Katalog

ALİ YILDIRIM ardın doğumlu Chıcago Unıversıtesı Doğu Bılımlen Enstıtu su'nun ılk kadın profesoru olan Nabıa Abbott'un (1897 1981) kaleme aldığı "Ü7 Muhammed'ın Sevgılı Eşı Ayşc" kıtabı geçen gunlerdc Yurt Kıtap Yayın'larınca okura sunuldu Belgesel roman tarzında yazılan kıtap ta kauın duyarlılığı ıle bır tarıhsel şahsı yet olan bır başka kadının, Ayşe'nın trajık yaşantısı konu edılıyor Musluman toplumlardakı kadının du rumu uzerıne eîılen Nabıa Abbott, Ay şe'nın yaşam oykusunıı 1942 yılında yayımlamış Abbott, bu oncu yapıtıyla, Ku zey Arabıstan'dakı el yazmalarının ortaya çıkarılması konusundakı çalışması, îs lamın ılk donemının kulturunu konu alan zahmetlı faalıyetlerı sonucu oluştur duğu yapıtıyla haklı bır ovgu elde etme yı başarmıştır Yazar, tslamın ılk donemı nın kadınlaı uzeıındckı etkibinı, hem Peygamber Hz Muhammed'ın kcndı yaşantısının sağladığı ornekler hcm de onun olumunden sonrakı kurumsallaş ma çerçevesınde değerlendırırken abil olarak somut, canlı ınsan yaşantılarını tablolar şeklınde resmederek cllc tutu luı, yaşayan verıler aracılığıyla sonııca gıtmeye çalışır "Hz Muhammed'ın Sevgılı Lşı Ayşe" kıtabı canlı, dınamık, yaşayan bır hayat oykusu ılc genış bır coğrafyada gerçek leşen olayları ıç ıçe katıp anlatarak oku ra tarıh, sosyolojı, ınsanlık dunyası konu bunda unutulmaz ıpuçları sunmayı başa rır M Nabia Abbott'tan hlamiyetin ilk dönemleri ve bir evliliğm öyküsü Hz. Muhammed'in Sevgili Eşi Avse "Hz. Muhammed'in Sevgili Eşi Ayşc" kıtabı canlı, dinamık, yaşayan bir hayat oykusu ile genış bir coğrafyada gerçekleşen olayları ıç ıçe katıp anlatarak okura tarih, sosyolojı, insanlık ciunyası konusunda unutulmaz ipuçları sunmayı başarıyor Ayşe'nın oykusu J h Muhammed'ın kcndısınden yaşça buyuk, halı vaktı ye rınde bır patron olan karısı Hatıce'nın olumıı ılebaşlayacaktır İslamın ılk halıfesı olan Lbu Bekır ın kızı olan Ayşe 614'te Mekke'dc doğar Babası ıle Peygamber Hz Muhammed son derece ıyı arkadaştır ve bırbırlerını kardeş olarak gorurler Muhammed 'kardeşı'nınevını zıyaretlcrının bırınde cvın kapii>ı onunde ağlayan Ayşe'yı gorur ve çocuğu rahatlatmaya çalışır Bır anlamda bu olay Hz Muhanımed ıle Ay §e nın ılk karşılaşmasıdır tlk bakışta hıç kımse yaşı epey ılerlemış olan Muhammed ıle oyuncaklarıyla oynayan çocuk yaştakı Ayşc'nın evlılığı hkrını aklına gctırmez Hatıce'nın olumunden sonra yalnız kalan Muharnnıed'e teyzebi Havle ona sık sık evlenmesını sağiık verır Muham med kendısı ıçın pek de yabana atılma yacak bu onerıye 'Kımınle evleneceğım ey HavlcV Bu konulan en ıyı sız kauın laı bılırbinız'' dıyerek yanıt verır Sorıı ya ha/ırlıklı olan tcyze "bğcr bır bâkıre ıstersen, çok bevdığın Lbu Bekır ın kı?ı Ayşe var Yok bâkıre olmayan bırını ıs tersen, sana ınanan, senı ızleyen dul Sev de Bınt Zemeh var" cevabını verır Bu nun u/erıne Muhammed, Havle'ye "Gıt hadı, heı ıkısını de benım ıçın ıste" der Dul Sevde'nın ıstenmesındc bır sorun olmaz Ancak Ayşe 'kaıdeş" Ebu Be kır'ın kı/ıdır, henu/ 6 yaşınuadır ve ak rabalardan Cubeyı adlı bu gcnte so/ ve rılmıştır1 Muhammed, Ebu Bekır'ı onla rın yalnı/ca ıman yonundeıı kardeş ol duldarını hatırlatarak rahatlatır Putpe rest olan ( ubeyr ın aılcsı ıse oğullarının evlılığının onu Muslumanlığa dondure ceğınden korkarak so/lc rındcn vazgeçcrlcr Puruzler gıderılmtştır Muham med, Sevde vc Ayşe ıle cvlenır Ayşe'nın Peygamber Muhammed'ın karibi olarak toplıımsal konumunda hay lı değışıklık olmasına rağmen onun bır buıe ıçın daha asıl ılgılendığı konu oyun oynamaktır Evlılığıne rağmen Ayşe bu buıe daha bababinın evınde kalır Mıı hammed ıle Ayşe'nın evlılığının gcrçek anlamda nc zaman yeune getırıldığ'ı ıse tartışmalıdır CUMHURİYET KİTAP SAYI 496 Ayşa'nin öyküsü Bu zamanı bır rıvayet Hıcret'ın bınnu yılı, bıı rıvayet ıse Bedır Savaşı sonrası olarak gostermektedır Nabıa Ab bott kaynaldarda Muhammed ıle Ayşc arasındakı yaş (arkına değınılmedığını ancak evlılı ğın gerçekleştığı anda Ay şe'nın en fazla 10 yaşında ol duğunu yazmaktadır Ayşe, Muhammcd'ın dığer eşı Sev de gıbı camının bahçesındekı evlerden bınne yeı leştırılır L vlılıgı ıçın bır kutlarna torenının yapılmamış olma sını sonrakı yıllarda hatırlayacaktıı Ayşe ve Sevdc ye yenı 'ortaklar" katıl ması 117un surmez Muhammed ıle akra balık kurmak îbteyen aıleler ortaya çık makta gecıkmez Ikıncı halıfe olacak olan Omcı, Bedır Savaşı nda kocasını yı tıren kı?ı Hafsa'yı Muhammed ıle cvlen dırerek Peygambeı'ın kayınbabası olur ve durumunu Ebu Bekır ıle eşıtlemc yo luna gıder Ayrıca Muhammed, 'I akır lerın Anası" Zeynep Bınt Huzayma, Um mu Selcmc, Ummu Habıbc, Meymune, Zeynep Bınt Cahş'la evlenır ve onlan da ayrı ayrı camı bahçesındekı evlere yerleş tırır Bu evlılıklerının her bırının ılgınç sıyasal, kışıstl gcrekçelcrı vardır ve anlatı lıı Muhammed'ın Zcynep'leolan evhlığı, Muhammed'ın eblerı ıçın bır perdenın ardına geçırılerek tecrıt cdılmenın de başlangıcı olur O gunlerde Muham med'e gelen Vahıy'de "ve Muhammed'ın eşlerıne bır şey soracağınu zaman bunu onlaıa perdenın arkasından sorun, bu smn kalbınız ıçın daha ıffetlıdır" hukmu boz konubiı olur Abbott kadınlar ıçın gelen bu tecrıt uygulamasının, kadınların ozgurluklerı nı sınırlandıran duzenlemclerın kışısel ncdenlen olduğu kadar hatta onlardan daha da fa/la toplumsal nedenlerının varlıgına ışaret cdcr I akat ne olursa ol bun kadınların durumunda bır kotuleş me oldugu ortadadır ve taıtışma gotur mez Nc var kı Ayşe de dahıl olmalk U7e re şu ya da bu nedcnk bılınebıldı^ı ka danyla bu tecııt uygulamasına cıddı bır ıtıra? gostcrılme/ Tanhtc, "gcrdanlık olayı", "ıltıra hadı sesı" olarak geçen ve Peygamber'ın genç karısı Ayşe'yı derınden sarsan olay, onun masumıyetını bıldıren vahıyın gelmesıy le ıtıbarını ve konumunu daha da guç lcndırdı Olay, Bcnı Mus>talık'e karşı ya pılan seferden Medıne'ye donııştc gerçekleşmıstı Rıvayetlere gore Muham med'e eşlık eden Ayşe kamp alanından dnğal ıhtıyaçlarını karşılamak ıçın u/ak laşmış vc o arada geıdanlığınt kaybet mıştı Yıtırdığı gerdanlıgını aramaya ko yufunca kafılcnın geçıp gıtmış olduğunu goruı ve orada dıırııp bekleyen Ayşe'yı genç kole Safvan bulaıak ona Medıne'ye kadar eşlık edcr Bu olay uzerınc merke 7ine Ayşe'yı alan bır dedıkodu fııryası başlayacaktıı Ayşe nın aılcsı bu durum Tecrlt uygulaması da sesbiz kalmayı tercıh eder ken Muhammed'ın damadı Alı, Ayşe'ye ılıskın kuşkuları nı dıle getırır Alı'nın bu tavrı bırçok Kaynakta Alı/Ayşe ça tışmasının nedcnı olarak da gobterılır Ayşe ve Peygamber Mu hammed'ı bu zor durumdan Ayşe ıçın ınen bır vahıy kurta rataktır "Gerçekte bu yalanı çikaranlar aranızdan kuçuk bır gruptur Bunu duyduklan zaman ınanan erkeklerle kadınlar kendı hakla rında olduğu gıbı ıyı 7anda bulunarak 'bu açık bır ıftıradır' debeleıdı ya Muf terıler bu ışe aıt dort tanık getırselerdı ya Tanıkları getırmeyerek Ailah'm gozunde yalanın sozculerı durumuna duştuler " Nabıa Abbott'a gore vahıy Ayşe'yı kurtarmıştı I akat Peygamberın eşlerı ıçın yakın crkck akrabalar dışında mut lak bır tecııt uygulamasının lcapılan da açılmıştı Tecrıt uygulaması ınen bır başka vahıy ıle Peygamber'ın olumunden bonraya da taşınacaktıı Vahıy, "Peygamber'den sonra onun eşlerıyle evlenmenın muna sıp olmadığını, bunun Allah katında bu yuk bır vebal olduğunu" buyuruyordu "Muhammed'ın Sevgılı Lşı Ayşe"de yazar Abbott gerek Ayşe'yı, gerekse etrafındakı tarıhsel kışılıklerı gundelık ya lın olaylar ekbcnınde ele alarak ınancın sıs perdesıyle ortulmuş gerçeklıklerı ba şarıyla betımlemektedır Kıtapta her bır şahbiyet onlara yuklenen rollenn otesınde kendısı var vc nc îbc udur Sozgehmı Muhammed ın dıger eşlerı Evlılık nedenlerı Eşlerın ozellıklerı Muham med'ın eşletı ıle olan ılışkılerını, adıl ve tarafsi7 olarak gerçeklcştırmek ıçın nasıl sıraya koymak suretıyle duzenledığı Sefere çıkan Peygamber'ın yanına han gı eşını aldığı Bazı eşlerın Ayşe'ye ne den kendı sıralarını verdığı Peygam ber'ın kımlerlc cvlenebıleceğı Abbott'a gore Peygamber'ın eşlerı ara sında onun ıçın Ayşe'nın ozcl bır yerı vardı Peygambeı'ın aldığı tek bâkıre eş olmanın otesınde Ayşe'nın vaılığı onun ruhunu dınlcndırıyordu Son hastalığın da dahı Ayşe'nın sırasının geleceğı gunu sormuş, dıg\.r eşlerınden Ayşe'nın evın de dınlenmek ıçın 17in ıstemıştı "Boylece Muhammed gcrıde kalan bırkaç gu nunu de son neresını kollarında verece fiı Ayşe'nın evınde yaşadı Genç eş ona bakmaktan asla ımtına etmedı Muham med'ın can çekışme halı, Ayşc uzerınde omur boyu burecek bıı ız bıraktı Ayşe her şeyın bıtmış oJduğıınıı anladığı za man, Muhammed'ın başını ozenle yastı öa bıraktı ve kendısı de ağıt yakan kadın ö ara la katıldı " Muhammed ın "Benı son nefesımı ver dığım yere gomun" vasıyetınc uygun ola ıak Ayşe'nın evıne gomulmesı artık Ay şe'yı yenı ve ağır bır sorumlulukla kuşa tacaktı Ayşe henuz 18 vaşindaydı, fakat sıfatı "mumınlerın annesı" olacaktP Omrunun baharında genç bır kadın olan Ayşe'nın Islamıyetın gıdışatı uzeıın de oynayacağı rol, sıyasal kamplaşmalardakı tavn, ıktıdarı ısteyen erkeklere kar şı tutumu ne kadar etkılı oldu? Ayşe ıçın yaşananyarırn asırlık bır mucadele sure cı ne anlama gelmektedır? kendı dısın da ve kendıntn de yer aldıgı tarıhı olay lar neler getırırse getırsın Ayşe'nın ıç dunyasınaa bunların ne karşıfıkları var dı? Tum bunların yanıtını Nabıa Abbott, Ayşe'nın son so7İerınde ıfade etmekte ve ortaya son derece tra)ik bır yaşam oyku su çıkmaktadır Abbott'un Ayse'sı lslamıyetın ılk yılla rına ozellıkle de kişılıklere ılışkın merak lısına son derece ılgınç verıler, ıpuçları sunmaktadır Yazar kıtabını bır roman gıbı kaleme almış olmasına rağmen, ıpuçları sunmaktadır Yazar kıtabını bır roman gıbı kaleme almış olmasına rağ men konusuna ılışkın yuzlerce dıpnot vererek anlatılanların bır hıkâyeden otc ye gerçekhğın kendısı olduğuna ışaret etmektedır Ayşe'de, Muhammed sonrası ıktıdara gelen halıfeler, bunların kendı araların dakı ve Ayse ıle olan ılışkılerı, tslam coğ raryasındakı durum canlı tablolar olarak betımlenmekte Habfe Omer'ın Ayşe'nın dort yaşında kı uvey kız kardeşı Ummu Gulsum ıle evlenmek ıstemcsı ve bundan vazgeçırı len Alevı geleneğının adını anmaktan sa kındığı Omer'ın, Alı'nın kızı Ummu Gulsum ıle evlenmesı ve Alı nın Omer'e kayınpeder olması, Ayşe'nın etrafında aniatılan ılgınç bır tablo olarak çızılmek tedır Muhammed'ın dul eşlerıne bağlanan aylıklar, bunların oranının belırlcnme sındekı olçut, Ayşe'nın ozel olaıak goze tılmesının nedenlerı kıtapta yanırlarını bulmaktadır Yıne Ayşe, halıfe Osman la herkesın onunde neden tartışmıştır'1 Ayşe, Os man'ın oldurulmcbinı îbtemış mıdır 5 Bu cınayetteyonlendıru ı olmuş mudur1 Adeta ıktıdaıa karşı bayrak açan Ayşe halıfe Alı'ye karşı ncdcn tavır almıstırı' C emel olayından nabil kurtulnıuş, daha sonra kendı varlığını nasıl koruyanılmış tır> Kımı tarıhı kışılıklerın ıç dunyaların da derın acılar yaşadıkları soylenır Bu baptama Muhammed'ın gozde eşı Ayşe ıçın herkesten daha fazla geçerlı olsa ge rektır Eşı Muhammed olduğundc çocuksuz, gencecık, yapayalnız kalan Ayşe ıçın ıtı bar ve zengınlık bır anlam ıfade eder mı * Ayşe olum doşeğınde bu soruyu "hayıı" olaıak yanıtlıyor Son neresındeomrubır fılm şerıdı gıbı gozlerının onunden ge çerken hıç yaşamamayı yeğleyecek ka dar bu dunyaya kuskundıır lnsanın kendı dunyası ıle ona toplu mun verdığı roller Ayşc olayında tam bır çatışmaya donuşuyoı Muslumanların onun mumınlerın annesı mertcbesıne yukseltmcsının, "ju çcvrelerın onun adı nı lanetle anmalarının ne onemı Ayşe son nefesınde gerıye donup bır ağaç, bır yaprak gıbı yaşamak ıstedığını ıfade edıyor Bırtaş bırbakırparçasıol mak ıstıyor Ve hatta "hıç doğmamış ol mayı" dılıyor Neden 5 Nedenı Ab bott'un "}]/ Muhammed'ın Sevgılı Eşı Ayşe" kıtabında Muhammed'ın Sevgılı Fşı, Mumınle rın Annesı, tslamıyette Alım ve Azız baş lıklı uç bolumden oluşan Abbott'un kı tabı eklenen tablo ve harıta ıle /engınleş tırılmış Ayşe kıtabı, uhrevı ve efsanclcr dunya sı ıle yoğrulmuş bır zamana ılışkın yalın bır yaşam oykusu sunuyor • Hz. Muhammed'in Sevgili Eşi Ayşe/ Nabıa Ahbntt/ Yurt Kıtap Yayın, An kara / 214 ? SAYFA 15 Islam coğralyasındakl durum Peygamber'in eşleri