Katalog

Yıllara Göre Kitap Sayısı Türkiye Bibliyografyası 9000 8000 7000 2 6000 «J5 5000 §• 4000 2 3000 2000 1000 i i I i 11 i 11 i i 11 i 111111 Yıllar TABLO 2 hemen hemen korunmuş. 1958 yılından itibaren kifap sayılarında bir artıs gözlemleniyor; 6u eğilim, 1973 yüında doruğa ulaşıyor (7479 kitap). Daha sonra ise 1980 yılına kadar genel bir düşüş görülüyor. 1980 yılında 4318 kitap basılmış. Sonra, 1984 yıhna kadar kısmi bir yükselme ve ardından 1995 yılına kadar süren kısmi bir düşme dikkati çekiyor. 1996 yılında ise, 3000 kitabı aşan ani bir artış gözleniyor (8207 kitap). *** Hem Derleme Müdürlüğü'nün, hem de Türkiye Bibliyografyast'nın verilerine göre, 1934 yılından bu yana Türkiye'de yayımlanan kitap sayısında belli bir yükselme olduğu gözlemleniyor (bkz. Tablo 1 ve2). Öyleyse, ülkemizde kültür hayatının gelişme gösterdiğini, kitaba olan talebin arttığını, insanların giderek daha Çok kitap okuduğunu söyleyebilir miyiz? Ne vazık ki hayır. 19341999 yılları arasında yayımlanan kitap sayısı giderek artmaktadır; ancak aynı dönemde ülke nüfusunda büyük bir patlama yaşanmıştır. Toplumumuzun kitapla olan ilişkisini değerlendirirken yayımlanan kitap sayılarına baknıakla yetinemeyiz. Nüfusa göre kitap okuma oranlannı saptamalıyız. Diğer Dİr deyişle, kaç kişiye bir kitap düştüğüne bakmak zorundayız. "Kaç Kişiye Bir Kitap Düşiiyor?" başlıkh tablo (bkz. Tablo 3) kitap sayılarının nüfusa oranlanmış halini gösteriyor. Yayımlanan kitap sayıları (DİE verileri kullanılarak) nüfusa oranlandığında, ortada herhangi bir artış olmadığı, tersine 1973 yılından sonra, bazı iniş çıkışlar olsa da, genel bir düşüş olduğu görülebiliyor. Türkiye'de 1935 yılında 1741 kitap basılmışken 1995'te 5172 kitap basılmıştır. Ilk bakışta bunun büyük bir artış olduğu sanılabilir. Oysa 60 yılda aslında hiçbir ilerleme kaydedilmemiştir. Çünkü, 1935'te 9280 kişiye bir kitap düşerken 1995'te 12089 kişiye bir kitap düşmektedir. Demek ki, ilerleme deği, gerileme vardır. (Tablodaki sütunlar ne kadar yüksekse o kadar az kitap yayımlandığı anlaşılmaktadır.) Kitap sayılarına ilişkin verileri nüfusa oranladığımızda ortaya su sonuç çıkmaktadır: Cumhuriyet tarininde en çok kitap 1973 yılında, en az kitap ise 1996 yılında yayımlanmıştır. Düşündürücü olan şudur: 1935'ten 1995'e kadar 60 yıl içinde ülkemizde okuryazarlık oranı, okullaşma oranı, kentleşme oranı görülmemiş ölçülerde yükselmiştir. Ulaşım ve iletişimde büyük gelişmeler olmuş, yüksek teknoloji kullanımıyaygınlaşmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı istatistiklerinden, üJke nüfusunun yüzde 25'inin öğrenci ve öğretmen 13000 olduğunu öğreniyo12000 ruz. 1923 yılında 11000 2914 kişi yüksek öğ10000 retim kurumlarında 9000 okurken bu sayı 8000 1999 yıhnda 7000 1.464.740'a yüksel6000 miş, vani yaklaşık 5000 500 kat artmıştır. 4000 Bunlar, yalnız o yıllara ait verilerdir. 3000 Oysa, halihazırda li2000 se ve üniversite me1000 zunu olan milyon0 larca kişi vardır. Demek ki, üniversite mezunu olan nüfus bile kitap okumaYıl maktadır. Şu noktaya da dikkat çekmek gerekir: Gözlediğimiz azalma ya da gerileme, kitap tirajlarında değildir. Son yıllarda, tirajlarda da genel bir düşüş olduğu izlenimi yaygınlaşmaktadır. Ancak bu konuda elimizde veri bulunmamaktadır. Tevfik Çavdar, " Kültürel Gelişmemiz Açısından Sayıların Tanıklığı (1)" baş lıklı makalesinde şu noktaya dikkat çekiyor: [Y]ayınevlerinin uygulamakta olduğu baskı sayısı politikalarına bakarak, toplam baskı miktarında da gerileme olmasa bile bir yerinde saymanın varlığını ileri sürebiliyoruz [....] 1975'ten sonra yayın yaşamında başlayan tekelleşme kitap sayısında belli bir azalmayı doğrudan getirmese bile, küçuk ve orta boy yayınevlerinin sarsılmasına hatta tasfiyesine neden olduğu için, yayın yaşamının o kanadında bir gerilemeyi doğurmuştur. Ayrıca bu büyük basın tekellerinin, kitap sayısından çok, baskı sayısını arttırıcı bir etki yaptıkları ileri sürülebilir. (22829) Türkiye'deki durumun daha ivi sergilenebilmesi açısından diğer ülkelerle bir karşılaştırma yapmak da yerinde olacaktır. AnaBrıtannica 1986 Karştlaştırmalt Ulusal htatistikler adlı kaynaktan aldığımız 1985 yılı verileri ile seçtiğimiz bazı ülkeler için kaç kişiye bir kitap düştüğünü hesaplayarak bir tablo oluşturdıık (bkz. Tablo TV; bu tabloda da yükselti düşmüş bir toplum görünümündeyiz. Televizyon ve bilgisayar gibi yüksek teknoloji ürünlerini Bile yalnız "konuşmak" için kullanıyoruz. Cep telefonu ise tam zamanında imdadımıza yetişmiş, bizi, zamanımızın daha da çoğunu konuşmakla geçiren insanlara dönüştürmüştür. Modern bir toplumun gerektirdiöi şekilde okumayan, yazmayan, yazı teknolojisiyle yalnız yüzeysel bir ilişki sürdüren bir kitle durumundayız. Okumadan, yazmadan, düşünce üretmeden, bilim ve teknoloji üretimini kurumsallaştırmadan, 21. yüzyılda başarılı olabileceğimizi sanıyoruz. Oysa bu şekilde, yalnızca, kurumsallaşmış niteliksizliğimizi sürdürebiliriz. Kültürel düzeydeki nitelik düşüklüğü, istatistiksel verilerin sağlıksızlığında ve bunlara ulajmanın zorluğunda da görülmektedir. Türkiye Bibliyografyası''nın hazırlanış ve sunııluş kalitesi bile son yıllarda düşüş göstermektedir. Örneğin, 1991 yılı verileri, okurlara, anlayabılecekleri ve yararlanabilecekleri şekilde sunulmamıştır. (Size ilettiğimiz tabloda bu anlaşılmaz verileri kullanamadığımız için özür dileriz.) Görevleri, veri toplamak ve halka sunmak olan kurıımlar, görevlerini yerine getirmemektedirler. Istanbul ve Ankara gibi büyük şehirlerimizde yaptığımız araştırmalarda da bu konuda yapılmış tatmin edici çalışmalara rastlayamadık .Bütün zorluklara karşın, ulaşaDİldiğimiz kaynaklardan yola çıkarak genel bir yorum yapmaya çalıştık. Sonuçların bu kadar vahim olabileceğini baş Türkiye'de Kaç Kişiye Bir Kitap Düşüyor? TABLO 3 ler azalmayı gösterir). Tabloda yer verdiğimız 25 ülke içinde Türkiye sondan üçüncü sırada yer almakta ve Avrupa ülkelerinden çok geride bulunmaktadır. Türkiye'den daha geri düzeyde olabileceğini düşündüğümüz Venezuella, Kolombiya gibi ülkelerle bile aramızda, aleyhimize, yaklaşık 2000 kitaplık bir fark vardır. Tablo, basılan kitapların tirajları konusunda bilgi vermemektedir. Birçok Avrupa ülkesinde ve özellikle ABD'de kitap tirajlannın çok yüksek olduğunu biliyoruz. Bu etmeni de göz önünde bulundurursak bu ülkelerle aramızdaki uçurumun aslında tanmin ettiğimizden de büyük olduğunu fark edebiliriz. Yazılı kültürü, Batılı ülkeler gibi yüzyıllardır içselleştirmeden medya kültürünün ağına ta tahmin etmemiştik. Çahşmamızın, bizden sonraki araştırmacılara yardımcı olmasını ve kültür yaşamımıza küçük de olsa bir katkıda bulunmasını diliyoruz. Buyazıyı, çözümler önermek için yazmadık. Her kurum kendi çözümünü üretmeli, ortak sorunun çözümüne kendi katkısını sunmalıdır. Son olarak, "Türkiye'de Kitap Okunuyor mu?" sorusunu yanıtlamaya çalışalım: Kuşkusuz. KAYNAKLAR Dünyada Kaç Kişiye Bir Kitap Düşüyor? Anabritannica TABLO 4 CUMHURİYET KİTAP SAYI 568 AnaBntanmca 1986 Karstlaftırmalı Ulusal Istatıstikler Istantyjl: Ana Yayıncılık, 1986. Çavdar, Tevfik. "Kültürel Gelişmemiz Açısından Sayılann Tanıklığı (1). Varltk 898 (1982): 22629. Escarpit, Robert. EdehtyatSotyolojtu Istanbul: Iletişim Yayınları, 1992. Istatistik Göstergeler (192}1990) Ankara: Devlet Istatistik Enstitüsü, 1991. Özerdim, Saim N. Ellı Yılda Kitap (192}1973). Sevinc Matbaası, Ankara: 1974. "Türkiye'ae Ne Kadar Kitap Basılıyor?" l'ürk Kütüphanecıler Derneğı Bultenı 1.2 (1952): 16165. " Yetmiş Altı Yıllık Dönemde Sayısal Gelişmeler." (2000) Internet. î l Ekim 2000. Ulaşılabilecek adres: http://www.meb.gov.tr • SAYFA 15