Katalog

Istanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi'nin tarihi, büyük ölçüde yöneticileri ve çalışanları ile kütüphanccilcrin tarihidir. JALE BAYSAL öldcri Osmanlı döncminc kadar gidcn kurumlanmızın tarihçelerini bilmck, gcleccğe yönelik çalışmalarımızı yönlendirmede, geliştirmede büyük katkılar sağlayabilir. Leman Şenalp'in bu cscri dc bubakımdan çok anlamlı bir çalışmadır. Leman Şenalp kütüphaneci çevrelerinin çok iyi tanıdıklan bir uzman kütüphanecidir. Miili Kütüphanemizin ilk kurucularındandır. Isviçrc dc iki yıllık bir kütüphanecilik eğitimi vardır. Derleme Müdürü olarak, yerli yaymlarımızın belirlenmesinde, toplanmasmda, görevli arşiv kütüphanelerimize ulaştırılmasmda olanaklar elverdiğince cksiksiz clc gcçirilebilmcsindc çok başarılı bir çalışma yürütmüştür. Son görevi olarak Istanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Müdiirlüğü'nde, emekli oluncaya kadar, geçmiş yıllardan aktarılmış eksiklerin tamamlanmasında, çok düzenli ve disiplinli bir çalışma ortamının yaratılmasında büyük emegi geçmiştir. îstannul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi konulu eseri, Şenalp'in bilimscl araştırmacı olarak da değerli kişiliğini belgelemektedir. Kitap, bir bölümü simdiyc kadar hiç yayımlanmamış 16 belge sunııyor ve zengin bir bibliyografik kaynağa dayanıyor. Istanbul Üniversitesi'nin tarihçesini incelcycn araştırmacılar, Fatih Medrescsi'nin öğrctimc açılış yılını (1470) tstanbul Üniversitesi'nin başlangıcı saymaktadırlar. Zeyrek Medresesi'nin öğretime başlaması ve Fatih Mcdrcscsi'nin açılmasından sonra Fatih, her iki medreseye kendi özcl kütüphanesinden kitaplar vakfctti. Fatih Külliyesi'nin açılışın Leman Şenalp'ten degerli bir araştırma K İstanbul Ü Üniversitesi Merkez Kütüphanesi da kürüphaneler kurulmuş, daha sonra bu kitaplar Ayasofya ve Zeyrek medreselerinde bulunanlarla birlikte, Fatih Camii içinde kurulan kütüphanede birleştirilmiştir. 5538 cilt yazma escrden oluşan bu derme 1956 yılında yazma eserler kütüphancmiz Sülcymaniyc'yc nakledildi. Leman Şenalp bu dermeyi Istanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi'nin ilk dermesi olarak Kabul ediyor. Kitapların 1956'ya kadar Fatih Carnii nde kalması ve sonra da Darülfünun'a ya da 1956'da varlığı artık kesinleşmiş bulunan tstanbul Üniversitesi'ne değil de Süleymaniye Kütüpha nesi'ne nakledilmesi, bu konuda tartışmaya yol açabilir. Medreselerle, manastır kütüpnanclcri ile "Universitas" kavramı arasındaki ilişki dc tartışılabilir. Ancak 1909'dan be ri Zeynep \ latun Konağı'nda öğretim yap makta olan bölümlere, Edebiyat Medresesi, Hukuk Mcdrcsesi, Fen.Mcdrcsesi denilmiş olduğu da toplumda Üniversite, Darülfünun ve Medrese kavramları arasında beraberlik görüşünün var olduğunu göstermektedir. Leman Şenalp araştırınasını üc bölümde sunuyor: Medrese döncmi, Darülfünun dönemi, Üniversite dönemi. Medrese dönemine yukarda değlndim. Darülfünun dönemi 1846'da Sultan Abdülnıecid'in emriylebaşlayıp, sürekli açılıp kapanmalarla, kütüphancsinin yok oldugu bir yangınla, Darülfünıınıı Osmani, Darülfünun u Sultani ve sonra yine Darüllünun u Osmani adlanyla 1919 yılına kadar varlıgını sürdürmüştür.. Bu döncm üniversiteye geçişte bir küprü görcvi üstlcndi. Son Darülfünunu Osmani Nizamnamcsı 15 Kkim 1919 yılında tsmail I lakkı Baltacıogiu tarafından hazırlanmış, Cumhuriyet'in ilanmdan sonra 3 Mart 1924 te çıkarılan Tevhidi Tcdrisat Yasası ile Maarif Vckâleti'ne bağianmıştır. Şenalp, Darülfünunu Osmani için Mektebi Sultanı'nin ilk müdürü Mrisyö llr. de Salve'nin hazırladığı kitap listesini veriyor ve E. İhsanoglu'nun bildırdigi gibi bu listcnin Savas Pa^a tarafından hazırlanmadıgını bclgeliyor. 187475 ders yılında açılan Darülfünıınu Osmani'de, idari işlerin tamammı yürüten dört kişilik kurul arasında Bibliothecaire di ye bildirilcn M.C Labo'nun da ilk karşılaştıgımız kütüphaneci adı olduğunu yine belgelcmcktcdir. Tevhidi Tedrisat Yasası ile aynı zamanda çıkarılan Şeriyye ve Evkaf ve Erkânı Harbiyvei Umumiyyc Vckâlctlcrini kaldıran yasa<lan sonra 1 larbiye Nezareti binası ve Medreset ül Kıızat (Kadılar Mektebi) bina ları Darülfünun'a dcvrcdilmiştir. Medreze tül Kuzat binası özel olarak kütüphane olmak üzcrc vcriliyordu. Bugün hâlâ üniversite kütüphanesinın müzclik koleksiyonları bu binacla korunmaktadır. Benim görüşüme görc Istanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi'nin başlangıcı işte bu olaydır. Tartışılabilir. 1 Nisan 1923 tarihli 493 sayılı yasa ile Darülfünun'a idari ve bilimsel özerklik tanınmış, Edebiyat Medresesi Reisi (Dekanı) Baltacıoğlu Darülfünun Eminliöi'ne (Rektörlük) atanmıştır. Darüliünun kütüphanelcri konusunda Basına şu açıklamayı yapıyor: Darülfünun'da mcvcut olan kütüphaneler heyeti umumiyesi ile Türkiye'nin en yeni ve en zengin kitap koleksiyonunu teşkil etmek tedirler. Bunlardan Edebiyat Mcdresesi'nde 20.833 cilt kitap mevcuttur. 15.102 cilt kitap ihtıvacdcn 1 lukuk Medresesi Kütüphanesi, kütüphanecilik noktai nazarından bir örnektir. Bununla beraber çe^itli bilim dal larına ait çok az sayıda kitap bulunuyor. Ki tap artısı, bir yandan medreselerin ilmi mcsaileri neticesinde dahilen hasıl olacak, bir yandan harici ve maddi vesaitle temin edilecektir. Bunun için 1340 (1924) bütçesine tahsisat konulmuştur. Baltacıoğlu anılarında da 1924'te Tıp Kütüphanesi dışta olmak üzcre Edebiyat, Hukuk, Fcn medresclerinin kütüphanclerini umumi kütüphanede (Merkez Kütüphane) birleştir diklcrini, daha sonra dört ayrı Osmanlı aydınının Darülfünun'a bagışjanıp Bayazıt Kütüphanci Umumisi'ndc sandıklar içinde yıllarca kapalı kalmış bulunan kitapları da aldıklarını, tttihatı Terakki kütüphanesini ve bazı müderrislerin özel bağışlarını da bunlara kattıklarını bildirmcktedir. Yıldız Sarayı kitaplarının Atatürk'ün emriyle yine Umumi Kütüphane'ye verildiği iddiası konusunda araştırmalara girişen Şenalp, bu konuda Atatürk emri de^il bir Bakanlar Kurulu kararı bulunduğunu saptamış, kararın fotokopisini de belgelerine katmış bulunuyor. Yıldız Sarayı Kütüphanesi'nin verilmesi ilc Darülfünun Kütüphanesi, yazı, süsleme ve cilt sanatının şaheserlerini, tek nüsha eserleri tam anlamıyla müzelik bir koleksiyonu elde etmiş oluyordu. Yurtdışında, Uppsala Üniversite Kütüphanesi'nde gördü^üm nıüze bölümü, bızimki ile yarışamaz.Bu kütüphanede tarihi çok eskileregidcn bir kütiipham dır yazmalarla ilgilendi. 14.4.197 l'de Leman Şenalp'in müdür vekili olarak tayini ile kütüphane, Karatay'dan sonra kütüphanecilik eğitimi bulunan bir müdüre yeniden kavusmuş oldu. Derleme Yasası'nın getirdiği yük, koleksiyonun gelişmesi, kütüphane olarak yapılmamış binanın duvarlarında ayrılmala ra neden olmuştu. Şenalp işbaşına geldi^in de restorasyon çalışmaları yeni bitmişti. Onarım boyunca kütüphane altüst olmuştu, Yazmalar ycrlcrdcydi. Kütüphaneyi neredeyse yeniden kurmak Şenalp'e ve yardımcısı kütüphanecilere bakıyordu. Şe nalp'in disiplinli, düzenli, bilgili yönetinıi ile kütüphane yeniden yaşama döndü. Çelik Gülersoy'un desteği ile degerli tarihi rotoğraf albümleri onartıldı, "Kitap Sağhöı ve Onarımı Merkezi" kurmak üzere UNESCO'ya başvuruldu. Gönderilcn bir arşivist bir ay süre ile incelemelerde bulunduktan sonra 1977 yılında 48.000 dolar değerinde bir teknik yardım ve iki aylık bir burs elde edildi. KakaUreser Şenalp, bir kütüphaneci olarak her bakımdan üstün bir hizmct gcrçeklcştirmiş, araştırıcı kişiligi açısından da kalıcı dcöcr taşıyan bir escr ortaya koymustur: Istanbul Üniversitesi'nin 1933 1963 yilları arasında yaptıgı yayınların bir bibliyografyasını lıazır lamıştır. Çalışma, sonraki yuiarı kapsayacak biçimde 1980'e kadar 14 cilt halindcyayımlandı. Şenalp'ten sonra müdürlü^e getirilen doktora öğrencilerimden Dr. Erol Pakin, bu çalışmayı 1987'de Kütüphanecilik Bölü mü ne öğretim elemanı olarak gcçinceyc kadar sürdürmüştür. Pakin'in bir Alfabetik Konu Başlıkları çalışması gerçckleştirmesi konukataloglarının kullanımını kolaylaştır mış, 1981 yılında yapımı taınamlanan yeni Üniversite Kütüphanesi binasına geçişte çok degerli çalışmaları olmuştur. 19871994 yılları arasında tstanbul Üniversitesi Kütüpha ne ve Dokümantasyon Daire Başkanlıgı'na Gülgün Sayarı Bostancı gctirildi. Bu dönem, Y()R Yasası'nın merkezileşmeyi öngörmcsi nedcniylc, pcrsonel sayısının arttırılması da düşünülmeden, fakültelere sağlanacak yayınların merkez kütüphane tarafından sağlanıp dagıtılması lormülünü getirnıesi yüzünuen bckJerıınedik bir iş yükü altında kalmasının da ctkisi ile tam bir bunalım dönemi olmuştur. Edebiyat Fakültesi Kütüphnnecilik Bölü mü öğretim iiyesi Prol.Dr. Meral Alpay, 31 Mart 1994 te Istanbul Üniversitesi ve Dokümantasyon Daire Başkanlıgı'na gctirildi. Halcn bu görevi sürdürmekte, başarılı bir hizmet yürütmektedir. Kütüphane bilgisa yara geçmiş, lnternet bağlantısı sağlanmış tır. Istanbul Ünivcrsitcsi Merkez Kütüphanesi'nin tarihi, büyük ölçüde yöneticileri ve çalışanları ile kütüphanecilerin taıihidiı Raflarda sıralanmış tertemiz ciltlerle, deıgi lerle, albümlerle, tarihscl dc^crlcrlc, aradı fınız bilgiyi bulnıak için gelişrırilrniş kataloglar, bilgisayar kayıtları ile depodan 10 da )ilgisa; kikada bulunup okura verilen kitaplarla bu upot işlerin arkasmdaki yogun emegi okurlar çogunlukla bilmez. Kütüphane herşeyden önce kütüphaneci dcmcktir. Şenalp kitabında on altı bclge sunuyor. ( )n yedinci belgc, kü tüphaneyi kütüphaneci kurar savının bel gesi olarak işte bu kitaptır. • DarüNünunu Osmani Kütiiphanecüik eğitimj ARKEOLOJI VE SANAT DERGİSİ (19781999) 2 1 Yaşınde •Antık Donemde Çuruksu (Lycos) Vadısınde Celal Şlmşek •ArkeologMuzecı, Oğfelmen Rustem Duyuran (1914 1992) Nezlh Başgelen Eles Çukurıçı Hoyugu 1996 Yılı Kazısı Adil Evren Kırşehır Kızılırmak Yayı Içınde Uç Hıtıl Anılı U. Gozen Sevinç •Numısmatık Haberlerı/Numısmatıc News Alaıye veya Ka raman Beylıgı nın Yenı 8ır DarpYerı Manavgat/ A New 14th Cen tury Analolıan Mınt Manavgat U. Iskender Targaç Alman Arkeolojı Enstıtusu Konlerans Ozetlerı Trakya Üniversitesi Kulturel Çalışmaları Erdtm Yıictl. Arkeolojı, prehistorya, eskiçağ tarıhı, sanat tarihi, mımarlık tarıhı, etnografya, numizmatık ve epıgrafya konularında araştırma ınceleme ve haber yazılarına yer veren ARKEOLOJİ VE SANAT DERGİSİ yurtıçınde ve dışında tanınan, aranan bılımselpopüler bir süreli yayındır. Abone sistemi ıle dağıtılan derginin 1998 yılı sayılarını kapsayan VI cildi çıkmıştır 18. TUYAP ISTANBUL KİTAP FUARI All kal 11. sok./ Übl kat 12. sok. Yıldız Sarayı Kütüphanesi nakledildigin(ic, bu kütüphanenin I iafızı Kütiibü Sabri Kalkanılelenli, Yıldız Kütüphanesi ile il gileııınek üzere görevine Darüllünun Kütüphanesi'nde devam ctti. Bir yandan da Galatasaray Lisesi mezunu ve Güzel Sanatlar Mimarlık Bölümü ö^renimi yapmış Fehmi l'lthcm Karatay, Maarif Vekâleti'ncekü tüphanecilik öğrenimiyapınak ü/ere bir yıl süreyleParis'cgönderifdi. Kütüphaneyi kütüphaneci kurar; Cumhuriyet Hükümcti'nın konuya yaklaşımı, her türlü övgünün üstündedir. Karatay, 1926'da 50 maddclik bir "Istanbul Darüliünunu Kütüplıancsi Talimatnamesi" hazırladı. Ayrıca Türkiyc'de basılan her yayından beş tancsinin kütüphane amaçlan için beş ayrı kütüphanede bulun duııılınasına yönelik l)ir "Derleme Yasagı Taslagı" hazırîamış, fakat bu proje 19)4 yılına kadar gerçeklcştirilcmcmiştir. Cumhuriyet'in ilanından sonraelealınan önemli konuların başında eğitim geliyordu. Darülfünun'un ıslahı proiesi çerçevesinde de Isviçre'den Prol. Malcne davet cdilerek rapor istendi. Malchc'ın kütüphane konusunda özellikle vurguladığı, kitap azlıgı ve öğrencilerin yabancı dil bilmemeleri olmuştur 31 Tcmmıız 1933 te Darülfünun kapa tstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphatıldı ve 1 Agustos 1933'tc Istanbul Ünivernesi Başlangıcından (jününıüze/ /.cw</// Şc sitesi açıldı. nalp/Ankara, lürk Kütüphancctlcr Dcrnfğı, 1998/ 73 \ ve bdgelcr. Karatay, 1953 yılında yaşnedeniylecmekli oluncaya kadar çalısmalarını sürdürdü. Şenalp bir süre bu çalışmalara katılan Alman uzman (jotschalk'ın katkıla rına deginmiyor. Ancak ku tüphanenin başarılannda te mel ö^enin Karatay olduğu da bir gerçektir. Kütüphane deki eski harfli eserlerin bibIiyografyalarını yayımlamış olması da bilimsel araştırmalar açısından son derece önemli bir hizmct olmuştur. Karatay'dan sonra Sabri Kalkandelen'in oğlu Nurettin Kalkandelen önce nıüdür vekili, sonra da müdür olarak atandı ve özellikle eski harfli Istanbul Üniversltasl Merkez Kütüphanesi Eski Eserler Bölümü. C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 508