Katalog

tiği için şoven yaklaşımlardan uzak durur. 1803 Sırp Ayaklanması sırasında Yelisey adlı meczup bir dervişle Mile adlı saf bir köylünün başjartnın kcsildiğini anlatan Andriç, bu acı olayları giinün koşulları içinde dcğcrlendirir, anlayısja karşılar, en azından iazla üzerinegitmez... Buna karşılık kasıt taşıyan, bilinçli zulümleri acımasızca alaya alır, 1914'te Avusturya Veliahtı'nın bir Sırp gcnci tarafından öldürülmesi Avusturya'nın Sırbistan'a savaş açması üzerine gelişen olaylarda, Avusturyalılann Sırplara gözdağı vermek için sınır köylerindeki üç Sırp't asmalartnı repki ile karşılar, öfkesini kâğıda döker. lvo Aııdriç'in yapıtında, Bosna'ya geldiğinde erişilmez bir yükseklikte olan üsmanlı tmnaratorluğu'nun çöküşünü doğuran nedenleri de açıkça görmek mümkündür: Orta Avrupa'nın bcüi başlı kentlerindeki üniversitelerde okuyan vc yaz tatilini geçirmck üzere memleketlerine dönen Visegradlı Sırp gençleri, ılık yaz akşamlannda günün en iieri felsefe akiınlarını tartışırken, romanm başlıca kişilerinden biri olan Ali Hoca, Avusturyalılann kente getirdiklcri suyun "ne içmeye ne de aptes almaya elverişli" olduğunu Müslümanlar arasında yaymaya çalışırken, başta demiryolu olmaK iizere kasabada yapılan bütün yeniliklcri yerer. Yapıtın çevirmeni I lasan Ali Ediz, "konıısu dikkate alındığında Drina Köprüsü" roınanının Türk okurlan için ayn bir değer, ayn bir özelJik taşıdığıru belirtiyor ve yazdığı önsözü şu sözlerle bağlıyor: "Drina Üstündeki Köprü, bir yandan 400 küsur yıl kader birliği ettiğimiz Bosna'yı ve Bosnaliları, öte yandan bugünkü Yugoslavya'nın en biiyük yazarlanndan biri olan lvo Andriç'i tanımamıza vesile olursa, ne mutlıı." Birçok dile çevrilmiş olan "Drina Köprüsü'nün en başarılı çevirisinin Türkçe çevirisi olduğu öno sürülüyor. Bunun bir nedeni "bazısı olduğu gibi alınmış, bazısı da Sırp fonetiğine uydurulmuş yüzlerce Türkçe sözcüğün yer almış olması. Yalnız yazarın, kitabın sonunda alfabetik olarak sıraladığı bu tür jöztüklerin sayısı 218'i buluyor. I lasan Ali Ediz'e görc yazarın belki de Sırpçalaşmış sayaığı için, eserde geçtiği haldebu sözlüğekoymadığı Türkçe sözcüklerin sayısı 100'ü geçiyor. Yayıncı Altın Yayınları yapıtın sonuna "Metinde Geçen Türkçe Kclimeler Sözlüğü"nü cklemiş. Drina Köprüsü (Drina Üzerindeki Köprü / Na Drini Cupjiya) adlı yapıtıyla 1961 Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazanan lvo Andriç, uluslararası üne sahip bir Yugoslav yazarıdır. îvo Andriç, Bosna eyaletinin 16861851 yılları arasında merkezi olan Travik kasabasında 10 Ekim 1892'de dünyaya geldi. Çok küçük yaşta babasını yitiren Andriç, genç yaşta dul kalan anncsi ile birlikte, annesinin menv leketiolan Visegrad'a (Visgrad) göçtü. llk vc ortaöğrenimini Visegrad ve Saraybosna'da, yükseköğrenimini Viyana, Zagreb, Krakov ve Graz üniversitelerinde tamamladı. Buralarda felsefe, slav tarihi ve edcbiyat okudu. lvo Andriç üniversite sıralarında politika ile ilgilcnmeye başladı. AvusturyaMacaristan tmparatorluğu sınırlan içinde yaşayan Slav uıusunun kurtuluşu ve birliğini sağlamayı amaçlayan bir ihtilalci gençlik teşkilatına girdı. Avusturya veliahtı Ferdinand 1914 yılında bu teşkilata bağlı gençlerden biri tarafından öldürülünce, teşkilata üye birçok Sırp genci gibi Andriç de tutuklandı. Bir yil tutukJu kaldıktan sonra sürgüne gönderildi. 1917'de hapisten çıktıktan sonra yanda kalan üniversite öğrenimini tamamladı. 1918'dc AvusturyaMacaristan Imparatorluğu'nıın parçalanmasının ardından Yugoslavya devleti kurulunca, lvo Andriç meslek olarak hariciyeciliği seçti. II. Dünya Savaşı'na kadar çeşitli ülkelerde konsolosluk ve elçilik yaptı. 1934'te Yugoslavya'nın Berlin BüyükelçiligTne atandı. Bu görevi 1941 yılına, yani Almanların Yugoslavya'yı istilalarına kadar sürdürdü. Yaömup un Direnisi Coşkun Ycrli, Yağmurun Direnişi'nde bir ilk kitabı çoktan aşmıs. îyice oturmuş ve ivice aemlenmiş, dinlenmiş şiirlerle çıkıyor şiirseverlerin karştsına. GULTEKİN EMRE gıları içinde geçip gi diyor nasıl olsa. Bir başka biçimde söylersek Güz Duy gulan, Kış Kaygıları da insanın peşini hiç bırakmaz. Kış Duygulan, Bahar Kaygı ları da yaşamımızda derin izlerbırakmadan yakamızdan düşer mi? Bahar Duyguları, Yaz Kaygıları ise tek dize: "Okul bittikten sonra n'olacak?" Gelin de yanıtlayın bunu gençliöiniz kim bilir nerede hatıra fotoğrafı çelctirirken geleccğiyle. Yağmurun Direnişi'nde ironiyi ve şiirin sesini elden bırakmıyor Coşkun Yerli. Örnek mi? "Temmuz sıcağında caz sa caz, cazır cuzur", "Sık adımlı menekşe, fınl fırıl gül". O, "Yoksavar şairlerin varsıl şiirleri nedegöndermedebulunıırtüm işinin giicünün arasında. "Bcz ciltli bir kitapta kedcrli bir düş"e dizeler düşürmeyi de ihmal etmez Coşkun Yerli. Çağımızın bir başka hastalıgı kuşku "doğayı dilim dilim uoğ"rar da kimse farkına varmaz mı sanıyorsunuz? "Bu kaçıncı cumhuriyet, hâlâ konmamış atlı?" derse bir şair, devlet (varsa) düşünsün hele bir bunun anlamını, ne menem bir eleştiri olduğunu. f îer şiire "mutlaka bir sınır bekçisi koymayı ihmal etmeyen sansürcülere de hoş bir eleştiri yolluyor bu dizeyle Coşkun Yerli. Şaire, deıtli dertli "hüzzam faslı" dedirten başka hangi fasıllardan söz edilebilir acaba? Meşhur "Rakı faslı, dayak faslı" en çok bilinenleri elbette; sonra sıra "fasulye/ Işsizlikler, kıskançlıklar, ücuz işpor ta"ya gelir. Vurucu bir dizeyle dc şiirin temposu birden yükseliverir: "Ve siz, ey tek göz konduları yüreğimin". Yani ülkenin naline, insanlığın gidişatına üzülmemek olası mı? Şair yüreği, acılardan acılar beğene beğene süzmez mi imgelerini? Coşkun Yerli, yaptığı haiku çevirileriyle de adını duyuran bir şair. Ovadaki I larman'ı başarıyla kaldınyor Yağmurun Direnişi'nde. Onun yazdığı haiku'lar kıska nılmayacak gibi değil, öylesine başarılı ve samimi. Şu örneği siz de sevecek misiniz bakalım? "Göç telaşını/ bomboş izliyor gökte,/ şaşkın vc memrıun./ .../ Geride kalan leylek/ yetişiyor sürüye." Benim dilimden düşmcyen bir başka haiku daha alıntılamadun geçemeyeceöim, önümüz yaz ya: "Kuytu çardağa/ düş lcokular sinerdi/ yaz akşamları./ .../ Çözülürdü dolaşmış/ şehnaz taksim radyoda." SizeCoşkun Yerli'nin ilk şiir kitabı Yağmurun Dircnişi'nden daha fazla söz etmek istemiyorum. Bir şiir kitabını ne kadar tanıtabilirsiniz ki? Ben de sözümü şiirle kesiyor ve şu son üç dizeyle yazımı bitiriyorum: "Mahcup şairin/ hovardalığı değil/ de nedir şiir?" Buna, elbette siz şiirseverler karar vereccksiniz. • Yağmurun Direnisi/ Coşkun Yerli/Şiir/ YapıKredi Yay./ V)')X, V) s. SAYFA 7 Coşkun Yerli'den bir ilk kitap 1 IvoAndPİçm öteUedeUçahfmalan Drina Köprüsü'nün Türkça çevfrisi lvo Andrtç ve Yapıtlan lvo Andriç, 1918 yılında yayımladığı "Hapishane Hatıraları" ile yazı hayatına girdi. 1920'de ilk hikâyesi olan "Aü Cercelez'in Yolu"nu yayımladı. En önemli, en olgun eserlerini resmi görevinden ayrıldıktan sonra çıkaran Andriç, kendisini dünya çapında üne kavuşturan "Travnik Kroniği , "Drina Üstündeki Köprü", "Matmazel" adlı üç büyükyapıtını, 1945'te yayımladı. tvo Andriç "Travnik KroniğT'nde Napoleon tarafından bu küçük Bosna kasabasına göndcrilen Fransız konsolosunu, onun siyasal ve tecimsel çalışmalarını, bu ilkel kasabada karşılaştıfeı güçlükleri, Avusturya konsolosu ile rekabetini, Fransisken napazlarıyla birlikte Türk devletinin yetKİlilerine karşı çevirdiği dalavcreleri anlatır. "Matmazel" lvo Andriç'in öteki yapıtlarına hiç benzemeyen, Balzac'vari bir romandır. Saraybosnab bir genç kiz, baba sını felakete sürükleyen felaket karşısında büyiik bir ruhi değisjkligin içine girer. Gitgide insanlardan uzaklaşır... Birbaşına yaşamaya başlar. Nasıl öldügü kitabın sonuna kadar bir bilmecc olarak kalır... "Drina Üzerindeki Köprü" yazarın en önemli, en ünlü yapıtıdır. Bu yapıt yazarın 1961 Nobel Odülü'nü almasını sa^ladı. • Drina Köprüsü / îvo Andriç /Sırpça aslından çcvirenler: Haian Ali Ediz, Nuriye Müstakimoğlu / Altın Kıtaplar / İ lvo Andriç okurlanna kltap Imzalıyor. CUMHURİYET KİTAP SAYI 499 lk kitapları ilk aşk gibi olduklan için severim, unutulmazdırlar. Yolun başındaki şairin dünyasına, yüregine, imgelerine dostça sokulma olanağı Dulurum bu ilk yapıtlarda. Kimi acemiliği üstünden atmış, bir ilk kitap deftildir artık bunlar. Dergilerde gözüken, ilgi toplayan şiirleri şair bir çatı altında toplamakla ne iyi etmiştir! îlk kitap yol açıcı daolabüir, yol tıkayıcı da. Coşkun Yerli, Yağmurun Direnişi'nde bir ilk kitabı çoktan aşmış. îyice oturmuş ve iyice demlenmiş, dinlenmiş şiirlerle çıkıyor şiirseverlerin karşısına. Rahat bir söyleyiş tutturmuş sone ve haiku'larında. Kitaptaki şiirlerin pek çoğu daha önce dergilerde yayımlanmış ve dikkatleri üstüne çekmişti. Hayatı sımsıcak saran şiirler yazıyor (Â)şkun Yerli. Giinlük sıkıntılarda bunalmış bircyin yanında yer alıyor, onunla dertleşiyor, söyleşiyor sanki. Sorun şiirleri değil onun yazdıklan.O, bireyiniç dünyasındaki çalkalanmalann dışa vurmasının elinden tutuyor yalnızca. Bircyin dünyasına rarklı bir biçimde sokulmayı deneyen şiirlerokuduklanmız: "Uzaklarda, başka bir yerlcrdeydin/ Yüzün sabahlan unutulan düşler eibi" dizeleri kolay kolay unııtulur mu? Irısan "en gizli benzcrliklere" "gülümser'se, aşk ve sevgiyle yoğruldıığundandır. Zaman, elbette "kayıt dışı"dır sevcnler için. Aşk, sevgi, akıp giden zaman ve büyiilü doğa! "Oturduk bir yaz gccesi, gö^ü seyrettik". Coşkun Yerli, Yumuşak Sesli Sone siirinde ölüm temasmı, Tanrı kavrammı ueğişik bir bi çimde ele alıyor, sanki bir şeylerle biraz dalga geçiyor: "Tannm, lütlen güzel ölüm ler bağışla bize" dcdikten sonra, şöylc sürdürüyor sözünü: "ipten, kılıçtan, giyotinden sen bizi korıı/ Virüs serpintisinden, mantar buluttan, gazdan/ Keskin nişancıdan, zulümden, kırımdan kıırtar." Çağımızın insanını ölüme yollayan olguları dizesinde böyle agırlıyor şair. Yaşadıöımız ortam kıyımlarla, ölümlcrle, tuzaklarla, hastalıklarla dolu ve bunlar insanı bir bir yok ediyor. Bir başka siirinde de Coşkun Yerli, insanın ölümünü, öldürülüşünü, yok edilişini şöyle ele alıyor: "Neydi onca kurşun akrebe/ Kendi bildiöine giderken yelkovan?" Bu olumsuzkıklar, yıkımlar arasında bile insanın onurla ayakta kalmasını da siirinde ağırlamaktan geri kalmaz o: "Bak papatyalara ve dizcvi/ Düsün. Aslında yalnızca sus/ Dimdik yaşa benzersizliğini". Yaşam Yaz Duygulan, Cıüz Kay