Katalog

Kapnk konusunun devnmı. birine bir olumsuzluk eki ekler. Sadece o. Ve o küçücük cylemlc tarih bozulmuş, yani Lizbon Endülüslülerin clindcn alınamamış, bııgünc bir Arap vc Müslünıan şehri olarak gelmiş olıır, gü niin turistlcrini öylcsi bir Lizbon'da izlcmeye başlarız! Batı'nın kültiir tarihi ve kültürel önyargıları, kültürtcorik yapılarıyla hınzırca bir oyun. Kendisini afarozıın eşigine getiren lncil'e Görc Ikinci lsa'da ise dine taşır bizi, Yusuf, Mcryem ve Isa'nın încil'dc anlatılan üyküsünü yeniden anlatırken gerçek te Kitabı Mukaddes'in hcr öyküsiinde sayılan artınlabilccek sorular sormaya başlar. Dinin etik ile imtihanı! Din vc Tanrı ilc ugraşmaktan diger romanlarında da kendini alamaz Saramago, eline geçen hemen her f'ırsatta, dokundurmadan geçemez. Ben de, iki örnck aktarmadan geçmek istemiyorıım. Şu an dilimizdeki tck romanı o olduöundan, Bütün Isimler'den (Gendaş, Ocak 1999). Romamn kahramanı, Nüfus Kayıt Merkezi görevlisi ve meşhur kişiler koleksiyoncıısu Don Jose, Merkez'deki dosyalardan, koleksiyonundaki kişilere ilişkin özgeçmiş bilgileri aşırmaktadır. Bir gün, Muhafız'ın Kendisinden şüpheleneDİleceğini düşünerek, o gece Merkez'e girmcmc kararı alır: "Köşesinden kımıldamayacaktı, ne olursa olsun, istcrsc dünya dünya olalı beri özgcçmişi vc doğum kayıt evrakları aranan en iinlü kişinin, yani Tann'nın nüfus kayıt örneğinin kendisine verileceği söylensin." Bir başka gün, yükscklik korkusuna ra£mcn, ralların en üstündeki bir evrağa ıılaşmak için yinc merdivene tırmanmaKtadır: "Tanrı nc istiyorsa o olsun diyerek merdivene tırmanmaya başladı. Kcndisine seslenikliğini duyan Tanrı, Don Jose'ye bu macerasmda yardım etmeye karar verir. Dünya dünya olalı beri onca lursızm kendilerine haksız menfaat sağlamalarının yani sıra, ilahi bir cezaya bilc çamtırılmadan, her deiasında eve sağ salim döndiikleri düşünülecck olursa, bu kararın çok ekstra bir şey olmadığı ortada dır"(sayfaî4, 91) *" Çağdaş Portekiz edebiyatı ve Nobel ödüllü yazan Jose Saramano DtaveTann virgül ile noktadan başka noktalama işarcti tanımıyor, kimi romanlarında uzun süre o ikisini de tanımazlıktan gelir. I ler ycrde hazır vc nazır, her şeye kadir anlatıcı bizi kisi ve olaylarla başbaşa bırakmaz, neredcysc sürckli kariijir, anlattığı şeylereordanburdanbakar, yorumlaryapar, yeni süsler ckler. Once garipscr, zorlanırbinız hayli, anıa çok geçmeden bir bakarsınız, ardından merakla kosturup duruyorsunuz. Çekici ve hınzırdır da çünkü o anlatıcı, bizle ve beklentilerimizlc oynayıp dıırur. Kitaplannın arkasındakı iotoğraflara bakın onlarda da görünen sempatik hınzırlıkla. Bir başka söyleşidc, okuyucuyla ilişkisi konusunda şöyle diyor: "Romanlarımda, okuyucu ile (ki, kim olduğunıı bilmiyorum) yazar ya da anlatıcı arasında bir gcrilim olusturmaya çalışırım. ()kur başran çıkanlmalıdır. En öncmlisi de, okuyucunun devincbilir, değişebilir olduğu duygusu.Sanıyomm okur, anlatıcının anlattığı şeylcr ve anla tım biçimi şöyle bir etki yaratırsa, onla dost olabileceğl duygusunu duyar:"C)tur şuraya hclc bir dakika, kal biraz, çünkü sana birşeyler anlatacağım." O dıırıımda okuyucu, kendisini tek okuyucuymuş gibi duyumsar; bir dostluk sö/ konusudur anlatıcıyla arasın da, sevgi de scn ona istersen." • (Aktardıgım ıki alıntı, Synne Rifbjerg den; Weekendavisen/Bagcr, U.IO.'M) Bütün tsimler / Jose Saramago /Çcvircn: Scrdar Çclik / Gcnda$ AŞ / 280 s. leyen tek unsur, ckonomik ilişkilcri belirleyen insanlar ise bizim ortak yanlanmızı önc çıkartıp bizi birbirimize yaklaştırmak yerine bizim hayatımızı zorlaştıracak farklıhkları ortaya çıkarmakla meşguller. Durum böyle olunca bireyler tek oaşına kendilerini kurtarmaya çaıışıyorlar, günümüz dünya düzeninden heimizi birlikte kurtarıp düzc çıkartacak ir formül beklemek imkânsız. Bencc bir uygarlık etabının sonıına gelmiş bıılunmalctayız şu anda bir mantalite de^işimi yapiyoruz. Bilemiyorum bu defiişim gerçekleştiğindc, mesela 2050 yılında dünyanın hali ne olacak, ben umutsuzum, ama yanılıyor olabilirim, belki de bir cennet olur. Eğer buradakilerden o günleri yaşayan olursa bana anlatsın öbür tarafta olur mu?" C KörlükÜzerine 1995'te yayımlanan vc tsa ilc birlikte cn çok tartışılan romanı olan Körlük Uzeri nc Bir Dcncmc (F.nsaio Sobre a Ceogcira) bir başka etik imtihan, biz bugiinün insanlarının imtihanı. Günümüzde, adsız bir şehirde bir gün, bir otomobilde git mekte olan biri aniden bir çesit körleşmeyc tutulur. Beyaz körlük teşhisi konacak bir salgın hastalıkrır bu. O adamdan gittigi gözdoktoruna gcçcr, sonra bir oteldeki genç bir kızda görülür, derken bir hizmetçide, ilk adamın kansmda, bir araba husızında, bir memurda vb... Hastalıga yakalananlar bir sürc sonra, korku ve savunma güdüleriyle, görenler tarafından izolc edilir, yüksek duvarlar kilitli kapılar ardına kapatılırlar. Derken kapatılanlar arasında müthiş bir barbarlık, hayvani bir hayatta kaJma mücadelesi uç verir. Acaba dışarda ve özellikle içerde, insan olmak diye bir değcr bulunduğunu hatırlayacak birilcri var mıdır ve nasılr1 Cevabı romanda. Sarsıcı bir alcgori. Portekiz'in aıtık hemen herkes tarafın dan tanınan şairi I'crnando Pcssao üzerincolan dev romanı Kicardo Reis'ın ()ldii |*ü Yıl'ın, o zamana dek sadccc marjinal çevrelerce bilinen bu şairin tanınmasına büyük katkısı olmuijtu, oluyor. Ûilinıizdc yayımlanan ilk kitabı ("poli tık burnunu"enazsoktıığukitaplarıntlan biri olan) Bütün isirnlcr'i okuyanlaı (,ok tan larketmişlordir, ilk sayfalarda dcg'il sıradan okuyucuyu, usta okuyucuyu bilc saşırtacak, biraz zorlayacak bir dıli vardır Saramago'nıın, barok bir üslubu. (Aimlelcr birbiri üzerindcn atlayarak, sağa sola saparak, kıvrılıp fiyonklar oluşturarak, çoK ılcfa bir noktayla olsun ncfes almavarak, uzayıp gidcrler. "Bütün tsimlcr' dc Odul toreninden izlenimler SERDAR ÇELİK obel'den sonra artık hiçbir ödül kabul etmcycceğini açıklayan lose Saramago, Nobel ödülünden öncc kcndisinc vcrildiği ve o zaman ken disının göxleri yagararak kabul cttiğini bildirdiği, IIHH Odülü'nü (Jordi Xilra i I leras) almak iı^in geldiöi Cîirona'tlaki odiıl torenindc: "Nobcl'le birliktc vcri lcn anlaşılmaz boyutlardaki maddi ar mağandan sonra hiçbir ckonomik taralı olmayan böy lc bir ödülü almak insana al çak gönüllıilıık tcdavisi gibi gcliyor," dc di. Odül löıcııindcn sonra konuklarla yantıgı ncjeli sohbcttc Nobel için söylcdiklcri ilginçti: "lıngclcminizde büyük bir piyango canlandırın. Canlandırdınız mı.'i Iştc o Nobel. ( ) maddeci dcgcr onu mitlcştiren. Kucaklamalardan, tenriklerden ve Isvcç Kralı'nın sana o ödülü vcrmcsindcn sonra alkıslan dinlcrken kendini sanki I limalayaların tepesindc his N sediyorsun, rüyalar alemine dalıp uçuyorsun. Nobel, Dünya Güzellik KraliçeIiği gibi bir şey, sen istemcscn de bir daha ki F.kim ayında baskasını seçip senin krallıjtına son veııyorlar." Saramago'nun geçtigimiz ay ölen ünlü Ispanyol yazar Torrentc Ballester'in yakın arkadaşı oldugunu bilen birgazctecinin, tspanya'da ("amilo Jose Cela'dan öncc Torrentc Ballester'in Nobel alnıası gerekmez nııydi şeklindeki sorusuna: Böylc bir soruya kar^ılık vcrmcsinin imkânsız oldugunu belirttiktcn sonra "Ben sadccc Torrentc Ballester'in Nobel kazanmış yazarlardan hiçbir eksiği olmadığını söyıemeklcyetineccğim," dcdi. Daha sonra günümüz ideolojilcriylc ilgili soru sormak istcyen bir gazetecinin sö/.ünü kesen yazar, "Günümüzde geçerli olan ideolojiler para ideolojileri, bugün ckonomik ilişkiler ideolojileri belir UygaıHık etabımn sonu Kendisinin önemli kültiir zcnginliklerincsahip tberyayarımadasınınbirinsanı olmaktan gurur dııydug'unu belirren Saramago, pck çok kültürün bir arada temsil edildifii bu yarımadada lisanı bir silah gibi kullanıp kcndi içinc kapanmaya çalışan unsurlara izin verilmemesi gerektiöindcn, bunun Iberya'lıları kültiir fakirlcşmesine sürüklcyeccğinden bahsetti. Keşke hepimiz Ispanyol, Katalan, Bask, Galicia ve Portekiz lisanlarını konuşabilsck, bu bizim zenginliğimizolur. Ama biz bunun tersini uygulamaya calı şarak dili şovenist bir silah gibi kullanmava kalkıp kcndi içitnize Kapanırsak birbirimizin kültürel zenginliklerindcn faydalanamayız, diycrck dil vc kültür farklılıklarınınyoğun tartışmalara yol açtığı Katalunya da bu konudaki düşüncelerini bclirtti. Nobel'in başına açtıgı işler yüzündcn bir türlü bitiremediğini söylediği yeni ki tabının adının Maöara, olacagını açıklayan yazar: "Tarih Doyunca yaşanıadığı mız kadar bir mağaranın içinde yaşamaya zorlandığımız ve bizi görmeye mccbur ettikleri platonik gölgelerle varolan gerçeklcri karıştırdı^ımız zamanımızın öyküsü," diye yorumladığı kitabının en son projesi olmadığı, karasında iki üç tanc daha kitap projesi oldufiunu belirten yazar 76 yaşına rağmen kendisini hayret edilccek kadar sağlıklı hissettiğini, gelecek Ekim ayında yeni Nobc! acıklanınca medyanın peşini bırakmasıyla rahat layıp bu projelerini gcrçekleştirmeyi umduğunu söylcdi. Karısı Hndülüslü gazeteci Pilar del Rio'nun "Sanki Nobel almış kadar seyinçli" ıliye takıldı&ı kocasına Cîirona Üniversitesi'nin vcruigi bu ödülü kazandığını duyurduöunda gözlerinden iki damla yaş süzüldüğünü anlatması üzeri ne Saramago, "Bunlara böyle şeylcr anlatma, şimdi ağlarım diye soru sormaya çekinirlcr," demesi üzerine karısı, "Cîazctclcrde bir tek ağlarkenki resmin yayımlanmamıştı, böylcce o da tamamlanmıs olur" ccvabını veriyordu. Onivcrsitcliler arasında olmaktan haz duydugu her halinden belli olan yazar, "Benim ortamım bu!" diyerek mutluluğunu gençlerle paylaşıyordu. • ' CUMHURİYET KİTAP SAYI 478 Küttürel zenginlikler