Katalog

mutfağa yönelirken de sesleri duyar, dinler; sespnu, o sesi "izler". Öte yandan radyo oyunu, aile bireylerini yan yana getiren ve tek tek onlan yalnızlıklarından kurtaran bir üstünlüğü de kendisinde saklı tutar. Radyo oyunları yazmaya başlamam, sanıyorum genel olarak yazarlığunda konuşma, diyalog örgüsü; dahası sözcüklerin tek tek değerini keşfetmeme yollar açtı. Tiyatroda "söz ekonomisi" büyük önem taşır. "Söz" ekonomisi, tiyatronun asal öğesi "hareket" sağlamada yolu açan bir durumdur. Radyo oyunu nedir? Yazınsal bir tür olarak nıtelendirebilir miyiz? Radyo oyunu şiir, öykü, roman.. gibi kendine özgü bir türdür. Dramatik edebiyaün bir koludur. Ama, kendine özgüdür. Tuğlalan insan sesi, efekt ile sessizlik ve müziktir. Bu türde en iyi ürünleri veren sanatçımız Behçet Necatigil'dir. Ben kendilerinden lkii AYVAZ Toplu Oyunları 1Nİhavent Longa, Valii Vilayet Hademei Dev\et/ulku Ayvaz /MılosBoyut/168s "771 Toplu Oyunları 2Geriye BakmaBağlanma /Ülkü Ayvaz /MıtosRoyut/86 s. Külhanbeyi Operası / Ülkü Ayvaz / Mıtos Boyut / 84 s. Troya'yı Özlüyorum/ Ûlkü Ayvaz / Yapı Kredt Yayınları /107s PAPATYA duvardan g»len s*sler ellerinden çiçekler alarak ve dünya klasikleri kitaplarmdan (yazılıdırmühürlüdür) seçilmiş armağanlar ile gönendirilerek... "Hatıra Defteri" oyunundaki rolümle tek tiyatro dergisi Tiyatro74 beni Istanbul'daki bütün Uyatrolar içinde "Ayın Oyuncusu" seçti. Gentfkyolan Sonra oyuncufuk, ardından oyunlar gel Yönetmenimiz, öğretmenimiz Güler Padi. Seni bu ortam için hazırlayan, ya da jöy ze, 6. yıl tiyatro kolunu bana devretti. Hep izledi, bizi hiç yalnız bırakmadı, fakat bale diyeyim; yönelten neydi? na olan güvenini hep önde tuttu. Dedi ki, Okumalar, kitaplar diinyasında kalaba"hadi"! lıküm. Bir yandan da besbelli yalnızlıklar 4 oyun yönettim Davutpaşa Lisesi'nde o içine sürüklemiştim kendimi. Böyle düşüyıllar; ilki Adalet Ağaoğlu nun "Evcilik nüyordum ilk gençlik yollannda. OkumaOyunu"; Adalet Ağaoğlu Ankara'dan gelarla coşkulan ele geçiriyor; öte yandan, yüz lerek oyunu izledi; ne sevinçtir, ne büyük yüze arkadaşlıklardan da el etek çektiğimin destek, (1975). farkına varıyordum. Sanıyorum, "oyna 1980yılları... henüz 12 Eylül kapıya damak", bu gereksinimden doğdu. Meğer hayanmamış. Sancılı yıllar. Lise yıllannda yözırlanmışım da farkında değilmişim. 5 yü nettiğimpyunlardaki oyunculanmdan birliseyi ancak tamamladım 5 oyunda haürı kaçı İTÜ ye girmişti. Onlarm isteğiyle sayılır rollerde oynadım. Atatürk Kültür İTU'de Brecht'in "KuraUa Kural Dışı" Merkezi (AKM) Derneği 1972Liseleraraoyununu (Kâmuran Şipal bizim için çevirsı yanşmada "Cimri" oyununda "Harpamişti.) sahnelemeye koyuldum. Tiyatro kogon" rolü ile ve 1974'te ÎLTÖ yanşmasınlundaki arkadaşlar solcuydu, fakat 77 çeşit da "Bir Delinin Haüra DefterTndeki rol ile siyasete aynlmışlardı. Provalarda çaktırmı2 kez "En İyi Erkek Oyuncu" ödülünü kayorlar ama, ertesi gün fakülte koridorlarınzandım. Müdürümüz Nihat Tünaydın'ın da birbirlerine girdiklerini öğreniyordum. Onlarla hepsi başarılı meslek sahipleridir şimdi 27 gün metin çalışması yaptım. Daire biçiminde oturtuyordum yere onları, ben de dairenin bir teğet noktasıydım. Gün geçtikçe daire daraldı, kenedendik; kavgalar son bulmuştu. ODTÜ tiyatro şenliğine gittik... Sevinç, coşku, başan... Kenedendiler... Ardından Paşabahçe, Kadıköy, Kocamustafapaşa Halkevleri ile (19761979), Istanbul Teknik Üniversitesi Tiyatro Kolu'nda (1980) oyunlar sahneye koydum. îki topluluk Kurdum bu yıllarda. Tiyatro Imece (1973) TÖS (TOBDER) salonunda, öteki Koca M.Paşa Çevre Tıyatrosu'nda, yarıprofesyonel Dİr topluluk: Tiyatro Havan Topluluğu (1979). Birincisinde Brecht'in "Kuralla Kural Dışı" oyununu, ikincisinde W. Weyrauch'm radyo oyunundan "Ölüm Dansı" (Totentanz) oyununu uyarlayıp yönettim. Otuz kişilik bir ekiptik. Bu arada şunu söylemek isterim: Radyo oyunundan sahneye, sahne oyunundan radyoya; ve nihayet sinemanın başyapıtlanndan radyo oyununa uyarlamalar yaptım. (Ömekse; O. Welles'ten "Yurttaş Kane", M. Antonio'dan "Gece", K. Hubalek'den "Tehlikeü Bir Adam", Bergman'dan "Aynadaki Gibi"...) Bu oyunlar TRT Ankaralstanbul radyolarından dinleyiciye ulaştı. Bu çabalan hem sahnede deniyor, sonucunu görüyor; hem radyoda dinleyip değerlendiriyordum. Sinema, radyo ve tiyatro... Bu çabalar, sanıyorum, beni yeni bir dil arayışına götürdü. Layık olmaya çalışarak uğraşüm. Uğraşlar beni A.Ü. DTCF Tiyatro Bölümü öğrenciliğine taşıdı. Birikmiş, yıllar ydı birikmiş bilgi parçalanyla, heyecanla kotanlmış deneyimlerle donanmış, tümel düşünceye, birleşip.bütünleşebilen uzakgörülere ulaşamamış Ülkü, Tiyatro Bölümü'nde Prof. Dr. Sevda Şener'in kürsüsünde öğrenci oldu ve eksikliklerini tarnamlamaya hep hep gayret etti ve sanırım iyi bir öğrenci oldu. Yulann heyecanı, savruk birikimler toparlandı; bilim çatısının altındaydım artık. Tiyatro oyun yazarlığı,.. Bence, zor bir alam seçiyorsun! Diğeryazı türlerin göre de çok ktstttayıa bir alan üstelik.. Hele kolektifboyutunu da dü}ünürsek.. Ne dersin? Necatigü şiirinin bir dizesindedir: "Keyf!" Ve az önce söylemiş idim ; Shakespeare'den bir dize " ...Büyük güçlüklerde bulur büyük hazzı insan. (RomeoJuli çok şev öğrendim; oyunları ve yazılanndan. Radyo oyunları üzerine, Behçet Necatigil, W. Weyrauch, H. Böll'ün oyunlan üzerine çok sayıda inceleme yayınladım.. Inceleme çabalan, radyo oyunu üzerine öğrendiklerimi yansıtır. flnema, radyo ve tiyatro... L tslerin Yolunda Gitmesine Engel Olan Kim?/ Ülku Ayvaz/ Cem Yayınevı/ 292 s Duvardan Gelen Sesler/Ülkü Ayvaz / Cem Yaytnevi/170 s. Papatya/ Ülkü Ayvaz / Engin Yayıncılık/ 143 s. Teneke Şövalyeler/ Ülkü Ayvaz / Cem Yaytnevi/ 58 s. Yaşasın GökkuBrfı / Ülku Ayvaz /Cem Yaytnevi/ 48 s. Şahane Lunapark/ Ülkü Ayvaz / Cem Yayınevı/ 88 s. ler çeşitli yükseklikteki oyun alanlannda eşzamanlı olarak oynanacaktır. Anlatım, bundan önceki iki oyunda olduğu gibi parçalıdır ve kronoloji gözetilmeden sıralamıştır. Genel akışın ses ve ışıkla sağlanması istenmişür. Oyunda Küçükoğulun çatı katındaki oymalı ceviz sandıktan çıkardığı eşya, bu eşyanın kullanıldığı geçmiş günlerin anısını canlandınr. Canlanan anılann öncehoparlörden sesleri gelir, sonra bu geçmiş olaylar öteki oyun alanlarında yeniden yaşanır. Büyükbabanın, büyükannenin, babanın ve küçükoğul'un birbiriyle kesişen yaşam öykülerini ileri geri sıçramalarla izleriz. Dedenin o^unu okutmakta direnmesi, babanın Köy Enstitüsünde okuması, evlenmesi, başarılı bir öğretmen olması, annenin ölümü, büyükannenin mavi gözlü küçük toruncuğuna küçükoğul düşkünlüğü, babarun ölümü, torunun düğünü, sahnedeki yükseltilerde zaman sırası gözetilmeden canlandırılır. Küçükoğul'un yıllar sonra artık kimsenin yaşamadığı köyüne döndüğü, bir sis bulutu arkasından anımsamaya çalıstığı anılardan yola çıkarak bir kitap yazmak niyetinde olduğu anlaşılır. Eski kırgınlıklar, sevgiler, özlemler evrensel gerçeider olarak yaşanırken, Köv Enstitüsü gibi tarihi bir kurumdan, çobanuk. cerçilik, köşkerlik gibi mesleklerden söz edürnesi ve bir dönemin siyasal eğilimlerine değinilmiş olması, olayı ister istemez belli bir tarihi döneme ve coğrafi yöreye oturtmaktadır. Troya'yı özlüyorum'da Ülkü Ayvaz, bundan önce tarutmaya çahstığım üç oyununda olduğu gibi, karmaşık bir aile iüşkisini parçalı bir anlatımla üç ayn mekânda ve eşzamanlı olarak geliştırmiştir. Ana, baba, oğul, kardeş, kan, koca, küçük kızkardeşin dramatik anlarla yüklü yaşantılan, bir psikiatrın hastasına uyguladığı ruhsal çözümleme sırasında bunalım geçiren adarnın verdiği yanıdarla sahneye geür. Adanun anlatımı ile canlanan geçmiş, yabancılaşma, duyarsızlık, ölüm acısı, vicdan azabı, pismanlık gibi acı veren anılarla yüklüdür. Bu birikımin içinde bir de, sonradan yanlış olduğu anlaşılan cinayet suçlamasının yer aldığı görülür. Doktorun amacı bu yanılgının adam üzerindeki baskısını ortaya çıkararak CUMHURİYET KİTAP SAYI 521 hastasını sağaltmaktır. Sorgulama sırasında doktorun, yaşamdan soyutlanmış, genellemelere oturtulmuş, kurallı bilimsel gerçeği ile adamın yaşanmış, karmaşık bireysel gerçeği karşı karşıya gelir. Doktor adamı nesneî gerçeğin mantığına çağınrken, adam doktoru kendi gizemli iç dünyasına çekmiş, onun dingin yaşamıru altüst etmiştir. Yazar bu dört oyununda öldürülen yaralı ceylan, annenin ölmüş çocuğunun mezarına memesinden süt sağması gibi masal motiflerine yer vermiş ışık, karanlık, su, deniz, ırmak gibi doğal öğelere simgesel anlamlar yüklemiştir. Ülkü Ayvaz'ın 1993'te yazdığı Nibavent Longa adlı oyununda başka bir biçim denemesi yaptığı, tarihi bir gerçekle günümüz olaylarını masalsı bir ortamda yan yana getirdiği, geçmişteki olaylarla şimdikiler arasındaki benzerliğe dikkat çektiği görülür. Olay, yan gerçek yan düşsel bir ortamda geçer. Oyunun öyküsünün yüksek lisans tezini hazırlayan genç gazetecinin gördüğü bir düş mü, yoksa toplumun kriz anında yaşanmış sıraaışı bir serüven mi olduğu belli edilmemiştir. Esnaf, kabadayı, poüs, saf genç kız, kızm annesi gibi kişilerin yönetimin baskısı alunda yaşadıklan gösterilmiş, yüzyü öncesinin Cerrahpasa otaylanyla yetmişli yıllann öğrenci olaylan arasında lcöprüler kurulmuştur. İyi bir dünyayı hak eden insanlann bu iki dönemde de onlara yol gösterecek bir öncünün ardından gitmeye nazır olduklannı, asıl sorunun ise, öncü rolünü üstlenenin kişiliğinden kaynaklandığı görülür... Cumhuriyetçi, ilerici, demokrasi savunucusu olarak bilinen Ali Suavi'nin aynı zamanda padişah taraflısı, rirsatçı, belki de muhbir olması ona inananlan şaşırtmış, düs kırıklığına uğratmış, hatta kimileri için tehıike oluşturmuştur. Bu oyunda Ülkü Ayvaz'ın ciddi bir sorunsalı şakab bir anlatımuı ardına gizlqdiği görülür. Nıhavent Longa toplumun karmaşık gerçeklerini kurcalayan, düşündürmeyi eğlendirerek başarmaya çalışan bir oyundur. Bursa Devlet Tıyatrosu'nda Raik Alnıaçık'ın rejisiyle müzildi bir komedi olarak sahnelenen Külhanbeyi Operası'nda yazarm, Istanbul folklorundan büyük ölçüde yararlandığı görülür. Ünlü Ispanyol yan gınlarmın, tulumbacılann, kabadayıların yer aldığı, kahve, meyhane, baskıevi gibi mekânlarda geçen bu oyunda, Istibdat ve Meşrutiyet döneminin belli başlı tarihi olaylanna da değinilmiş, Birinci Meşrutiyeti izleyen Istibdat döneminde aydınlara uygulanan baskı, yeni öğrenilen sigortalama sisteminin haksız kazanç elde etmek üzere hileli biçimde uygulanması gibi toplumsal olaylara yer verilmiştir. Külhanbeyi Operası tulumbaa tekerlemeleri, kabadayı ağzı gibi, çok kendine özgü konuşma biçeminin bol bol kullanıldığı, DU yolla eğlendirici olması amaçlanmış şarkılı bir oyundur. Ülkü Ayvaz'ın tiyatro yazarhğımızdaki yerini saptayabümek için günümüz tiyatro yazınının durumuna Dakmak gerekiyor. Görülen o ki, doksanlı yıllarda oyun yazarlan bir tıkanma noktasını aşmak zorundadırlar. Toplumumuzun yapısı ve buna koşut olarak hayata bakış açımız, kendimizin bile bilincine vanp teşhısini koyamadığımız hızlı bir değişime uğramışken, altmışb ve yetmişli ydlann başarılı oyun yazarlan eski çizgilerini sürdürmekle toplumdaki ve sanat anlayışındaki değişime ayak uydurmak seçenekleri arasında tcararsız kaldılar. Dünkü sorunlar ne kadar açık seçik, teşhisler hiç olmazsa tiyatro sevircisi olan kitle açısından, ne kadar ortak idiyse, günümüzün sorunlan o kadar belirsiz, o kadar bireysel, o kadar görece.o kadar kaypak görünüyor. Bu ortamda Ülkü Ayvaz geçmişten günümüze, yöreselden evrenselc uzanan geniş bir yelpazede toplumun her katmanında yaşanan kimlik arayışı sorununa eğilen, tarihsel gcrçekleri bu gözle ele alan bir yazar olarak çıkıyor karşımıza. Dünün denenmiş biçimsel kalıplannı eskimiş bularak yeni biçimlemeler deniyor, geleneksel seyirlik oyunlannı, halk masallanru bu gözle inceliyor, kolaya kaçmıyor. Ülkü Ayvaz, Yeniden Yaratma ile 1984 Enka Tiyatro Birincilik Ödülü'nü, Nihavent Longa ile 1993 Kültür Bakanhğı Ödülü'nü kazandı, çocuk oyunları da çeşitli ödüllere layık görüldü. Tıyatromuzda kendine, zor yolu deneyen, yaratıcı bir yazar olarak yer yaptı. Mükemmele aoğru arayışını sürdüreceğine inanıyorum. • KMk arayışı nrınu Karmaş*H<alslfkM et/Çev.: Turan Oflazoğlu). Sanatedebiyat insanları tiyatronun en güç alan olduğunda genellikle birleşirler. §öylediğin doğru elbet, çok kısıtlayıa bir alan. Kısıdayıcılık yazma aşamasının da ötesinde. Okunacak, takip olunacak, kadro sevecek, uzun günler sevilecek nihayet perde. Bu, ölümü düşünmekle eşdeğerdir. Seyircinin karşısına çıkmadan, "dramaSAYFA S