Katalog

dek Subayın Anıları" yazarının savaş ve tutsaklık yıllan ile askerlikten sonraki çalışma yaşamını içermektedir. Tonguç'un tutsaklık yaşamı da ayrı bir serüvencür. Ruslar karşısında tutunamayan bazı Osmanh birlikleri ErzincanSıvas yönünde geri çekilirlerken yazarımız da Fırat vadisindeki Bandola ovası vakınlarında 11 Temmuz 1916'da 17 askeri ile birlikte tutsak düşer. Ruslar Türk tutsaklarını SarıkamışKarsTiflis yolu ile önce Moskova'ya, sonra da daha kuzeydeki Vetluga kasabasına götürürler. Asıl çileli yaşam işte burada başlar. "Kasabanın kenarında hazırlanan iki odalı bir eve 21 kişi yerleştik. Barısa kadar bu hapishanede çilemizi çekeceKtik. Başka evlerde yetmiş kadar Türk subayı daha varmış. Oteki evlerden birinden ziyarete gelen subaylar arasında, Sarıkamış'ta esir düşen iki yıllık esirler olduğu gibi, 23 Nisan Kaleboğazı muharebelerinde yakalanan efendüer de vardı." (s. 215) Rusya'daki Türk savaş tutsakları yaşadıkları güç kosullarından kurtulabilmek için sürekli olarak kaçmayı düsünmüşlerdir. Vetluga da olsun, Sibirya nın başka bölgelerinde olsun bu düşüncelerini eyleme dönüştürüp yurda dönenler olmuştur. Özellikle 1917 Ekim Devrimi'nden sonra Ruslar kendi iç sorunlanyla uğraştıkları için yabancı tutsaklar üzerindeki denetimlerini gevşetmiş, onlardan bazıları da bu fırsatı kaçıp kurtularak değerlendirmişlerdir. Ancak Faik Tonguç bu şanslı tutsaklardan değildir. Kaçkez kaçmayı denemişse tüm girişimleri yarım kalmış, hatta arkadaşlarından yakâlanıp işkence görenler, öldürülenler oile olmuştur. Tonguç'un bu şanssızhğının 25 Mayıs 1918'de kırıldığını görüyoruz. Vetluga'daki Kazanlı Muzaffer'in dükkânında tanıştıkları sivil bir Almanın para karşılığıhda sağladığı iki kişilik göçmcn belgesi Faik Tonguç ile arkadaşı Ürgüplü Mustafa'nın yaşamlarını değiştirmiştir. Hans ve Frederik adlarıyla Alman vatandaşı gibi yola çıkan iki arkadaş uzun ve yonırn hir y<»lrnliıVtan sonra Polon ntanbul'a dönüş ya, Almanya, Avusturya, Macaristan, Yugoslavya, Bulgaristan üzerinden 27 Haziran 1918'de Istanbul'a eelirler. tstanbul bir yandan asker kaçakları, bir yandan da briyantinli saçlan ve kıvır kıvır bıyıklanyla Alman subaylanna özenen, sudan nedenlerle cephelere gitmemiş subaylarla doludur. Savaşın sonu yaklaşmaktadır. Osmanh ordusu icin kesin yenilei artık kaçınıhnazdır. Faik Tonguç böyle bir ortamda yine şanssızhklarla karşılaşır, asker kaçağı gibi işlem görerek yeniden Kafkas cephesine gönderilir. Oysaki askeri harekât sona ermiş mütareke hazırhklarına başlanmıştır. Beklenen mütareke 30 Ekim 1918'de imzalanır. Askerler, süahlan ahnarak serbest bırakıhrlar. Binlerce er ve subay karmakarışık bir halde Batum'a doğru bir sel gibi akıp gelirler. Kentin sokaklan kısa sürede sefil, perisan, hasta Osmanh askerleriyle dolar. Tümünün çarpınışı kendilerini bir an önce vapurlara atıp Istanbul'a yetişmek içindir. Büyük bir kargaşa içinde bu iş de gerçekleşir. Ingiliz gemileri Batum limanından âldığı Osmanh askerlerini birkaç gün sonraTstanbul rıhtımına bırakır. Faik Tonguç da bunlar arasındadır. Sonrasını yine kendisinden dinleyelim: "Bezgin, bitkin bir halde Yozgat'ta bulunan kardeşimin yanına gittim. Dünyada hiçbir arzu ve emelim kalmamıştı. Köyün birine, bir kenara çekilerek ömür geçirmeye karar vermiş ve bir köyde yaşamaya başlamıştım. Dört ay kadar dayanabildim. Bu köy hayatı benim için başka bir ıstırap kaynağı oldu. Hayallerle gerçeği uzlaştırmanın imkânsızlığını, bizim köylerde yaşamanın çok güç olduğunu çabuk anladım. Hakkımda köylüler tarafından bir sürü dedikodu icat edildiğini gördüm. Okul açmaya, çocukları okutmaya çahştıkça, bir vebahdan kaçar gibi benden uzaklaşıyorlardı." (s. 351352). Kurtuluş Savaşı yıllannda Tonguç'u memleketi Çorum ve çevre illerde ticaret yaparken görüyoruz. İç ayaklanmalar sırasında bir süre Çapanoğullan'nın elinde tutsak kalan yazanmız kurtulduktan sonra yine iş yaşamını sürdürmüş, ileridekj yıllarda ise Ankara'ya yerleşmiştir. Ölüm tarihi 16 Kasım 1968'dir. Yaşamından ve serüvenlerinden kesitler verdiğimiz Faik Tonguç anılarını yazıp yayımlamakla yakın tarihimizin az büinen bazı sayfalarını gün ışığına çıkarmıs, ulusal kitaplığımıza önemli bir katkıda bulunmuştur. Bu yüzden kendisini saygıyla anıyor, değerh kitabını yeniden yayımlayarak günümüz okuyucusunun hizmetine sunan Türkiye Iş Bankası'nın kültür dosdarını yürekten kuduyoruz. • (*) 1 Ihsan (Lâtıf) Paşa: BirSerencamıHarb.hmirl925, 187 s. 2 Köprülülü Şerif(ÎLDEN): Sankamış îhata Manevrast ve Meydan Muharebes:. tstanbul 1338 (1922), 200 s. Yeniharflereçeviren.Samı önal htanbul 1999,259 s. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlart. 3 Arif Baytın: îlk Dünya Harbinde Kafkas Cephesi 29. Tümen 3. Alay Sancağt tstanbul1946, 143 s. 4 Fahrettin Erdoğan: Türk Ellerinde Hattralarım. (Kafkasya, Doğu Anadolu ve Kars, Türkistan, Azerbaycan) tstanbul 1954, 290 s. 5 Faik Tonguç: Bırina Cihan Harbinde Bir Yedek Subayın Hatıraları. Ankara 1960,209 s.Yaytna hazırlayan: Mürşit Balabanlılar. lstanbul 1999, 396 s. Türkiye îj Bankası Kültür Yayınlart. ISTANBUL DÖRTLÜSÜ NÜN SON KİTABI HIKMETTEMELAKARSU ROCK'N'ROMAN bir çağ yangınının kıvılcımları her an sizin üstünüze de sıçrayabilir,, AA E D İ A bir ruhsal travmanın romanı Bir yanda medya, borsa ve reklam dünyasının hırçın ve aykın karakterleri; diğer yanda 'MEDYA' ve ROCK' ikonları. Ve bu yüksek gerilim hattında soluk soluğa yaşananlar. Parlak kariyer yolunda yenik düşen egosantrik kişiliklerin, sonunda birer 'Kaybeden'e dönüşüp nihilizme sürüklenişleri. Falk Tonguç, esaretten birlikte kurtuldufiu arkadaşiarıyla. Aşaflıda Ise Vetluga da eslrllk hatırası. II* IIMKIİAP CUMHURİYET KİTAP SAYI 521