Katalog

1 6 I S A N 1 8 8 9 • Türey Köse, Çağdaş Gazeteciler Derneği'nin yayımladığı RadyoTV kitabını değerlendirdi 3.sayfada • Şavkar Altınel'le yeni kitabı üzerine bir söyleşi ve bir yazı 8. sayfada ü ölümünün 20. yılında yeniden BehçetNecatigilşiiri lO.sayfada ü Ahmet Ümit, son krtabı "Agatha'nın Anahtan"nıanlatıyor H.sayfada Cumhuriyet I Z E K Jose Saramago 1998 Nobel Edebiyat Ödülü, Portekizli Jose Saramago'ya verildi. Bu ödül, bizde pek tanınmayan Portekiz edebiyatına çevirdi bakışları. Saramago'nun son romanı "Bütün Isimler" dilimize çevrildi ve Gendaş Yayınları'nca basıldı. Portekiz edebiyatını tanımamız için açılan bu kapıdan içeri girerek Saramago ve Çağdaş Portekiz Edebiyatı'nı tanıtmaya çalıştık. SÜLEYMAN BİLGİ Çağdaş Portekiz Edebiyatı'mn Nobel ödüllü yazarı KITAP B ir yoksul köylü çocuğu, 58 yaşında işsiz kalınca ki taplar yazmaya başlıyor ve yirmi yd dolmadan No bel ile ödüllendiriliyor. Jose Saramago'nun, 98 No bel ödülünü aldıktan sonra sansasyonu seven yayın organlarındaki sunuluşu böyle. Bütünüyle palavra da deftil. Sadece yoksul köylü çocuğunun ilk romanını 25 yaşında yazdığını, "işsiz" kalıp yeniden roman yazmaya başlayana kadarki o uzun arada da kitaplar ve yazı ile ilişkisini hemen hiç kesmediğini gözardı ediyor. Âyni organlann öne çıkarmayı sevdiği başka bir öğe de Lizbonluluğtı James Joyce için Dublin ne ise Saramago için de Lizbon odur benzetmesiyle. Nitekim, kır kökenli olduğu halde kırı yazmaz Saramago. Lizbon'un önemli bir yeri vardır yazdıklarında, ama bu da onu kır/şehir ikilemindeki şehir romancısı yapıyordeöildir. (Romanlarının birkaçındaki şehirler adsız şenirlerdir kişileri gibi alego rik yapının unsurlan. Alegorik ya da ona çok yaklaşan romanlardır çünku). "Benim Li/bonum belleğin, anıların Lizbon'u. Şehrin barlarını, lokantalarıru, insanlarının girtikleri yerleri bilip bilmediğ'imi sorarsan bana, yanıtım, nayır, bilmiyorum olur. Ailem Lizbon'a taşındığında henüz küçük bir çocuktum, belleğimde sakfadıgım da daha çok o Lizbon. Insanın belleöinde tuttuğu şehrin mimarisi, caddeler ve sokakların bicimi, renkler falan degil, atmosfcri, belli yaşantılardır; ner yandan gelip göz, kulak, burun ile içine çektiği, soluduğu tanımlanamaz bir sey. Öyleyse benim Lizbonum, biraz retorik bir söyleyiş le, ebedi Lizbon, tarihi bir bellek olarak Lizbon.' 1922'de, Azinhaga yöresindcki Ribatejo köyünde do ^ar Jose Saramago. Yukarıda söylediği gibi, nenuz küçük bir çocuk iken ailesi Lizbon'a taşınır, okula Lizbon'da başlar. Ekonomik nedenler yüzünden yüksek 6ğreniminı yarıda bırakmak zorunda kalır, makinistlik egitimi alır. Ilk romanı Terra de Fccado 1947'de yayımlanır ama arkası gelmez. İ966'ya kadar bırakır yazmayı; teknik rcssamliK, yayıncvlcrinde düzeltmenlik, redaktörlük gibi isler yapar. 1966'dan sonra gazetecı, editör, çevirmcn vb. olarak çalışırken, bir yandan da şiirler ve oyunlar yazar. Ama yazar olarak tanınmaya asıl, 30 yıllık bir aradan sonra yeniden romana dondüğü 1980'lcrden itibaren başlar. Nobel'in de, özellikle romanları düşünülerek verildiğinde hemen herkes hcmfikir. Yoksul köylü çocuğu? Onu vurgulamaktan ne umulduğu, nasıl bir sansasyon öğesı olacağı belli değil. Ama dıyebıliriz ki, Saramago'nun politik tavrı o. Hem köydeki, hem şehirdeki uzun süreliyoksulluğunun etkisi olmuş olsa gerek: 9()'larda bile partili komünistliği bürdüren bı ri Saramago! Dünyaya, tarihe ve günümüzc o pencereden bakıyor, romanlarını genellikle politika belirliyor. Ama bu siyah/beyaz kontrastlara sık rastlanılsa da, kotülerle alayın çok defa dozunu kaçırır gibi olsa da doğ rudan sınıf mücadelesi edebiyatı yaptıöı, romanlarının "sosyalist gerçekçi" romanlar oklugu demek dcğil. Zaten öyle olsalardı, Nobel bağlamında, deöil ödüllendirilmesi, herhalde adaylığı bile sözkonusu olamazdı. Nobel çok belirleyici bir ölçüt dcğil, ama küçünısenecek bir ölçüt dedegil: Karşımızdaki, Avrupa'nın buyuk yazarlargeleneğinden bir yazar. Bcri yandan, Nobel verilmezden ön ce de, yaijayan Portekizli yazarlann en tanınmışı, başka dillere en çok çevrileniydi. Romanlarının kahramanları yoksul köyfülcrden, proıeterlerden başka kahramanlar oldu^u gibi, politika da somut gündelik politika değil, kavramsaı düzcyde ve etik rormunda başka öğelere yedirilmiş bir politikadır. Yeniden romana dönüsünün ilk örneklerinden biri olan Memorial do Convento (İ982); dilimizde yayımlandığında adı ne olacak bılemiyorum, ama burada pekâlâ şöyle anabiliriz: Baltasar ile Bıimunda ve Şaşılası Passarola'nın Öyküsü, aynı zamanda en kolay okunurlardan biri olduğundan, sanırım hâlâ en çok satanlardan da biri. "Blimunda" adıyla opera olarak da yorumlandı. Bu romanında 1700'lere taşır Saramago bizi. Bir kraliyet ailesinın evlilik öykiisüne paralel olarak sıradan insanlar Baltasar ile Blimunda'nın evlilik dışı ask öyküsünü izleriz. Saltanatın sürmesı dertlerı olan kral ve kraliçe çoeuk peşindeyken, Baltasar ile Blimunda bir tayyare yapıp uçurmanın peşindedirler. Rengarenk, okurken yüzümüzue sürckli gülücük çiçekleri açtıran bir tarihi roman. Politika vardır içinde, ama hiç de bir feodaller/serfler mücadelesi biciminde değil. Yazar, geleneksel tarihi roman formuyla, di ficr romanlarında da olduğu gibi, iktidar yapılarıyla, dille oynayarak gerçekleştirir onu. Lizbon Kuşatması'nın Öyküsü (I Iistoria do Cerco de Lisbao) günümüzde, haçlıların Lizbon'u kuşatmasına ilişkin bir kitabı okuyan bir düzeltmeni izler. Bir yerde "şeytana uyar" düzeltmen ve metindcki canalıcı kelimelerden Dt'vamı 4 sayfada CUMHURİYET KİTAP SAYI 478