Katalog

Eskiden kıraathanelerde halk tarafından okunan "Hz. Ali ve Hayber Kalesi" babından yazılan Ebu Müslim nakkındaki halk kitaplarını saymazsak, genelde birkaç îslamcı yazarın bu tarihi şahsiyet çevresinde yaptıkları çalışmalar da, maalesef dini oakış açısıyla ele alınmış ve resmi tarih anlayışının kalıpları dışına çıkamamıştır. Bu bakımdan Ebu Müslim, Alevi kökenlerine, Alevilik ve Batınilik meselesine kafa yoranlara; geçmişte Horasan ve Maveraünnehir'deki fikir ve inanç akımlarının köklerini araştıranlara, bol bilgi ve belge sunuyor. GÜZİDE DADALOGLU Horasan'ın Snartaküs'ü şam kim, kim, kim? Bir beyin oğlu, bir cariyenin oğlu? Hattakan oğlu Ibrahim mi; yoksa Heyyekkan oğlu Ebu Müskm mi; yoksa Hürmüz oğlu Behzadan mı? Hayatı gibi adı da csrarlı görünmez mürekkeple yazılmış adeta? Gerçek ismi biiinmiyor. Sadece Ebu Müslim Horasani lakabıyla tanınmış, ünlenmiş, o kadar!.. Çünkü o, kölelikten ihtilal öndcrliğine yüksclcbilen bir Horasan Spartaküsü'ydü. Ününü, zckâsı ve kılıcı sayesinde elde etmişti. Ebu Müslim Horasani isimli bu yiğidin hayatı, esrar perdesiyle örtülüdür. Tarihin tozları geçmişinin üzerinden kalkmış değil. Tersine, zaman geçtikçe tabaka tabaka örtüfmüştür hayatındaki gerçekler. Türk kökenli AJeviler arasında Eba Müslim diye nam salmıştır; Kürt kökenli Alevileri için Zaloğlu Rüstem gibi algılanır. Ama kimdir, nedir bilinmez! Tarih yaratan bu yiğide her kavim sahip çıkmıştır çünkü. Türkler kendilerinden sayarlar onu; Kürtler, kimseye kaptırmak istemezler Ebu Müslim'i. Arap, "Abbasi soyundandır ve Hz. Ali evladındandır, kökü Peygamber sülalesine uzanır" derler kendisi için. Acemler için o, "îsfahan diyannın has evladıdır." Beluci kavminegöre, Ebu Müslim, "bu kavmin medarı iftiharıdır." Hayatı hakkında binbir rivayet ve menkıbe dolaşır dillerde. Kimine göre o, Azerbaycan'ın Kürt bölgesinde Rewadi aşiretindendir. Bazı tarihçiler, kendisini, "Îsfahan doğumlu' olarak kaydederler. Arap kaynaklarında, Abbasoğullarının gayrimeşru çocuğudur. En bilimscl çalışmalar bile, Ebu Müslim'in aslını faslını, soyunu sopunu belirleyebilmeş değil. Ancak gerçek var: Ebu Müslim'in Türk ve Arap olduğu yolundaki iddialar genellikle ciddiye alınmıyor. Geriye üç şık kalı yor: Kürt, Acem veva Beluci kökenli oluşu. Bu konuda da kesin bir sonuca vanlamamış. Ebu Müslim'e kalırsa, onun şu yanut bu milletten olması pek önemli sayılmaz. Mihnek taşı, dava adamı ve ihtilalci olmaktır. Ihtilale katılan Türk ise, Ebu Müslim de Türk'tür; Arapsa o da Arap'tır; Kürt ise onun da atası dedesi Kürt oluvcrir. Nasıl ihtilal adamı olduğu da rivayet babındandır. Bazı tarihçilere bakılırsa, Arap tahakkümü altında yaşayan mazlum kavimlerden zengin bir ailcnin çocuğuydu ve Zerdüşti inancını taşıyordu. Islamiyete düşmanlığı, Emevilere hıncı bundandır; Batınilik (Alevilik) düşüncesiyle Zerdüştiliği harmanlayıp Horasan halkına, îran ve Anadolu kavimlerine armağan etmiştir. Bazı vakanüvisler ise, onun cariycden doğma nesepsiz biri olduğuruı; Arap kabilesi el îcl'in yanında sığıntı yaşadıktan sonra Abbasi hancdanına "azatlı köle" olarak armağan edildiğini kaydederler. Faik Bulut'ıın "Ebu ıMııslım Horasani: Bir thtilalcinin Hikâyesi" başhğıyla Faik Bulut'tan 'Ebu Müslim Horasani Esparengb Kahraman T arihi bir şahsiyet düşünün: Çağ açıp çağ kapamış: adını dağa taşa yazdırmış, namını kurda kuşa belletmiş ama gizem dolu bir hayat yaşamış. Bir devrimci düsünün: Çok kısa sürede mucize yaratıp inrilali gerçekleştirmiş; Emevi hanedanını tir tir titretmiş. Tekmil yerli ve yabancı, Müslüman veya gayrimüslim vakanüvislerin (tarihyazıcılar) kitaplarında, günlüklerinde sayfalar işgal etmiş, fakat özyaşamına ilişkin doğru düzgün bilgiler, sır halesine bürünmüş. Bir örgütçü düşünün: Iran Ue Turan'ı, Horasan'ı ue Manevraünnehir'i baştan başa dolaşmış; dağlan, ovaları, kentleri köyleri adım adım gezmiş; prens, bey, ağa, köylü, köle dememiş nepsiyle düşüp kalkmış; neredeyse örgütlemedik kimse bırakmamış; Emevi nafiyelerinin av köpeği gibi iz sürmelerine rağmen yakalanmamış; ser verip sır vermemiş. Bir dava adamı düşünün: Abbasi aristokratlarına yanaşma diye verilmis; Emevi iktidarını devirip yerine "adalet, eşitlik ve özgürlük" esasına dayalı bir düzen kurmak için, Abbasilere sonuna kadar sadık kalmış; gün gelmiş Abbasoğullarının gözdesi olmuş devran dönmiiş Abbasi sülalcsinin başdüşmanı kesilmiş. Gelgelelim aslı nesli, soyu sopu hakkında yeterli bilgi verilmemiş. O bir efsane adam; o bir cengaver; o kararlı bir ihtilalci ve eşsiz bir örgütçü; o bir serdengeçti; o bir tarih yaratıcı; o bir ilah; o bir köle; o bir halk adamı; zalim düşmanı, yoksul dostu. O bir eşitlikçi ve özgürlükçü; o elde kilıç er meydanında destanlar yaratan; o saray akıl hocalamıa taş çıkartan bir strateji adamı; o bir nefer; o bir başkomutan. Savaşta yenilgi nedir bilmcmiş; askerleri tarafından ilahlaştırılmış kumandan. O hem hayal, hem gerçek; o hem ruh hem bcdcn; düşle hakikat arasındaki ince çizgide yürümüş hep. Türk, Arap, Acem, Soğdlu, Afgan, Beluci, Nabati; Müslüman, Hıristiyan, Zerdüşti, Budist tarafından "tanrı" gibi görülüp algılanmış. Adına hutbeler okunmuş; uğruna insanlar kurban edilmiş. Hamd ü sena'larla anılmış; kutsal özüne adakadanmış, kendisinden dilek dilenmiş. Ölümsüzlüğüne inanılmış; öldüğünde kuş, simurg veya beyaz kanatlı at olup gökyüzüne ağuığı; insanların zor gününde yeniden semadan.inip adalet dağıtacağı rivayet edilmiş. Özünü Hazreti Mehdi ile bir tutanlar olmuş. "Medet ya..." denilir denilmez, dara düşenin yanıbaşında bitiveren bir Hızır Aleyhisselam gibi düşlenmiş. Namı Mckke'den Şam'a; Kerbelâ'dan Horasan'a; Isfahan'dan Semerkant'a kadar dalga dalga yayılmış. Ağam kim, pa yazdığı bu kitap, gerçekte Türkiye'deki Aleviler arasında "efsane adam, destan kahramanı, Aleviliğin öncüsü ve yaratıcısı" olarak algılanan Ebu Müslim'in yaşam öyküsünü, roman tarzında ye akıcı bir üslupla ele alıyor. Roman dili, belgesel çalısmanın ağırlığını ve sıkıcılığını gideriyor. Kolay okunmasını sağlıyor. Falcat bu, çalısmanın tarihi verilerine dayanmasını engellemiyor. Tersine, tümüyle tarihi olaylara dayanmış; karanlıkta kalmış pek çok gerçeği ortaya koyan iddialı bir akademik tez gibi kurgulanmış. Öyleki, "Ebu Müslim nasıl doğdu, nereden geldi, nereye gitti, kitleleri nasıl örgütledi; Horasan ve Maveraünnehir'de nekr yaptı; hangi fikir leri öne sürdü; Abbasilerle neden çatıştı, niçin öldürüldü?" sorularına yanıt vermekle yetinmiyor. Aynı zamanda Türkiye'de çok tartışuan "MuaviyeAli çatışmasının perde arkasında ne vardı, tarikatlar nereden geldi, EmeviAbbasi kapışması nasıl oldu; Islam'a ka'rşı hangi ihtilalci hareketler ortaya çıktı; Âbbasoğullannın tarihteki rolü neydi, Ebu Müslim'in çalışma alanı Horasan'da hangi fikir akımları vardı; Alevilik nereden çıktı? " gibi sorularm de doyurucu cevabını bulmak mümkün. Herkesin geçmişine merak saldığı, bir köken arayışı içinde bulunduğu günümüzde hep konuşulan ama hakkında pek az şey bilinen EmeviAbbasi hilafetinin perde arkasını, Batıni (bu arada Babekilik, Babailik ve Alevilik) hareketlerin kaynaklan Ebu Müslim kitabından öğrenılebilir. Ebu Müslim'in, Anadolu'daki AlevilikKızılbaşlık harekctine etkilerini de kitabın satıraralarında bulmak olası. Arapça, Ingilizce, Türkce vc Farsça eserlerden şımdiye kadar ele alınmayan ayrıntılara değiniliyor bu çalışmada. Türkiye'de kendi türünde ilk ciddi inceleme sayılabilir. Eskiden kıraathanelerde halk tarafından okunan "Hz. Ali ve I Iayber Kalesi" babından yazılan Ebu Müslim hakkındaki halk kitaplarını saymazsak, genelde birkaç îslamcı yazarın bu tarihi şahsiyet çevresinde yaptıklan çalışmalar da, maalesef dini bakış açısıyla ele alınmış ve resmi tarih anlayışının kalıpları dışına çıkamamıştır. Bu bakımdan Ebu Müslim, Alevi kökenlerine, Alevilik ve Batınilik meselesine kafa yoranlara; geçmişte Horasan ve Maveraünnehir'deki fikir ve inanç akımlarının köklerini araştıranlara, bol bilgi ve belge sunuyor. Kitabı okurken, çocukluk günlerinize dönüyorsunuz adeta: Ninenizin dizinin dibinde bir masal dinlemiş oluyorsunuz? Böylece Horasan Spartaküsü, tarih olmaktan çıkıyor; gerçeküstü bir Horasan Ankakuşu'na dönüşüveriyor. Siz de bu Ankakuşıı ile birlikte, zaman tünelinde uzun bir geziye çıkıveriyorsunuz. • Ebu Müslim Horasani/ü/r Ihtilalctnin Hikâyesi/Faik Bulut/Su Yaytnlan/ Mart 1999/244 s. Horasan Bsaneslniıı Anka Kuşu Ebu Müslim'in Türk ve Arap olduâu yolundakl iddialar genellikle cıddlye alınmıyor. Ceriye üç şık kaiıyor Kürt, Acem veya Beluci kökenli olusu. Bu konuda da kesln bir sonuca vanlamamış. Ebu Müslim'e kalırsa, onun su yahut bu milletten olması pek önemli sayılmaz. Mihnek ta$ı. dava adamı ve ihtilalci olmaktır SAYFA 16 CUMHURİYET KİTAP SAYI 489