalara go turmektedır Sahıp olmak ozne konumu na ulaşmak, yanı nen dıyebılmektır Nı hal, tıpkı bır erkek gıbı ben dıvebıleceğı vanılgısına duşmektedır Oysa I acan'cı psıkanalı/ dolayımıvla bılıyoruz kı ben pozısvonu erkeklere ozgudur Frkeğın oznellığını garantıleyen, ınsan kultuıu nun ve toplumsal vaşam bıçımlerının ru munu belırleyen sımgesel duzenın teme lınde fallus, vanı erıl gııç vatar Kadın fal lustan yoksun olduğu ıçın ozne olamaz Kadının sımgesel duzene gırmesı erkek arzusıınu ıçselleştırmesıyle, yanı kendısı nı erkeklerın onugorduğıı gıbı gormesıy le mumkun olıır Sımgesel duzene bu yol dan gırmevı teddeden kadın toplumsal laşamaz ve ruh hastası olur Demek kı, kadının toplumsallaşabıl mesı ve normal olabılmesı ıçın ozne ol ma ayrıcalığını erktklere bııakması ve nesne konumunu kabullenmesı gerekı yor Nıhal çevresındckılerın etkısivle oluşturduğıı vanılsama sonucunda ozne olduğunu sanmakta, gerçekleı le kaışılaş tıkça da yaralanmakta ve hassaslaşmak tadır Ote yandan Nıhal, tam anlamıvla sımgesel duzene gırmevı reddetme ko numunda değddıı Sadect gerçcklıgı (kı aslında o da ataerkıl ıdeolojı rarafından kurgulanmıi;tır) vanlış algılama sonuı.u normalden farklı olınakta tabırı caızse hafıf kaçıklaşmaktadır Nıhal'ın sahıplenmt vanılsaması roma nın erkek karakterlen taratından sırasıy la vıkılacaktır Lrkekgucunu fallus mer kczlı dunyavı sımgeleyen Behlul Nıhal e açıkça saldırır Nıhal bu gııce vanılsama sının elverdığı surece dırenır Nıtekım bu vanılsamaya bır son venp dışıl olanın SAYFA 5 Sahlplenme oyuntı Hallt Ziya bir topıantıda en sağda ustte ise Togo nun bır Halit ziye deseni