Katalog

Ismayıl Hakkı Baltaaoglu'ndan "Hayatım" ve Tuna Baltaaoglu'ndan "Yeni Adam Günleri" SENNUR SEZER ££ T Tİusuna olan inancı yönünden I I hiçbir zaman ütopist olmadı. V^»/ îyimserlikleri de, karamsarlıkları da hep gerçekçiydj. Bu gerçekçiliğin kökeninde onun özgür düşünceye olan saygısı yatıyordu. I ler çeşit düşünceye açık bir insandı. Gencliğinden bu yana bütün yönleriyle ilerici bir insan oldu ama gerçeklere bağlılığı ncdeniyle fanatizme yönelmedi." Tuna Baltacıoğlu, babası Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu'nuLöyle tanımlıyor, Yeni Adam Günleri'nde. Yapı Kredi Yayınlan'nın Yaşantı dizisinde yer alan Yeni Adam Günleri, Baltacıoğlu'nun Darülfünun'daki (Üniversite) görevine son veriliyişle başlayan dergi serüvenini ve derginin kimlığini anlatıyor. Derginin çalışanlarından biri de Tuna Baltacıoğlu. Tuna Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu'nu dergide yayımlanan Hayatım başlıklı tefrikasından yola çıkarak da tamtmaya çalışıyor. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun Yeni Adam dergisinin 17 Eylül 1936tarihli 142. sayısinda yayımlanmaya başlayan Hayatım başlıklı yazıları 20 Kasım 1941 tarihine kadar sürmüş. Derginin Celal Bayar hiikümctince Hitler rejimi karşıtı yayın yaptığı gerekçesiylc bir yıl süreyle kapatıldığı süre dışında yer verdiği bu yazılar, bir dönemın vc anlayışın öyküsü. Dünya Yayınları Hayatım'ı, Ali Y. Baltacıoğlu'nun yayına hazırladığı biçimde, Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun Bütün Eserlcri dizisinin ilk kitabı olarak yayımladı. Yeni Adam Günleri vc Hayatım birlikte okunmas* gereken iki kitap. Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun (18861978) gözünden bir dönemi, eğitim vc yönetim anlayışını, yapılmak istenen aulünları, Ikinci Dünya Savaşı'nın hemen öncesinde yayına başlayan Yeni Adam (19341946) dergisinin serüvenini ve bu dergide yayımlanan yazılardan ömekleri okumak yakın tarihimizi tanımanın en iyi yolu çünkü. Yaşadığımız coğrafya, özellıkle son iki yüzyılda, önemli değişimlerin, atılımlann, devrimlerin yanı sıra karşı devrimlerin, ortaçağa dönüş girişimlcrinin de tanığı olmuş. Günümüzü anlamak, çözümlemek, gelecekle ilgili kcstirimler yapabilmek ancak gcçmişi kavramakla olanaklı. Yazı ve dil devrimini, eğitim birliğini, çağdaş eğitim yollarını, kız erkek öğrencilerin aynı mekanda ders yapabilmesini gerçekleştirenlerin, iş içinde eğitimi önerenlerin hangi koşullarda ve hangi engellerle, nasü savaştıklarını bilmezsek, bu atılımları yalnızca nir yasa sorunu sayar ve yanıhnz. Çağdaşlaşma yolundaki girisim ve atılımlann kaynağındaki kişileri bilmezden gclmek, devrimlerin ana öğesinin insan malzemesi olduğunu kavramamak, tonlumsal dönüşümü hafife almaktır. Aydınlanmanın öncülcrinden biri olan Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, bu tiir savaşımların gerektirdiği önemli bir özelliğe sanip, ödün vermemeye. lnandıkları uğruna duygusal acılara da katlanmayı getiren bu ödünsüzlük onun hem güçlü hcm zayıf yanıdır. Sevdiği ve saydığı bir arkadaşını, ölüm yatağında bile aramayı engelleyen güeeniklikböylebir ödünsüzlükten kaynaklanır kuşkusuz. Ismayıl I lakkı, Ahmet Haşim ile dargınlığına, hakarete uğradığı inancının yol açtığını açıklar. Ahmet Haşim de kendısinin aşağılandığını sanmaktadır. Olay, her dönem de, her ülkedc gerçckleşecek bir olaydır. Baltacıoğlu, Ahmet J laşim ilc iyi arkadaştır. Bu arkadaşlık, Istanbul'un işgal altında olduğu yılîarda, Haşim'in, işgal kuv vetlerince izlenen arkadaşının biriken tcliflcrini alıp, evinc kadar görürmesiyle güç lcnmiştir. Ne var ki Ahmet I laşim ozandırvcduygusaldır. Baltacıoğlu ise, eğitim ci ve manrıkçı. Baltacıoğlu'nun cğitimlc ilgili önemli bir yere atanması, Haşim'de değerinin arkadaşıııca kabullenıleccği sanısını uyaııdırır. Işsızdir, kendisine yakr SAYFA 8 Bugünlerde yolunuz düşerse Beyazıt'a çıkın. Üniversite merkez binasının bahçesine bir göz atın. Sonra Hüsamettin Bozok'un Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu için "O'nun rektörlüğünden önce Beyazıt'taki üniversite merkez binasının cevresi, çocukların top oynadığı tozlu bir arsaydı. Burayi bugünkü çam ormanı haline getiren O'dur" diye yazdığını anımsayıp bir kitapçıya girin. Hayatım'ı ve Yeni Adam Günleri'ni alın. Bu iki kitabı birlikte okuyun. Yakın tarihin önemli bir kesitini öğreneceksiniz. Bir eğitim oncusunun iki portresi Demek ki: 1 Okulun beğendiğini yaşam her zaman beğenmiyor. 2 Okulun bcğenmedıkleri arasından yaşamın beğenmedikleri çıkabiliyor. 3 Okulun verdikleriyfc yaşamın istedikleri arasında ayrılık var. 4 Okul kendi için çalışırken yaşama karşı görevini yapmıyor. 5 Okul yaşama karşı görevinin ne olduğunu bilmiyor. Bugünkü okul birçok yönden sakattır. (...) Istediğimiz şey gelişigüzel hcrhangi bir öğrenim değil, yaşama yarayan öğrenim, onun okul ve ölçüleridir." (Yeni Adam Günleri) Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu, iş yaşamına memuriyetle başlamış, ancak bürokrasiyi ve işleyişini sevmediğinden, aldığı para nın yüksekliğine karşın bu işi sürdürmemiş. Eğitimciliği ise ner rürlü zorluğuna karşın benimsemiş, öğretmenlikten öğretmen okulu öğretmenliğine, ünivcrsiteden anaokulu öğretmcni yetiştirmeye kadar her alan ve uerecede çalışıp teori üretmiş. Eğitimciliği, üniversitedeki görevine son vcrilince dergici olarak sürmüş. Zor koşullarda yayımladığı Yeni Adam'ın ilk sayısındakı konulara bir göz atmak yeterli: "Türkiyebir terbiyeplanına muhtaçtır; Almanya'da pedagoji; lspanya Üniversitesi; Mu asır (çağdaş) cemiyetlerdekarıkoca; 1933 Paris sergisi; yeni sanata doğru; Avrupa'nm istıkbali, Gorki, insan ve ihtiraslar." Nurullah Ataç'tan Zeki Faik lzer'e, Adnan Cemgil'dcn Hüsamettin Bozok'a, Cami Baykurt'tan llhan Bcrk'e, Abidin Dino'dan Bedri Rahmi Eyüboğlu'na, Scfer Aytekin'den Çetin Altan'a uzaııan bir yazar kadrosunun yer aldığı bu derginin önemini 1 lüsamettin Bozok şöyle vurguluyor: "(...) Yeni Adam ilk sayısından baslayarak özgür düşünceyi savunmuş, her konuyu esas kaynağından öğrenip tartışmalarını okurlarına aşılayan bir yol izlemiştir. Hiçbir zaman yasakçı olmamıştır. Bu çaba, sahibinin ileri düşünceye, hoşgörüye açık olmasından doğuyor. Sırası geldikçc Durkheim felsefesinc inandığını, toplum görüşlerinin buna dayandığını açıklamıştır. Ancak sosyalist olmadığı halde, Karl Marx'ın Kapital'ini de Yeni Adam'a forma forma ilave yaparak cesaretle dağıtmıştır. Durkheim i Sosyoloji Metodunun Kaidelerini (Selmin Siber çevirisi) gazetesinde tefrika etmiştir. (...) Sık sık yayımladığı anket di zilerinde Sabiha Zekeriya, Suat Derviş, Sabahattin Ali, Sadri Ertem'c başvururken, Peyami Safa vc Necip Fazıl'a da düşüncclerinisergilemeolanaklan sağlamıştır. (...) Yeni Adam 30'lu yılların Batı dünyasıyla bağını sıkı tutmuş, sanat alanında ise avangarde akımlara öncülük etmiştir. Luçarski'den Malraux'a, Zweig'ten Enrenburg'a, Gide'dcn Shaw'a kadar en değerli yazarlara sayfalar ayırmıştır. Zola, Puşkin, Gorki için özel sayılar yapmış; Picasso'dan Marinetti'ye kadar büyük harekederin öncüsü olan sanatçıları Türk okuyucusuna duyurmuştur. Bu iş aslında Yeni Adam'dan önce onun Dcmokrasi ve Sanat (1931) adlı kitabıyla başlamıştır." (Yeni Adam Gün leri) Bugünlerde yolunuz düşerse Beyazıt'a çıkın. Üniversite merkez binasının bahçesine bir göz atın. Sonra Hüsamettin Bozok'un Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu için "O'nun rektörlüğünden önce Beyazıt'taki üniversite merkez binasının çevresi, çocukların top oynadığı tozlu bir arsaydı. Burayı bugünkü çam ormanı haline getiren O'dur diye yazdığını anımsayıp bir kitapçıya girin. Hayatım'ı vc Yeni Adam Günleri'ni alın. Bu iki kitabı birlikte okuyun. Yakın tarihin önemli bir kesitini öğreneceksiniz. • Hayatım/ Ismayıl Hakkı Baltaaoglu/ Yayına Hazırlayatt A/ı Y Baltaaoglu/ Dünya Yaymlart/i')4 \. Yeni Adam Günleri/ Tuna Baltaaoglu/ Yapt Krcdi Yayınları/277 s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 489 YMMamveblevi ödün vermeyan bir Mslk mesini anlayamadığışan bir iş bekler. tsnı bunu ancak nsikotanbul Lisesi Fran logların çözcbileceğisızea öğretmenliği ni söylemişti." Bu saönerilir. Baltacıoötırlar, aile içi çekişmelu'na danışır, o da leri bile büimseı yodüşünmeden kabul rumlamaya yatkın bir lenmesinı söyler. Sokimügi anlatıyor bennuç Ahmet Hace. şim'in aralanndaki memurluk derecele Belki de Ismayıl rinin dostlucu etki1 lakkı Baltacıoğlemesıni kınayan lu'nu, Almanların tamektubu olur. Hanımladığı sözcükle Şim'ın mektubunda "görevsever" diye taince sataşmalar ve nımlamak gerekir. suçlamalar vardır: "Göreve inanmak, "Sizinle serbest koonu ödün kabul etnuşmak için I'ranmeyen mutlak bir sızca muallimliğini emir olarak tanımak, reddettim. Binaenaişin sonuna kadar leyh bu dakikada sigitmek" gereğine ze karsı hiyerarşı bainanan bir görevseğıyla baölı defiilim. ver. (...) Topfumsal yapıIsmayıl Hakkı Ballanmada cn alt kattacıoğlu, eğiümciliği, manlarda kalarak yararına inanarak hakaret görenlerin seçmiş. Ama onun cins ve mahiyeti ziiçin eğitim okulun yafetlerde nutuk Ismayıl Hakkı BaitaeıoOlu, eOltlmclllOI. varanna ders saatlcri arasına inanarak secml$. okuyanların, büyük sıkışmış bir eylem deiskemlelcrden cmir verenlerin büyük bir ğil. İş içinde eğitim, yaşamın her alanında kıymet, büyük bir meziyeti haiz olabüeyararlı olacak eğitim, deneysel yollarla eğiceklerinden beni şüphelendirdi. Binaenatim onun önerileri ve gerçekleştirmeye çalcyh sizi olaydan yararlanmayı bilmiş bir lıştığı eğitim biçimleridir. Köv öğretmenadamdan fazla bir şey görmüyorum." Ahlerine biyoloji yanında köydc uygulayamet Haşim'in "Beni size çeken şey 'saP cakları ağaç aşılamayı öğretmek gerektığizannettiğim kalbiniz ve 'hürriycti fikr'e ni, bcden eğitimi yanında, köyden köye hürmet etmeyi bildiğiniz fikri disiplininiz . ulaşmalannı sağlayacak yürüyüş dersleri dir" satırları Baltacıoğlu'nu derinden yaverilmesini yazan Baltacıoğlu'nu, acaba ralar. Ve Haşim'in onu son kez görme isKöy Enstitülerinin öncüsü saymak yanlış teğini bile reddettirir. Haşim için, ölümünmı olur? Özellikle savaş sonunda savaş yeden ç,ok sonra, 1941'de yazdığı yazıda bitimlerince oluşturulacak ömek köy tasale eğıtimci lavrından caymaz: "Haşim girıları bugün gündemdeki "çocuk lcöylebi büyük bir şairin kişilıği her bakımdan ri"nin ilk tasarımlandır. incelenmeye değer. Bu yazıyı bir kırgınlıEHtfemto dejteımyen saptamabr £ın tarihçesini yazmaktan çok onun psikoBaltacıoğlu, eğıtimle ilgili varsayım ve Iojisini bir derece aydınlatmak için yazdım önerilerini yaşamdan, gezip incelediği ülve hareketimi kimseye tavsiye etmiyorum. kelerden örnekleri çözümleyerek üretmiş. Olay böyle cereyan ettiği içindir ki olduEğitimci Baltacıoğlu'nun dönemi için yapöu gibi anlattım. Onu seven ve sayan artığı saptamalar ve önerilerin kimilerinin kaclaşları gibi ölümünün yıldönümünde halâ tazeliğini koruması ise ülkemiz için acılarını tekrar şiddetle yaşıyomm." (Haüzücü: "Darülfünun yahut üniversite öğyatım) retiminin asıl vc meşru hedefi nedir? Bu Prensiplerini dostluklarından önemli hedcf hazır bilginin öğretilmesi değil, bilsayan, mantığını duygıılarından öne alan giyi üretme tekniğinin öğretilmesiüir. Bilbir insanın hiçbir konuda ödün vermez gi işinde üretici yetiştirmeyen bir darülfünun, darülfünun dcğildir.' (I layatım) bir kişilikte olması doöal. Bu ödün vermeyişin, pişmanlıklara değilse de acılara yol "Bu yıl lise öğrencilerinin yüzde bilmem açışı da. Oölu Tuna, babasıyla otuz yıl sükaçı sınıfta kaldı. Bu bir şaşkınhk ve kırren darsınlığını şöyle özetliyor: "1946 yıgınlık yarattı. Suçlu arandı. Kimdi suçlu? Iında çok sevdiğim Yeni Adam'dan uzakOğrenci dediler, öğrctmen dediler, ne öğrenci, ne öğretmen sistem ve tekniktir delaşrım. Buna neden aile içindeki bazı özel düer. sorunlardı. Babamla olan ilişkimiz kcsildi. Bir de kalmayıp geçcnlere bakalım. Yaklaşık otuz yıl dargın kaldık. Sanırım Anımsayacaksınız sınıfımızın birincileri 1976 yılıydı, Mahmut Yurter aramızı bulolmuştur. Okulun gözünde onlar örnek du. Zaten ikimiz de bunun çok yanlış bir öğrcncilerdir. Yaşamın ve gcrçeği tanımaşey olduğunu düşünüyorduk. Mahmut dığı bu okul ünlüleri ne oldular? Hiçbir Yurter'le birlikte Ankara'ya babamuı evişey değil mi? Ya o dümencilerin, dönekne gittik, eşim de yanımdaydı. Babamla lerin sıradan öğrencilerin arasından bazen sarıldık ve barıştık. Babamın o gün bana yargıçların, iyi şairlerin, değerli düşün söylediği bir sözü hiçbir zaman unutamaadamlannın çıktığını gönnüşsünüzdür. dıni. Dargınlığımızın bu kadar uzun ;>ür