Katalog

tçinde bulunduğumuz yıl, Behçet Necatigirin doğumunun 83., ölümünün 20. yılı. Ustamızın şiirine bir kez daha bakalım istedik. ARİFE KALENDER Doğumunun 83, ölümünün 20 yılında bir usta Behçet Necatigil "Ne biter Ne kaltr geçmış kitaplarda ölümdcn sonra da Süylenz." E vet, öldükten sonra da sövlemeye devam cdcn şairimizin ustalanndan Behçet Necatigil'in dizeleri bunlar. Daha ilk dizclerinde kapalı örgüsünün altında bir burukluğu, hüznü ve suskuıv luğunıı duyıımsatır. Şiirinin kurgusu ve işleuigi temalarla alacakaranlığa DenzetiJebilir çok kez. Görsellik ycr yer vcrilsc de çok açık, çok net değildir. Sisli ve çağrışımlî söylemlerle sözcüğü, dizeyi böler, anlamı sözün kendisinden farklı uzamlara çeker. Bununladaokuyucuyuşaşırtarak düşiinmeyc zorlar. Şiirinin gcnelinde mistisizmin önemli bir ycr tııttuğu gözlcnen şairin özgeçmişini inceledi&imizde, onun yaşantısı ve lcişiliğiyle yazdıklannın örtüşmesine tanık oluruz. P,2itimciliği, öksüz ve yoksul büyüınüş oiması, geçim sıkıntısı, aile içi çelişkilcr, iilkenin sosyo ekonomik yapısı şairin, içe dönük, çok konuşmayan yapısıyla, bütünleşerek, onu şiirin farklı kanatlarından tutmaya, tutunmaya götürmüş olabilir. "Çoklarından düşüyor da bunca Görmüyor gelip geçcnlcr Eğilip aliyorum Solgun bir gül olııyor doktınunca" "Çoklarından düşen gül"ü alıp, onun soluşuna hüzünlenen Necatigil'in çokJarı kimlerdi? Yollarımızın, kenar mahallelerinin insanları, pazar yerlerini dolduranlar, gcnel taşıtlarda yolculuk cdenler, daha güzel bir yaşama özlem dııyan memıırlar, işçilcr... Bunların içinde de en çok yaşıllar, kadınlar ve çocuklar. Türküferdeki gibi: "Bir yoksullıık, bir ayrılık, bir ölüm" şairin temalannı oluşturıırken, onu dircn genlikten çok yılgınlığa, srkıntıya götürür. i dil bilinciyle alıp düşe, düşünsele bağlayarak gerçeğin soyutla bütünleşmcsini saglar. Âynı şiirlerde uzakyakın, ileri geri, genişdar, aşağıyukarı gibi zıt anlamlı sıratları da kullanarak şiirin yatağını derinleştirip, boyunu uzatır. "Ve elleri çiçek dolu hepsinin Ve birazcık ileri her gidlşte elleri Varsın kısa bir sürc yürünüyor uzakken Her birinin yollan..." "Gelseler, otıırulsa" gibi kiplcri kullanışının yanı sıra günlük dilde söylene söy lene aşınmıs sözcükler de, şiirde yadırganan sözcuklerde dizelerde yer alır. "Yoyo" sık kullandığımız "Yok yok" söyleminden başka bir şey dcğilkcn yan yana ve "k"sız yazılışı sözcüğü farldı kılar. Teknoloiiylc ilgili tcrimler, adlar genel olarak şiirlerimizde fazla kullanılmazken Necatigil: Buldozcr, sentetik, plastik kordon, kezzap, deterjan, travnıotoloji, far, sert fren, kamyon, özel sektör vb.. sözcüklerini siire sokarken bir yandan da (yenmelik, okunmalık, balbal, yitik, gelensiz, duyuseptil, tiryak, bisütun, fligran, eskilemek, siyasetgân gibi) kendi türettiği ifadelerle dc dizclerini renklendirir. "Nişadır" da: "1 Ier tepki bir direnme ve değişmez yolun da Kopar lehim, uçup gider nişadır." derkcn "Giz" şiirinde: "Parlayarak gözleri yaklaşırlar/Geçse ellerine diderler tiftik" dizelerindeki gibi devrik cümlelerden de yararlanır. Cinaslara, ses oyunlanna sıkça başvuran şair lx;nzer sözcükleri, arada da aynı har ri sık yineleyerek şiirinin müziğini oluşturur. "Yalnız bcn nedcn böyle sonra günlercc morfin/gibi uyıışuktıır kim suçlu bir zaman/Sen beıı biraz din biraz. "Siyah be yaz" şiirindekı bu dizeler söz dizimi bakımıntlan karınaşıklıgına karşın bütüıılük içinde yerini bulur. Çevre daralmalı uzak Lardan el çekmeli Azaldıkça güzel birden Bire kesilmeli." dizelerinde uzaklardan ve birdenbire sözcükleri dize sonlarında bölünüp bir sonraki dizede büyük harflc başlarken okuyucuyu şaşırtır. "Sekiz sakız biz yokuz sülük salak sinekler" ve "kapkaçtı, kaç kapı, tarla ekın / Bize göre biçilmiştir." dizelerindeki tek sesin tekrarlanışı Necatigil şiirine hız kazandırır. "Kareler" kitabında dille fazla uğraşan şair halk deyişlerinden, dilimize girmış yabancı sözcüklerden de yararlanır. (divane, zülüf, göntil, yarağyar, andan vb...) Behçet Necatigil şlphıde blçem lkilikleıden beşliklere, kısa yazım biçimlerinden uzun anlatılara vanncayadek birçokbiçim deneyen şairin, « genel tarzında dizeyi I yarım bırakıp (...) iki iiç çizgi koyarak, boşluğu okuyucuya tamamJatma istediği sezilir. "Bir zaman bclki güzel, değişen bir model.. Yeniler derken eski vitrinleri, çocukluk... Ne kadar çcvirseler yüzünü Geriler." dizelerinde ve "Ncdcn/siz" şiirindcki: "Sargılarda tedirgin/Bir size seslenen ses neden/siz" soyleminde tamamlatılmak istcnen sözcük ya da ekler dize oıtasında, sonunda ya da başında bulanibilirler. Dizeler arasındaki bağlantıyı ise; ya üstteki dizenin son sözcüğünü kesip, bölerek... "Silinmiş bir den/iz Liğiiip bakmam sulara. Daha çok yüzüm olur." ya da "gitmiş kadar olmak insanın gideceği/yerdc gelişi biz gelelim içerler" dizelerindeki gibi uzun bir söylemi, anlam ola rak alt dizelerde devam ettirerck sağlar. "Duraklar" adlı şiiri bir sınav kâğıdının görüntüsüyle başlayan hem bir test şiir hem de onun dünyasından alıntılardır. "Bir kişiyi sevgilerde görmeye Kaç kanıdan gireceksin: 1) Kimlik kartı 2) Yanına katılanlar 3) Bırakın eşvanızı.. Son kapı açılınca karşınızda başkası" "Kareler Aklar" kitabı şairin hem ses lerlc ugraştığı hem de daha çok Batı şiirinde gördü^ünıüz yazım biçemini denediği çoğunluğu kısa şiirlerden oluşur. "Ararkcn Aşkı Memnu Aşksız In sanlar Av Avare Yıllar Ayn Dünya 1+1 BirAçıdan BirÖlüEvi." "Bir Sözlükte Kitap Adları" adlı üç bölümden oluşan bu şiirde ilk bölümde "A" sesi, ikinci bölümde "B", son bölümde ise "YK" sesleri sık tckrarlanmış olup; alt alta, yan yana yazılışıyla da okuyucuyu farklı pencerelerden baktırmayı amaçlar. 19721979 yılları arasında yazılan şiirleri genellikle kısa dizeli kısa şiirlcr olan şairin 19481972 yılları arasındaki ürünleri da ha uzun yer yer öykümsü (Içerde, I'.vlilik, Her Zaman Atatürk, Bir Genç Konuşuyor vb.) ve uzun dizelerden oluşur. Şiirlerinde halk cdebiyatı söylcmlerinden, divan edebiyatı yazım şeklinden de yararlanan Necatigil, klasik Türk şiirinin uyaklarından, rediflerinden, cinas ve rnecazlarından da şiirine renkler alır, kaynaklarını genişletir. "Güçlü fırtınalarda direkleri kırılmış Gerniler bize sığınırbulduk sanırız." "Liman'da beyitleri denerken, "Dalar" da: "Her yol bir yerdc biter/Herkes bir yol bir çarşı/Orda alışverişler/Ya bir boşluk, ya Tann/Gördüm evlere evlere." halk söylemi, "Dar çağlara karşı koymak Atatürk'le" bölümündeki şiirlerinde dc hccccilerin, meşalecilerin sesleri duyumsanır. Behçet Necattgil'ln ana temalan Necatigil şiirinde başta ölüınün ınistisizmle birlikte işlenişinin yanı sıra evler, yollar, okul, çocuk ve kadın temalan sık görülür. Varoluşu, yokluğu sürekli sorgularken, uyku sıkıntı kaçış istcmleri, yaşlılık, odalar, evlilik bezginlikleri, yurt ve Atatürk sevgisi, alkol, sigara, teknolojinin ve savaşlann etkileri de onun temalarıru oluşturur. "Konumuza dönelim Yaşamak ilk bölüm O kolay anlaşıldı Ölüm son bölümdür" "Garnitür" şiirinde "Olümler söyletir/Sağlık sığlık susarız/Gömülü gönlümüzde/Ölümdür." dizelerinde dc ömrün son bölümüne gelininceye dek yaşam sı kıcı, sığ ve anlamsızdır. Bu boşlukta sürekli gömülü duran şey ölümün kendisidir. "Bir dağda bir tüneli geçe say" diyen şair darlıklardan, karanlık ve bunaltılanndan kurtuluşu yok oluşunda, ölümde bulur." Bazıları yakınları içinde ölür/Gelirler çağnya/sıkintılı, gergin hava/Bir şey söyleyebılir. "tçinde Ölü" adlı bu şiirinde de birçok insan arasındayken duyumsadığımız yalnızlıklarımızın ua ölümle eş deöer oluşunu göstenneye çalışırken, çok sık olarak kendisine yolcululdar yapar. Yaşamın cclişki ve çirlunliklerine, sıradanlığına katla namadığı yerde arada intiharı da düşündügü görülür. "Çoktur bekleyenler Suçtur uzun yaşamak Ama elimizde mi Batı için geçerli intihar." Batı için geçerli dediöi intiharın töre ve inanıslara uymadı^ını duşünen şaiı "İntihar" başlıklı şiirinde: "Çıgiık dondıı dııdakta/Karanlıkta bir nokta/Acıdan kıvranmakta/Et tımaktan ayrıldı." dizeleriy lc dc intihann görüntüsünü sergiler. "Temmuz Tikleri"nde: "Bıkkın kapandığın hücrede Cjönlünce ölümleri düşle Bir ııçurum, otobüs.. Yalnız sen kurtulmasan!" Oliim yalnız onun için gcreklidir, uçuruma yuvarlanan otobüsteki diger insanlarabirşeyolmasın. Aynışiirin son bölüm lerindedeserseri birkursunun birbulvarda yalnızca kendisini bulmasını ister. ln mcli, felçli yaşlıları mııtsuz kadın ve çocukları kendisine konu seçen şairin bu da insancıl bakışı, insan sevgisinin göstergesidir. "Beni bana çiziktir, bana ban/divit divir, divit!" diyen şair sürekli kendisini kendi sine çiziktirirken "ölüm sen her şey bitmc misin?" sorusu her zaman beynindedir. "Duyuru" şiirinde: "Ya gittiler uzaklara Ki bu kumıluştıır ' C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 4 7 8 NecatHplştkHndedl Behçet Necatigil şiiri nin en çarpıcı özellilderinden birisi Türkçeyi bilgece kııllanması, dilin tüm olanaklarından çok fazla yararlanmasıdır. Onun şiirlerine çofiukezbirsoruyla başladıgı, soruyla şiirini yürüttüğü ilk okunuşta dikkati çe ker. "Hangisinden çıkjnca, hangisine girince Evlerin birinde, nerden gelindi Kinıin aklı, kim haklı düğümler içinde Biri biri ne kanşıyor." "Masa" adlı bu şiirde altı soru zamirini dört dize içinde kullanırken, "birine" sözcügünü de "biri ne" olarak ayırarak anla mı farklılaştmr. Soru zamirlcrinin yanı sıra belgisiz zanıirler de hemen her şiirinde belirgin ola rak kullanılır. Bir birisi, birkaç, birzaman, biraz, birinden... Nesneler, Behçet Necatigil şiirinde çaörışım aracıdır. Tüten kömiir sobası, ocak ta kaynayan çorba, öğrencinin ta^ıtta unuttuüu besleıınıe çantası, evin bir yanı naustalıklayığılmışodunlar, çürümcyebırakılmış çamaşır ipi, kirlenmiş gözlük camı, kiil tabagında yanan sigara, pencere dcki ölü sinelder, kaöşamış kapak, durmadan damlayaıı mıısluk vb... onun söyle mek istcdiklcrınc bircr simgedirler. Bir memurun evinde ne varsa, yaşamında, yollarında hangi görüntü varsa bunu ıısta SAYFA 10 Behçet Necatigil sllrlnln en çarpıcı özelllklertnden birtsl Turkçeyi bilgece kullanması, dilln tüm crianaklanndan çok fazla yararianmasıdır