Katalog

na değin uzatır kalemini. Günümüzün bir garip çöplüğündc de, derme çatma bir odada da geçebilir oyunlan, geçmişin güçlü krallarının "göğül" kulelerinde de, despot hükümranıarın saraylarınıngörkernli katlarında da. Söylenceden de beslenir bu oyunlar, tarihsel olgulardan da. Bir adım daha ileri gidip söylencelerin kişileriyle tarihin gerçek kişilerini vc "yarattığı" kişileri de bir araya getirir yazar. Oyunların tcmaları ile bu te malann dayandığı insanlık olgulan iktidar, şiddet, İnançTanrı, yoksullukyalnızlıktır çokça. Oyun kişilerinin çokça yaşadıkları durumlar/duygular da yılgı, karabasan, korku, utanç ve benzeridır. Oyunlarına çokça giren temel imgeleri de var Nar'ın; "yılan" gibi, "akarsu" gibi. "Kuyu" daha da baskın çıkıyor. Kuyıı, yerine göre "yeryüzünün Kursağı" da oluyor, "rahiın" de, "cinayet yeri" de. "Doğum" ile "ölüm" (ya da cinayet) ise hem "imge" hem "durum" biçiminde oyunlara ağırlığını koyan olgular: Çöplük'tc Aymelek dev bir çarmına gerili olarak doğum sancısı çekerken Lacivert Gölgeler çocuğu onun kasıklarından alırlar. Oyunun sonuna doğru isc ağabeyine göre "içinc cöreklenen koca yılanı" doğurmaya zorlanırken, gcrçckte "Israfil'in ytlanı, onun iğrenç tohumu" olan bebeğiyle birlikte ölüme kavuşur Aymelek; Hitit Güneşi'nde Şuppiluliuma'nın Karısı bebek yerine kanlı bir yarasa doğurur; Şehrazat'ın Oyunu'nda "Kuyunun dibinde çtplak bir kadın doğum yapar... Dünyaya alınan bebek diğer udyen bir yaklaşımla ncşicı vuıuhnası ve bu irinin böylece dışarı akıtılması gerektiğinin altını çizer. Bunun için de yazar oyun kahramanlarını yeryüzünün en kasvetli derinliklerinde (icııyular ve mczarlar) dolaştırır. Bu irin(ler)den arınmanın yolu irin bataklığında yıkanmaktan geçer. Camus'nün, insanlann tam bir umutsuzluğa gömülmedikçe umuduyakalayamayacaklarını belirten sözleri Turgay Nar tarafından işitilir. Bu yazının son sözleri ilk sözleri ola cak. Turgay Nar'ın oyunlannı anlamak, anlamlandırmak için yoğun çaba kaçınılmazdır. Her iyi metni olduğu gibi Turgay Nar'ın oyunlannı da açımlama düzIeminde bütünüyle kuşatmak olanaklı değildir. Dili alışılagelendcn, bilinegelenden farklıdır. Kendi deyimiyle "şiiri bir başka disipline, tiyatroya uyarlar", başarıyla, hcr oyun metni gibi Turgay Nar'ın oyunlan da birer edebi metindir, dili de edebiyat dili. Bu dilin ruhunda şiiri taşıması doğaldır, doğrudur; doğru olmayan, buna şiir dili demektir. Kendi başına sahne dilıne dönüşmez, hem edebiyat hem sahne dilini bilen çevirmene gereksinim duyar. Sahne ile sayfa arasındaki o boş alanda birileri onu okuyup anlayana kadar asılı kalır, bir sözcülc salkırru gibi. Isteyen şarap damıtır sözünden, isteyen meyvesinden yer. Turgay Nar, ne yönetmene sahne direktifi ve trafigi verir, ne tasarımcıya taslak önerir. Daha zengin bir hazinedir sunduğu italikle yazılmıştümcelerinde; bütün oyunun duygusunu ve atmosfcrini damıtır metnini okuyacaklar için. Yazarın doğal olarak edebiyat diliyle yazılmış sahne tasarımlarının "incelemeci"lere, parantez içlerinin oyunculara, sahneye koyuculara anlamsız, belki degülünç gelmesi, ülkemiz tiyatrosu açısından bir acıklı duruma işaret edcr aslında: Gerçekçi, gülünç, acı bir durum. Sığlaşmış yaklaşımlarıyla ve kahplaşmış algılamalarıyla bu sınırların içinde gezinenlerin Turgay Nar'ın oyunlannı repertuvarlarına almamaları ola ğandır. • .. (*) Merstn Üniversitesi Güzcl Sanatlar Fakültesi 'l'iyatro Ana Sanat Dalı Öğretım Görcvlisi CUMHURİYET KİTAP SAYI 4 9 9 "Doğum" He "öHim" Dehşetin şiiriyle voâpulan tivatro AHMET LEVENDOGLU Tarantino filmi ya da Genet oyunu örneğindeki gibi. Yazar, oyunlarının kişilerine özgü, çekici, gizemli adlar verir. Bu adlar söylenceyc, tarihe yaslansalar da, yazarca yaratilmış olsalar da, olağandışıdırlar: Zaman Cinleri, Elem Cinleri, Tepegöz Yavrusu; Aymelek, Israfil, Haço; Sausga, Köpek Yüzlü Büyücüler, DoğurtmaçKadın, Taş Sökücü; Şehriyar, Berehut, Bizeban, Dünyazat; Berekct Ana; S. vb... Oyunlarında, sahne üstünde gerçekleşmesi olanaksız görünen istemlerde bulunmaktan da kaçınmaz Turgay Nar: "Güneş ikiye bölünür... Bir parçası Aymelek'in üstünde kalır, diğeri doğan bebeğiizler...", "Aymelek'in) kollart bir çift beyaz kanada dönüşür... Çöplüğün üzerine kanatlanır.. ", "Yazıtlar ve gömüt taşları insanlara dönüşür: Halk, düşmanlar, kadınlar...", "Güneş bir cin tefi olarak gökyüzünden ıner. Dev bir cin tefi.. Tef dikey olarak, kevrancı arkada kalacak bıçimde konar. "; "(Köle) linç edilmişe dö* nüşerek yığılır... İki ölüm meleğigelip başucuna oturur..", "(Şehriyar) ölümcül ve irkinç bir sevişmeden sonra üzerinden kalkttğı Kurban'ını yanıbaşında duran onlarca kasap kancasından birine ta kar...", "Hekim, Hükümdar'ınbeyniniaçmıştır. Hükümdar'ın açılan bcyni, bir şehir görünümündedir..." türü sahne resimlerinin gerçekleşmesi her ne kadar ilk bakışta aykınolanaksız görünse de gerçekte bunları "yürekli" istcmler olarak görmek daha doğrudur. Çünkü bir metnin istediği uzamın/görüntünün gcrçeği yansıtır/gerçeğe benzer biçimde yaratdması gerekliliğıni çok gerilerde bırakmış olan çağcıl tasarımyönetim anlayışıyla, yaratımda aşılamayacak cngel yoktur. Turgay Nar yeryüzünün karanlıklarına, kötülüklerine rilozofça bakan bir tanıktır sanki. Pek çok vahşet olgusu için bile "Insanoğlunun var olduğu ycrde bunlar var olacaktır." der gibidir. Çün kü ona göre "Insan kendıunın çöplüğüdür." Ama, diyebiliriz ki, iki olgu söz konus1 su olduğunda filozofça bakış va da tanıklık, sert bir karşı koyuşa, giderek acı bir çığlığa dönüşmekteuir. Bunlardan biri "iktiuar için hiçbir kötülüğü ardına koymayan tiranlar" olgusu, öteki de "'Ianrı adına ya da Tann'ca işlenen suçlar"dır. Nar'ın sözleriyle "Tanrı, içimizdeki cinayet kuyusuna ınerken, kendi maskestni bizim yüzümüzde kullamr... insanın yaşadtğı çöplükten tanrı, tannnın yaşadığı insandan nasıl her gün bir cina yet çtkıyorsa, karmmızdakicocuğun babast da yüzümüzdeki maskelerın çöplüğüdür." Turgay Nar, Çöplük oyununun Tiyatro Stüdyosu'nca sahnelenişiyle, ülkemiz oyun yazarlarının pek ender gördükleri bir "patlama"yı yaşadı. Oyun ve yapım, ödüllere ve övgülere boğuîdu. Çok sayıda tiyatro eleştirmeni, yazarı, köşe yazarı Çöplük'ü "yılın oyunu", "yılın tiyatro olayı , "yılın sanat olayı" olarak değerlendirdi. Ancak tiyatromuzun "ödenekli" kesimi Nar'ı hâlâ "keşfedebilmiş" değil! Bu tiyatroların oyun dağarı düzenleyen kurullarına takdıyor oyunlan. Şunu da söylemek gerek. Yönetmen ya da dramaturg gözüyle bakıldığında yazarın kimi oyunlarında, ötekilere kıyasla, dramatik aksiyon, tcmatik bütünlük, kurgusal tutarlılık ve kimi temel çizgilerde fcimi eksiklikler, zayıflıklar görülebiliyor. Başka yazın alanlarında yetişmis, tiyatro alanındaki ürünlerini birkaç yıldır vermekte olan bir yazar için bu olağan sayılmalı elbet. Öte yandan, göreceli olarak daha "sorunlu" olan bir iki oyununda bile niteliklerin zayıf noktalara kıyasla tartıda afiır çektiği yadsınamaz. Önümüzdeki yıllar Turgay Nar'ın Türkiye Tiyatrosu'ndaki yerini pcrçinlemekle kalmayacak, onu nak ettiği ön saflara oturtacak. • SAYFA S Yeryüzüniin karanlıkları Zsnflhı bir haztao O yunlarında okuru ilk kavrayışı belki şiir yoluyla oluyor Turgay Nar'ın. Bu da, uzun bir şiir serüveninin ardından tiyatroya uzanan bir yazar olması açıstndan, çok doğal. Ama onun, evrenine sonradan girdiği tiyatronun diliyle şiir dilini örtüştürmedeki olgun becerisi, oyun yazınımızda benzersizdir dcnebilir. Öyle ki oyundaki şiir "söz"e, repliklere işlenmişlikle kalmaz, ayraç aralarına, yani oyunun "açıklamaları"na da taşar, şöylesi örneklerle: "Za man, fırtınalarla uiuldayan bozktrda Kstz bir şa/ağtn içinaen oeçmekttdir... Yazıtlar ve gömüt ta^lan, ailsiz bir konu$madan çtkmakladtr ." (Tepegöz); "Bakire Kurban, gecelerin hançeriyle biçilmij bir tül parçası gibi, aktp iner Sehriyar'ın uykusuz bir cellat bahçesinae dolaşan gözlerininkcjynuna...", "Dünyazat, ergenliğe yürüyen bedeninı htraynantn derinliğine teslim etmiştir... Parmak uçlart büyümenin meyvclerinde çocuksu bir merakla dolaşmaktadır... Göğüslerindeki çağla actst, gö'zlerinin güzelliğine bir akarsu gibi akmaktadır .' (Şehrazat'ın Oyunu); "Dervişlerin üzerinden iki göjtercin havalanır . Güneş gttgide kararır. . uervişler yaprakstz iki dalgibi rüzgârda doğrulurlar ve btrer can gölgesıne dönüşüp, güneşin ağlasalaryüzü'ne dofcru yürür, yiterler. . Kalanlar uçmaS durup semag' dbncrler..." (Ölümsüzlük Ardında Anadolu); "Güneş, ag"ır bir ivmeyle portakal güzelliğinde göverır (...) Sessizlik ve güneş Aymelek dc bir doğum sancıstna dönüşür..." (Çöplük). Oyunlarında, yinelenen çerçevelere sıkışıp kalmaz Turgay Nar. Kısa, tek bölümlük, azltişili oyundan, uzun, (sahne lenmeyi zor kılacak denli) çok kişili oyu köle kadınlar tarafından bir ayin duruşuyla öldürülür... Bebeğin tam bir toprak çanağa sağılır"; Terzi Makası'nda "sekreterkız" Debeğini doğurmakistemez; düşürür ve yattığı odaya gömer; Kuyu'da "anne" iki Oğul"u doğurduğu için günah işlemiştir; Tepegöz'de "Cin tefığindekigölge gittıkçe belirginleşir. Ana rahmınde vücut bulan bir bebeğe dönüşür...". Cinayet/ölüm olgusu ise şu çeşitlemelerle karşımıza çıkar: tdamla ölüm (Tepegöz); şişleyerek öldürme, baltayla öldürme, doğumda ölme (Çöplük); linç edilerek ölme, vebadan ölme, taşla baş ezerek öldürme, gövdeden yüreği kesip çıkararak öldürme (Hitit Güneşi); düşük yaparak (bebeği) öldürme (Terzi Makası); bıçaklakasaturayla öldürme, savaş alanında ölme (Ölümsüzlük Ardında Anadolu); baltayla ölüm (Kuyu); sevişmeden sonra kasap kancasına takarak öldürme, (genç kızların) babaları tarafından ölüme taşınması, idamla ölüm (Şehrazat'ın Oyunu). Cinayet/ölüm tablolarının yanı sıra dehşet görünümünde başka tablolar da yer alıyor oyunlarda: "ışığın hançeriyle" göz körleştirme, kılıçla göz çıkarma, dil koparma, ceset yakma, Deyinden parça koparma, çürüyen bcdenlerin sokaklara dolaşması vb... Tüm bunlar ürkünç eylemler ve görünümler elbet. Öyle ki, ilk ağızda, okuru ya da izleyeni yazarın bir "şiddetdehşetvahşet" takıntısında olduğu sanısına götürebilirler. Ama tüm denset göstergelerinin büründüğü gizemli bir "naiîlik" ve "şiir" örtüsü bulunduğunu ileri sürmek yanlış olmaz. "Grotesk" görünene, groteskten çok "gotik" yakıştırmasıyla tanımlayabileceğimiz bir özclliğe bürünür. Turgay Nar'ın "gotik dehş,eti"ne dehşetin şiiri' diye de bakılabilir: Bir Peckinpah ya da