Katalog

"Ateşin Efendısı aman", Harald Braem'in kurgusuyla yenıden hayat buluyor. Sibırya'nın Moğolıstan ile bırleştığı dünyanın ücra bir köşesinde, geçmışın yaşamında geleceğın yolculuğuna çıkmaya ne dersıniz? . ILHAN AKALIN Gccmistekî aelecek Yabancılaşma, sanayı toplu munun urunu mu? Ya da ya bancılaşma denıldığınde sade ce emeğın yabancılaşmasını mı 5 anlamak gerekıyor Yabancı laşmayı sadece bıreysel oznele rın yok edılmesıne ındırgersek, aynı zamanda, kolektıf var kkAolektıf ozneyı ınkâr mı et mış oluruz? Bu soruların ya nıtları, sorunun felsefenın ala nına hapsedılmesı durumunda farklı, dayatılan dunya sıstemının ırdelenmesı durumunda farklı olacak Hegel'cı yak laşımla yabancılaşma, bılıncı bılınç kılan şeydır Buna gore bılınç, kendını yaban cılaşmada var eder O, sureklı olarak ya bancılaşmayla yenılenır ya da yenıden kurulur Bır başka dcyışk Hcgel'de ya bancılaşma "bilincin kendi dışına çıkması ya da kendinden ayrılması" clurıı mudur, yenıden uretımı ve /engınleş meyı sağlar Marksçı anlamda ıse, bılın cı bılınç olmaktan çıkaran şeydır yaban cılaşma ve uretım ılışkılerıyle ılgılıdır Bıreyın uretım ılışkılerı ıçınde urettığı şeylere ters duşmesıne ve kendını şeyle rın kolesı gıbı duymasına neden olur Ancak burada kaımaz, dınsel, sıyasal, toplumsal vc ekonomık duzcykrdc dc kendısını gostererek toplum nıtelığının olumsuz anlamda değışmesınde belırle yıcı olur Ozne, cylemı yerıne getıren ya da du rumu yuklenen kımse İbe, nesne, ozne nın dışında kalandır Nesnel olan, ozne nın duşuncc vc duygularını değıl, nesne lerın gerçeğıne dayanandır Insanın 07 nelığı, ketıclı dışından verıknış yapıları kendı eylemıyle değışıklığe uğratmasın dadır Bununla bırlıkte, değışıklığe uğ ratırken bu yapıların ongorduğu tekrar lanırlıkları da kırarak tarıh uretmış ve halen uretıyor olmasidır bosyolojının alanına hapsedılen toplıtm oğretısıyle lelseienın alanına hapsedılen yabancı laşma oğretılerı ayrı kanallardan ama ay nı amaç ıçın, ınsanın oznclığını nesneye ındırgemeye yonelıyor Boylece ozne gerıye donulmez bıçımde donuşturulu yor Işte bu noktada, ozellıkle sanayı toplumlarında, yabancılaşma sorunu nun ıçsel duzeyde sorunları ortaya çıkı yor Ortaya çıkan sorunların ço/umu, ruhsal ya da 1 uhbılımsel anlamdakı yay gın çalışmaların alanına gırıyor yerek poz veren bır bakanın temsıl ettığı toplumun "hastalığı" nedır, anlaşılır olmalıdır Bu yazıda ıse, toplum tanımın dakı "üretildiği biçimde var olan gerçeklilik"ın yaşanmışlı ğını mıtoloıılerde bulabılme mı/ın mumkun olup olmadığı nı ya da orneklerle mıtolojık romanların bu alandakı rolu uzerınde durmak ıstıyoruz Mıt, "tarih oncesi"ne dayanan efsane, soylence olarak tanımlanıyor Mıtolojı ıse, bır topluluğun efsanelennın tumu Topluluk, aralarında dıl ve kultur ortak lığı bulunan budunlan, "tarih oncesi" ıse belırlı bır mıladın oncesını tanımlı yor Bu tanımlamadakı "tarih oncesi" soylemı bana uygun gelmıyor Bana go re mıt, ınsanlık tarıhının soylencesıdır ve ınsanın akıl gucundekı yaratıcılığın çok guzel orneklendır Insan, bınlerce yıl on ce, kcndınde var olan yetılerı buluyor Bakıyor, goruyor, yorumluyor, duşunu yor, anlıyor ve kavrıyor Kas gucuyle dı ğerleıını bırleştırınce, yucelcuğını, daha da buyuduğunu goruyor Bu guçlerın hemen tamamını, akıl gucuyle yarattığı tanrılarına yukluyor Buna odunç ver me de denılebıJır Tanrılarına odunç ver dıklerını bır sure sonra gerı alıyor Soy lencelcrın çoğunluğu, tanrılara odunç verılenlerın zaman ıçerısınde gerı alın malarının oykulendır lanıı ışıksa, Ramses, ışığın efcndısıdır, tanrı ateşse, Saman ateşin efenclısıdır Her ıkı efendı de hulya lıdır Düşten Gerçeğe Efsaneden Romana: Ateşin Efendisi Şaman T f opluın, doğal ya da ılahı bır ven mıdır? Yanı ınsanın kendı dışın dan verılmış, dolayısıyla belırfen mış olarak hazır bulunduğu şey mıdır? Bu sorunun yanıtı elbctte olumsuzdur Çunku doğal ya da ılahı olan, ınsanın karşısında ncsnc konumunda bulundu;udur Nesneye bağımkhk, dar anlamıy a toplulukcemaat yapılanmasıdır Bu yapılanmanın aynı tarıhı kesıtlerde, de ğışık coğrafyalarda yaşandığı bılınıyor Insan, karsısında nesne konumunda bu lunanı bınlerce yıldır bılınçlı çabasıyla değıs,tıre gelnııştır Değışık coğrafyalar dakı toplulukların aynı olmayan zaman larda topluma donuştuklerı de bır gerçektır Bu toplumları, oluşturdukları uy garhklardan tanıyoruz Oluşturulan uy garkklar, toplumun urctılmesınden baş lca bır şey değıl Şoyle de soylenebılır loplum, uretılendır Aynı anlama gel mek U7ere olan toplum, uretıldığı tak dırde, uretıldığı durumda, hcr an yenı den uretılmek koşııhıyla ve uretıldığı surece, ancak uretıldığı bıçımde vaı olan gerçeklıktır Oğretıler gız ortusunun aralanması ıçın değıl, genelkkle uzerının 01 tulmebine yo nelıktır Bıze ulaştırılan resmı soylemler de aynı kaynağın urunu Cumhurıyetın urettığı tarıh ıse, gerçekçı kaynaklardan yoksun Lskı Turkleun dını olarak ta nımlanan şamanizm hakkında ne bılıyo ruz? Ya da hangı kaynaktan oğrenebılı nz> Bu kısırlık ıçınde çeşıtlı kaynaklar ta rafından topluma sunulan yapıtlar kar şısında kuşkusuz seçıcı olmak koşuluyla yararlanmak mumkun Çok az verılerın ışığında bakıldığında, şamanizmin çcr çevesı belırlenmış bır dın yapısını değıl, kandaş topluluklarla, kanaaş toplulukla rın gelışmeozellıklerını gosteren toplum ların tamamında neredeyse ortak ınanç sıstemı olduğunu goruruz Inanç, tek tanrılı dınlere de taşınan dığer bır dun yanın, "öbiirdiınya' nın varlığıdır Inanç sıstemının ortasında yer alan şaman, dı ğer dunya ıle ılışkıyı kurmakla bırkkte nastaları ıyıleştırme gucunu de taşır De ğışıkkkler gostermesıne karşın Sıbırya, Orta Asya'nın onemlı bolumu, Hındıs tan'ın Guneyı, Avustralya, Afrıka, Ku zey ve Guney Amerıka'da da aynı kultıı re rastlanır Şaman, kımı yerde kara bır buyucuye donuşerek somuru aracı olur, kımı yer de demırcının yaratıcılığına burunerek kıvılcımın buyukluğunu ıçınde duyum sar "Ve Ateşin Efendisi çubuğun içindeki bitkileri dumanaçeviren en kuçuk bir kıvılcımın bile içinde saklıydı." (Harald Braem, Ateşin Efendısı Şaman, Yurt Kı tap Yayın, Ankara, Mart 1999, s 101) Sten Nadolny, Brigıtte Rıebe gıbı Harald Braem de sevda yuklu, hulyalı ro man yazarı Yurt KitapYayın yazarın Uruk Aslanı Gılgameş den sonra Ateşin Efendisi Şaman romanını da dıkmı ze kazandırmış Harald Braem ın kur gusuyla, Sıbırya nın Moğolıstan ıle bır leştığı dünyanın ucra bır Koşesınde, geçmisin yaşamında yolculuğa ne dersınız? Yolculuğa Tayga'dan başlayabılırız Bır yanı ormanlarla kaplı, dığer yanı uçsuz bucaksız bıtkısız bozkır (tundra) Insan karsısında nesne olan bu doğalkkların ılahı yonlerı de duşunmelı "Tayga'nın Efendisi hayvanlann, bitkilerin, suyun ve ruzgârın tanrısıydı ve ormandayaşıyordu. Ateşin Efendisi ıse, insanların tanrısıydı, var olan her şeyden daha guçlu, daha kudretli ve her şeyden daha ustundu." (age s 101) layga da yaşayanlar, "Ren tnsanları", Tayga nın Lfendısı'nın sunduğu bıtkılcrı topluyor, suyu ıçıyor ve bazı durumlarda totemle rı ren geyıklerını avlıyor Doğudan batı ya akan bır nehır, bataklık ve dağları lay ga'dan ayırmış Nchrın guncy kıyısıncıa yaşayanlar "Balık Insanları", Lfcndı'nın suyundakı bakklan avlayarak yaşamları nı suıduruyorlar Kıyıdan guneye ınınce dağlar gorukıyor Buralarda "Dağ tnsanları", goçebekr yaşıyor, yurt kurmuşlar, avcılık yapıyor lar ve mevsımlık goçlerınde atları Dinek ve yuk taşımada kullanıyorlar' Daha Gu neyde ve Buyuk Denız'ın kıyısında kcnt ler yer alıyor, nesneye bağımlılığın bı lınçlı emekle aşıldığı ve uygarlığın belır tderı Geçmışın yaşamına yolculukta Taygalı Bolcan, goçebelerın uygarlığı yağ masına tanık oluyor Kentte demırcılığı dağarcığına katarak Ateşin Efendısı Şa man olmaya hak kazanıyor Geçmıştekı gelecek Kolektıf ozne kavramının egemen olmasında oğretıcı sı olabıkr Mıtolojik zamanlar, ınsanı oz nesıne yenıden kavuşmasında yardımcı olabılır mı? Mıtolojık romanların bu an lamda yararlı olduğunu duşunuyorum • Ateşin Efendisi Şaman/Harald Braem /Çcvırı Arzu Cul oSlu Alanlan/ Yurt Kıtap Yayın, Mart 1999/ 336 s CUMHURİYET KİTAP SAYI 499 Geçmişta yolculuk Gerçeklıktc bclırkyıcılık, oznenın nıtelığıdır Bu nıtelık, yaratıklardan sade ce ınsanda bıılunuyor Bınlerce yıllık ınsanlık tarıhı, yaıatıu nıtelıklerın uıun lerıyle zcngınlık kazanmış olarak karşı mızda duruyor Nc yazık kı çağımızda ınsan, belırleyıcı olma nıtelığınden sıs temlı bıçımde u/aklaştırılma tehlıkesıyle karşı karşi) a "Toplum ve davranış bilimleri" bu anlamda dcvreye sokulmuş tur ve kapıtalıst uretım bıçımının tuke tıcı toplumunu yaratma, bu toplumun bıreyleıını yabancilaştırma, bıreyın oz nesını yok etme çabası surduruluyor In1 ban nasıl yabancılaşıyor' Yanı kendısın den başkası oluyoı ya da başkasına do nuşuyor? "Emeğinyabancılaşması" bu sorunun neresınde duruyor? Toplumu sosyolopnın, yabanc ılaşmayı felsefenın alanına hapsedıp soıuların kaışılığını bulmak mumkıın Mumkun olan, olumbuzluk tçerıyor ve "toplum ve davranış bilimleri"nın gorevlerı arasında bulıı nuyor Alanlar, sosyolojı ve felsereyle sı nırlı değıl Alan yaratılmada sıkışıldı ğında makro mıkro ayırım devrcye so lculuyor Alanlan mumkun olduğunca çokça bolme, her alana yenı gorevler yukfeme, butunu kavramayı onlemeye ımkânsız kılmaya yonelık stratejıdır Sosyolojının alanına hapscdılen top lum oğretısı nedır ? Bu oğretının temelı "gerçekte sadece ve sadece bireysel oznelerin" var olduğudur Yanı ınsanlığın tek gerçek bırımı "bireycı" ınsandır Bu oğretıde, kolektıf varlık, aynı anlama gelmek uzere kolektıf ozne kavramı, bı reysel ozgurluklerı reddcden, totalıter yaklaşımlara hızmet eden hayalı bır kur gudur Boyle olunca oznenın nıtelığı olan bekrleyıulık, yctkı kavrarnına ın dırgenerekgorevlendırılenleredevredı liyor Bclırlcyıcılığı dcvralanlar, "bağımsızlık" soylemınde sıyası temsılcıler ve otılaıın askcrı destckcılcrıdır Yenı Dun ya Du/eni y.ı da globalleşme gerçeğın dc ıse belırleyıtı olan, dunya sıstcmının bızatıhı kenuısıdır SAYFA 8 Yaratıcı nltelikler Insanın yaratıcı gücii Dusjc gcrçck arasında sınır var mıdır? Varsa nedır•> Bence, duşle gerçek arasın dakı sınırda, ınsan unsurunun nıtelığı bulunuyor I layal /ıhınde tasarlanan şeyse, bazen dus, bazcn ımgcdır "Insan hayal ettiği muddetçe yaşar" ozdeyışin dekı gerçcklık, hulyalı olmada saklı Ha yal kurmakla sevdalanmak, yanı hulyalı olmak aynı şey değıl Sevda yuklu hul ya, ınsanın yaratıcı gucu olsa gerek Uç mak ınsanın hulyalı sevdalarından sade cc bırısı Hulyalı ınsan, once tanrılarını uçuruyor Hermes, bunlardan bırısı Tanrı Hermes'ın uçmak ıçın o/el dona nımı sandaletlerı, şapkası veasası Sten Nadolny de gunumuzun sevda yuklu, hulyalı roman yazarı bğer Hermes ıle gunumıi7de bır gezıntı yapmak ıstıyor sanız Sten Nadolny'm Arsızlık Tanrısı kıtabını okumalısınız (Yurt Kıtap Yayın, Ankara, Kasım 1998) Ya da uçma yı.olumlu Daidalos'un sozlenyle oğren mek ıstıyorsanız, onerılecek başka yapıt var Attıkalı Daidalos, Gırıt'te Knossos kcntındekı labırentın mımarı Aynı Z.Amanda Kral Minos ıçın demır cevherı nı ışleyıp savaş aletlerı yapmayı surduruyor Ancak ucmaya da sevdalıdır ve Gırıt'ten kaçmak duşuncesıyle butunle şen bu sevdası ıçın gızlıce çalışmakta dır "Gerçekten de uçuyorlardı. Koca deniz altlarında metal bir alan gibi uzanıyordu. Dalgalar ise onu susleyen ince işİemelerdi. Suyun lacivert rengi yer yer turkuaza donuşuyordu. Hava açık ve aydınlıktı; gogun en yuksek noktasına doğru ilerlemekte olan guneş sırtlarını ısıtıyordu." (Brıgıtte Rıebe, Mavi Yunuslar Sarayı, Yurt Kıtap Yayın, Anka ra 1998, s 439) Avrupa merkezlı oğretılerde, merke /ın Doğu'su geçmışının gı/ıylc unludur Gerçeklillk'te neier var? Bu alan, henuz sanayı toplumuna evrılmemış, topluluk cemaat ılışkıle rının ağırlıkta olduğu bı zım gıbı ulkelcrde varmışçasına davranan, ozenen ve bu na dayalı dış kaynakiı çozum uretımle rının sunuculuğuna soyunanlar, konu muzun bır dığer yanı Bu yanıyla bakıl dığında "üretildiği biçimde var olan gerçeTklilik"te neler var> Kulturel akımlar bır yana, ekonomık yapılanmalar ıle bu na dayalı sıyasal yanılanmaların nıtelık lennın, doğru platformlarda tartışıldığı ve çozum arandığı soylenebılır mı? Post modern dayatma hangı kaynaklarda beslenıyor' "Insan Haldarı" nangı çer çevede ele alınıyor' Demokrasının ya şam bıçımı olmayıp bır sureç sorunu ol duğu yanlışı kımler tarafından dıle getı rılıyor'1 Bırdonemın ıcraatınınyargılan masını onleyıcı maddelenn yer aldıgı anayasa karsısında tepkısızlık nıyc1 Bu soruların yanıtları başka bır ya/ının ko nusıı olmalı Gunceldır, yazılmalıdır Radyasyonlu bu çayı demleyıp ıçerken radyasyon ne ki, bize dokunmaz" dı