Katalog

JORGE SAMPAİO onuk yayınevlerinin vc telif hakları satışjarının bolluğu açısından diinyanın en biiyük vc en önemli fuarlarından biri olan Frankfurt Kitap Fuarı, hiç kuşkusuz, Portekiz edebiyatının örneklcrinin, Portekiz roman, şiir vc denemelerinin sunumıı yönündc henüz pek az yol alabilmiştir. Uerkes, yazarlarımızın, sekiz yüz yıllık bir gcçmişi olan bu geleneği yaşatma çabalarının nedenini, içinde Dulunduğumuz yirminci yüzyılda, bir Portckiz kralının, I. Sancno'nun Ovarda'da bir kalede, sevdiğinden uzakta olmanın vcrdiği kcderle, yalnızlıktan şikâyct cttiği sade ve açık şiirinde görebilir. Şurası kcsin ki bugün artık temalar vc ilgi alanları çok farklıdır, özellikle de Fortekiz gerçeğinin Avrupa yönünde katetdiği gelişmeyi göz önüne alırsak. Ama şiirin sesi, kökenlerindcn gelen yoğun lirizmiylc, geçmişine baölıdır, bireyci hatlarını korur; vc bu özellikle de, bu yüzyılın yaratıcılığının en özgün yanıdır, bugün artık klasikleşmiş isimler Fernando Pessoa, Vitorino Nemesio, Jorge de Sena ya da Miguel Torga ya da yaşayanlardan Eugenio de Andrade, Sapnra de Mello Breyner Andresen, Antönio Ramos Rosa ya da Herberto llelder bu özgünlüğii teınsil ederler. K Cafidas Portekiz edebivaf de yarınımızdır. O sessizlik. söz ve mümanımızın Portekizli yazarı Vergilio Ferziktir. "Başlangıeta söz varaı" ve bu söz reira şöyle der: "Benim dilimden denizi kitap kılındı. görebilirsiniz." Avrupa Birliği'nin ve Portekizce konuşulan ülkeler birliğinin İnsanın yapıtları kitaplarda kayıtlıdır. bir üyesi olarak, bu evrensel okyanus ülBelli bir halkya da bir ulus kavramıru da, kesi, bugün, Nisan Devrimi ile yinelen büyük ölçüde olanaklı kılan, kitaptan miş özgürlüğün yurdudur. Bunun ardınbaşkası değildir; bunun karşılığı olarak dan selciz yüz yıllık bir taıihi, zengin ve da, genelde kitap ve yazarı, o halkın ya çok çe^itli bir kültürü ve son yıllarda büda ulusun simgesi haline gelirler. yük önem kazanan edebiyatı vardır. PorYunanistan'ı Homeros, Sophokles, tekiz modern ve açık bir ülkedir ki göPlaton ve Aristotales aracılığıyla biliyozümüzün gereklerini açık yürcklilik ile ruz. Tevrat, Yahudilerin en eski ve en kekorur; dcmokrasi ve insan hakları, kiilsin evidir. Goethe'de Almanya'yı görütürel özgürlük, çevre bilinci, sosyal darüz, Cervantez ve kahramanıyla Ispanyanışma, azınlıklara ve farklılığa saygı, ya'yı bulabiliriz. Fransa haklunda bildikfırsat eşitliği, işbirliği ve barış vardır. Icrimiz, Stendhal, Voltaire, Balzac ve Proust aracılığıyla cdindiğimiz düîjünce1997 Frankıurt Kitap Fuarı'nda, kilerdir. Shakespeare ile Ingiltere'yi keşfctap için olanaklı en büyük toplantıda ana deriz. Scott Fitzgerald ve eseriyîe Ametemayı teşkil etmek bizi onurlandırıyor. rika'yı görcbiliriz. Dostoyevski'nin Suç Öylesine geniş ve çok çeşitli bir organive Cezası'nda Rusya'nın yankılanan sezasyonda yer etmek, daha iyi tanınmamısini duyabiliriz. Çin, LaoTzu ve Konfıçzı sağlayacaktır; her zaman, kimliğimizin yus'un eserleri ile çıkar karsımıza. Boren ayırt edici özelliği olmuş olan Kiiltürges, Buenos Aires'in, Kafka Prag'ın, Joy ler vc medeniyetler arası diyalog çabasın ceDublin'in, Pessoa Lizbon'un, Kavaris da, evrensel anlamda sahip olduğumuz Iskenderiye'nin simgesidir. Portekiz se konum anlaşılabilecektir. siniLuisCamöes'insesindeOsI.usiadas Onümüzueki yüzyıl evrensel diyaloile Fernando Pessoa'nın sesinde Ode ğun yüzyılı olacalctır; yoksa karanlık ol Maritima ile yükseltir. Bu sesi, Camilo maktan asla kurtulamaz. Kitap, insanın, Castelo Branco'nun Amor de Perdibu diyalog asla yokolmasın diye yarattıcâo'sunda ve Fça de Querioa'un Os Mağı olgudur. Vc bu yüzden de, o aynı zaias'ında da duyabiliriz. manda bizim kendi insancıllığımızın simgesi olacaktır. • Bir dil, bir yurttur, kitaplar ise şehirlcr. Dünyanın dört bir yanına yayılmış, (*) Jorge Sampato, Portekiz Devlct Ba$ iki yüz mtryon insanın dili Portelcizce, kanı (Bu yazı ÎVS># Yrankfurt Kitap FuPortekizli Antonio Vierra'nın, Brezilyaarı'nda ana tema olarak Purtckiz hdcbi lı Carlos Drumond de Andrade'nin, Anyatı 'mrt scçilmesi üzerine yazdmıştır ' golon Pepetcla'nın ve Mozambikli Craveirinka'nın yurdudur. C) aynı zamanda, Timorese Xanana Gusmâo, Ximenes Belo ve Horta'nın insan hakları vc özgürlük hakkında konuştukları dildir. Portckizce, dünyaya yayılmış bir dildir ve bu ona evrensel anlamda bir kimlik kazandırır. O dünyaya giden birçok patika açmıştır. O, bu patikaları belirlcmiş, ve bunun karsjilığında o patikalarca belirlenmiştir. O, bircok farklı yolu ve ufku olan bir dildir. Fernando Pessoa'nın, ilk vc güzel şiiri Mensagem'de söylediği gibi, Portekiz sadece Avrupa'nın Batı'ya bakan yüzü değildir. Aynı zamanda Batı'nın Doğu'ya baktığı yüzdür. C), diğer yüzlerle ve diöerinin yüzüyle karşdaştığında, Avrupa'nın yüzüdür, bir zamanlar Avrupa'nın dünyadaki türlü diinyaları izlediği yüzdür. Onunla berabcr gelen bu yüz, hâlâ, yeni de •Romanlanmda. okuyucu İle (kl, klm olduğunu nizleri, yeni karaları, yeni gökleri bllmlyorum) yazar ya da anlatıcı arasında bir gerlllm çah$ınm. Okur bastan çıkanlmalıdır. ve yeni yıldızları gören o gözlere oluşturmayaokuyucunun devlneblllr, degişeblllr En önemllsl de. sahiptir. Işte bu yüzdendir ki, za olduğu duygusu" aiyor JOS6 saramago. YAŞAM ÖYKÜSÜ T ose Saramago, çiltlik is,I çilerinden oluşan bir aiTenin bir ferdi olarak, 1922'de Ribatejo'da doğ du. Demircilikten gazeteciliğe kadar birçok alanda faaliyet göstermiştir; ancak 1976'dan bu yana, kendisini tamanıen edebiyata adamıştır, bunun sonucıı Baltasar ve Blimunda (1982)'nin hem Portekiz'de, hem de dünya genelinde uyandırdığı karşı konulamaz ilgi ve sağlauığı büyük ba^arıdır. C) günden bu giıne eserleri türlü ödiillerle onurlandırılmış tır: ü Ano da Morte de Ricardo Reis ile Bağımsız Yabancı Kurgu Odülü (Ingiltere) ve (jrinzaneCavour Odülü (Italya); () Evangelho segundo Jesus Cristo ile Portek.iz Yazarlar Birliği Büyük Odülü; Ensairo sobre a Cogueira ile Mon dello Uluslararası Fdebiyat Odülü (Pajermo, Italya) ve Brancatti Odülü (Zarferana, Italya); Levantado do Çhâo ile Ennio Flaiano ()dülü (ttalya); Camöcs Odülü vc daha birçoklan... Jose Saramago'nun, çağdaş Pt>rtekiz edcbiyatının en ünlü ve cn fazla dile çevirilen yapıtları sayılan eserleri, bir yandan insan iradesi ve umudunu sınarken, diğcr yandan bu irade ve umudun ısığında tarihi yeniden ele alır ve sorgular. Yazısı, baroğa doğrıı bir yaklaşım scrgilcr ve kendine özgü ironisi ile yaşam bulur; cseri Portekiz edebiyatının son çeyrek yüzyılına damgasını vurmuştur. 1993 yılında Kanarya Ada ları'ndaki Lanzarote Adası'na taşınnuştır (Ispanya). PorteMzşllrt Yabancı okur için en şaşırtıcı nokta, bu ülkcnin şiirinin ulaşabildiği insan sayısıdır, yüzdeye vurulduğunda, Portekiz şjiri Avrupa'nın en çok okunan şiiridir. Portekiz'de yayımlanan şiir kitabı sayısı, nüfusça daha kalabalık olan Fransa, tspanya ve Italya ile aynıdır. Tabii ki bu ideal bir duruma ulasılmış olduğunu göstermez; şiirde büyüklüğün dile gctirilmesi, her zaman kitap satış,ı rekorlarından daha kişisel bir çizgide gerçekleşir. Bu Fernando Pessoa, Mâcro de SâCarneiro ve AlmadaNegreiras'a ulaşabilmiş, "Orpheıı" (1915) dergisinin kalıcı başarısını aeıklar. Dergi her kuşakta dilini ve tarzını yenileyebilmiştir; otuzlarda Presenca, kırklarda neorealist, ellilerde safşiircilik ve sürrealizm, altmışlarda "Şiir 61", yetmislcrde sadeliğe dönüş ve seksenli ve dolcsanlı yıllarda lirik vc klasik formların yinelenmesi. Romanda durum farklıdır. Avrupa'daki kurgudan bağımsız olarak, yüzyıl boyunca Portekiz romanı, tipik özelliği olarak, gerçeklikle kurduğu bağın tazeliğini koruyabilmiştir. Fça de Queiroz'un neslindcn sonra, büyük yazarlar Dickens, Flaubert ya da Züla'nın eserlerinin cevirilerinin ve bu yazarlarla paralelliğin nakimiyetinin gözlenebildiği on dokuzuncu yüzyılın ikin ci yansında uluslararası etkileşim döneminin sona erdiği görülebilir. I üm yayınlar üzerindeki sıkı denetim, siyasi ve ahlaki sansür, ki bunlar Diktatörlüğün sonuçlarıdır, otuzlarda yenı bir çizginin oluşmasına sebcp olmuştur. Ama bu, çağın Portekiz insanın güçlii bir portresini kurabilmış, neorealist yazarlann yolunu kapatamaınıştır; Manııcl da Fonseca, Carlos de ()liveira, Fernando Namora ya da Vitorina Nenesia, Aquilino Ribeiro, Jose Rodrigues Migeıs ve Miguel Torga. Ama bazıları da sınırları aşabilmiştir, örncğin, A Selva adlı romanı Blaisc Cendrars tarafından ccvrilcn Ferreira de Cast ro, bu döneme tezat bir başarı yakalayabilmiştir. Ancak25 Nisan 1974 Devrimi roman cıya, her türlü baskının etkisinden uzak, özgür ifade s,ansını verebilmiştir. Bu, her kcsten öte, "Yeni Portekiz Edebiyatı"nın bayan yazarlarının gördüğü siyasi baskının hatırlanmasını gerektirir; o baskı ki "Uç Maria"yı mahkemclcrc sürüklemiştir: Maria Velho da Costa, Maria Isabel Barreno ve Muria Teresa I lorta. Seksenlcrden sonra, romandaki yara tuılığımızın açığa çıkmasını, Antonio Lobo Antıınes vc Jose Saramago ile gözleyebilirsiniz, onların eserleri hem Por CUMHURİYET KİTAP SAYI 478 tekiz'de hem de diinya genelinde başarıya ulaşabilmiştir. Diğer yazarlar,'Jose Cardosa Pirres, Agustina BessaLuis, Vergilio Fcrrcira ve bu dönemde henüz kariyerlerine başlayan Lidia îorge, Mario de Carvalho, Mârio Claudıo, Joâo de Melo ve Teolinda Gersao döneme damgalarını vuran isimlerdir. Ama tıpkı Avrupa Birliğine katılımda olduöu gibi, bu uluslarüstü bütüne ulaşma çaoası da bazı sorunları beraberinde gctirir. Bu dönemin ana teması kimlik sorunu olacaktır. Bu sorunun işjenisi özellikle Jose Saramago'da gözlenebiıir, genelde, Portekiz gcçmişi sorununu yeniden gündeme getirme çabasını, Portekiz gcrçeginin kökenlerinin, kuruluşundanbuyanaay nı dile ve öncülere sahip insanların bu birliğinin sorgulanmasını kcndisinc görev edinen, tarihsel romandır. Joâo Agular ya da Mario de (^arvalho'nun Roma kavgasını işleyi^i, ya da Fernando C.ampos ve keşifler, ya da Fransız dcvrimindcn bu yana, Portekiz yaşamının iki yüz yılı ve Alvaro Guerra ya da Luisa Beltrâo, hcpsi bir arada, cağdaş okura ışıklar ve gölgelerle dolu bir tarihin büyüleyici atmosferini sunarlar. Insanlık tarihinin tüm buluşları arasında, kitap, insanı en belirleyici biçimde diöer canlılardan ayıran, onu tam anlamıyla kendine özgü kılan eserlerden birisidir. Kitap yaratıcılığa, dcğişime ve gelişime tanıklık eder. Kitap özgürlüğü müzün simgesidir. Kitap zamanı ve mekânı yeniden sağlar; kahramanlar, varlıklar, değerler, gerekler, görüntüler, sesler, kavramlar, rüyalar, imgcler, duygular, evrenler ve tanrılar yaratır. ü aynı zamanda hem hafızamız, hem anımız, hem özsürtüğümüzün simgesi SAYFA 5