Katalog

Ernest Hemingway yüzyılın büyük yazarlarından biriydi. Yüzüncü doğum yılını kutladığımız Hemingway'in, 1950'lerde Afrika'daykcn yazdığı "Günün îlk Işığında Gerçek" dilimizde dc yayımlandı. Kitabın çağrıştırdıklarını Mümtaz ldil yazdı • • , MÜMTAZ İDİL "Günün îlk Işığında Gerçek" adlı kitabının I lkgençlikyıllanndan "ıhtiyar balıkçı" olana dck geçen yaşamında, duyduğu, okuduğu, gördüğü her savaşa balıklama atlayan Ernesi Hemingvvay'in, ağ zına bir av tüfeğini dayayıp da intihar cttiğine ınanmak güç. Ölümünün intihar mı kaza ını olduğu da henüz anlaşılabilmiş değildir, ama kaza olasılığının daha yüksek olduğu iddia ediliyor. Bu, Amerikalılartn yazarlarına toz kondurmamak istcğinden kaynakJanıyor da olabilir. Kişiscl olarak olaya baktığımda, Jack London'un, Stefan Zvveig'ın, Sergey Yesenin'in, Mişima'nın, hatta Yesenin ile alay eden Vladımir Mayakovski'niıı bile intihar ctmesini kabul ediyorum da, I Iemingway'e gelincc duraksıyorum. Kendini öldürenlere ve bu karan verebilenlcre karşı müthiş bir saygım var. însanın bilerek ve isteyerek kendi yaşamına son vermesinin ardtnda dehşctli bir yüreklilik yatıyor olrnalı. tııtihar, eğer psikolojik bir rahatsızlıktan kaynaklanmıyorsa, yaşamla vcdalaşmayı ilahi bir törene dönüştürmenin traiik, ama bilinçli bir şölenidır. Dikkat edilirse, söz konusu olan, Hemingvvay intihar etmedi, kendini öldüpdü köprülere, çok katlı binalara çıkan şarlatanlar gibi yalancı "teşebbüs" değildir. Köprü korkııluklarında sevgilisini çağıran, iş isteyen, annesini özleyen de değildir. Sözü edilen, artık dönüşü olmayan bir yola çıkandır. Üzücü, ama yürekli bir vazgeçmedir. Şakası yoktur, pişmanlığı yoktur, dönüşü yoktur, denemesi yoktur. Yaşamını kendi elleriyle ve kararlılığıyla sona erdiren yazarların bıraktıkları eserlere bakıldığında, intihar edeceklerine ilişkin ipuçlan bulmak mümkündür. Sözgelimi Jack London, Martin Eden'de kendi yaşamını nasıl sonlandıracağını yazınıştır, Yesenin melankolik denecek kadar duygulu şiirlerinde ycr yer ölüme özlem duydufiunu belirtmiştir, Mayakovski bu sona hızla gittiğini fark ettiğinden vadsıma yolunu seçmiştir, Wirginia Woolf ise açıktan açığa ölüme övgüler düzer. Kimi zaman sert ve soğuk bir rüzgâr gibi çarpar yüzünüze yazılanlar, kimi zaman da çok hafif bir dokundurmayla, ne bileyim, güneşin batışıyla kendi batışı arasında koşutluk kurarak okura ölüm düşünccsini iletir yazar. Tolstoy'da (Anna Karenina'nın intiharı, Tolstoy'un intihara bakış açısını, özlcmini yansıtmaz, çünkü Anna'nın intiharı romandaki herhangi bir olgudur. Tolstoy'un düşüncc yapısının dışında, olması gereken olgular zincirinin bir sonucudur. Anna Karenina, Vronski ile evlenebilir ve mutlu bir yaşam da sürebilirdi. Ama toplumsal koşullar buna izin vermmjrdu, kendi canına kıydı, o kadar), Tıırgenyev'de bulamazsınız bu ipuçlartnı. Hemingvvay'de de... tlk kitabı "İn Oıır Times"tan son kitabı "Ihtiyar Balıkçı"ya kadar yazdığı tüm eserlerince I lemingway in intiharı düşündüğüne ilişkin ipuçlan bulmak zordur. Olüme ilişkin düşüncelerini.ensomutlastırdığı"Oğlederi Sonra Ölüm /Deatn in the Afternoon" adlı, Ispanya'daki boğa güreşlerini anlatan, daha çok teknik özellikler taşıyan kitaDinda bile Hemingvvay, "Ölüm, der, kaçınıl maz gerçektir. Insanın emin olabileceği tek sey, tek kesinliktir. En ba sit şeyleruen başlayarak, yazarlık mesleğindekendimi dcniyorum. En basit, en gerçek şeylerden biri de kesin ölümdür." Akla hemen intiharı getirebilen bu cümlelerin ardında, Hemingway'in yaşamı boyunca üzerinden atamadığı "öldürme tutkusunun" ipuçları vardır. Hemingvvay, daha "reşit" sayılacak yaşa gelmeden, 1917 yılında Italya cephesinde savaşa katılmış, yaralanmış, iyileşmiş, yine savaşa dönmüştür. SonraJan bu yaşa dıklarını "Silahlaıa Veda" roma n ında anlatacak çağrıştırdıkları ••• ' • oynamaktadır ve 1 lemingway biuiin oyunlarda "ebe"dir. Arenalarda ölen bo^ kaplanlarla, * ğalarla, safarilerde vurulan devrimci ya tspanya'da kurşuna dizilen da falanjistlçrle ortak nokta hcp aynıdır: Öldürme. Olüm 1 Iemingway için her yerde ölümdür. Öldürme ise aranıp bulunması gereken bir garip tııtku Hemingvvay dc, ölümün canlı tanığı ol maktan değişık bir ha/. duymaktadır. YanLş anlaşılmasın, bu başkasının öldüğünü görmckten ya da bir başkasını öldürmekten kaynaklanan bir haz değildir. Anlatılmak istenen, bir terzüıin elindeki kumaşı biçimlendirirken duyduğu haz tıımnden bir haz, yani kumaşı hiç düşünnıeyen bir hazdjr. Arumsareanız, "ıhtiyar Balıkçı" romanında bile yazar, ıhtiyar balıkçının ya kaladığı balığı kendisinden önce başka bir yaratığın öldurmesine dayanamayıp teryat etmesini anlatmaktadır. Hemingway, bu tutkusunun peşinden yıllarca koştuktan sonra, artık elinde ölümle sonlandırabileceği tek malzcmcsi kaldığının farkına varmıştır. Bu da kendisidir. Belki de tüm yaşamı bovunca öldıırdüğü tek insan kendisi olmuştur ve eminim ki bunu da büyük bir hazla yapmıştır. Bu nedenle de, yazının başından sonuna kadar, "kendini öldürme 'den kaçınarak, "intihar" sözcüğü kullanılmıştır. Çünkü her ikisi de, en azından Hemingway özelinde, çok farklı iki eylemdir. intihar, çoğu zaman yaşamın çekilmez hale gelmesinin, umudun tükenmesinin ya da kişinin artık yaşamda yapacak bir şeyi kalmadığına inanmasının trajik sonucudur. Kuşkusuz, intihar edenlerin hiçbirine, bu eylemi niye yaptıklannı sorma şansı yoktur, ancak gerek bıraktıkları mesajlaruan, gerek yaşamlarındaki "ölüme koşuş özlemi "nden bazı çıkarsamalar yapmak mümkündür. Oysa, I lemingway'in ölümü nc anlık bir "çılgınlık" sonucu, ne de umutların sona ermesinden kaynaklanan bir tetik çekme işidir. Hemingway, en büyük tutkusunu kendi üzerinde denemiş ve ba şardı olmuştur. ürklılkl eylem Müme öztam ARKEOLOJI VE SANAT DERGİSİ (19781999) 2 1 Yaşında tır. lkincı Dünya Savası'nda Fransa ve ltalya'da cephelere katılmış, savaşmıştı. lspanya Iç Savası'nda Franko'ya karşı direnişçilerin yanında olmuştur. Robert Jordan kimliği ile "Çanlar Kimin Için Calıyor" romanında da bu iç savaşı anlatır. Dikkat edilirse eğer, Robert Jordan da gözünü kırpmadan adam öldürecek kimfikte bir roman kahramanıdır. Gün gelir, Hemingway için savaşlar biter. Bu kez kendini Lpanya'nın boğa güreşlerine adar. Boğaların matadorlar tarafından ya da matadorların boğalar tarafından öldüıülüşlerini gözler. Bu da yetmez, Afrıka'ya geçer, safarilere katılır. Tüm bunlann ana teması ölüm değil, öldürme tutkıısııdur. Ünlü yazar yaşamını öldürme üzerine kurmuştur. Ancak buradaki ölüm intihar, öldürme dc cinayet anlamında değildir. Savaşlarda, bitince boğa güreşlerinde, bitince safarilerde yaşanan ölümdür, öldürmedir. Ölüm I Iemingway için asla bir başka dünyaya geçiş, ilahi güçlerc teslim ve acüann son durağı olan kurtuluş değildir. Kesin çözümdıir, ortadan kalkmaktır, yok olmaktır. 1 lemingway için serüvenci yazar da denebilir, ama onun scrüven tutkusuloseph Conrad ya da Jack London türü pir tutku değildir. ülümle bir köşe kapmaca Yanttanamayacak bir soru Tüm bu yazılanlar bır savdn, bır bakış açısıdır ve bu yazıyı yazanın kişisel sorumluluğu ile sınırlıdır. Hemingvvay'in ne kadar değerli bir roman cı olduğu, Nobel'i kalcminin hakkıyla aldığı," Yaşlı Adam ve Deniz, ya da bizdeki adıyla "thtiyar Ralıkçı" romanının dünya edebiyatının rt §} baş yapıtlanndan biri olduğunu söyf lemek, herhangi bir ansiklopediue i kolaylıkla bulunabilecek bu bilgileri sıralamak, okura hakaret etmeklc eş anlamlıdır.Hemingvvay'in kucağındaki tüfeğin tetiğine bilerek ya da bilmeyerek basıp basmadığı hiçbir zaman yanıtlanamayacak bir sorudur. Bütün bu soruların yanıtı, Hemingvvay'in artık yaşamayan beyniyle i birlikte "yok olmuştur". Bu yazı. da olduğu gibi, yanıtı asla vcri, lemeyecek sorular üzerine kurgulanan fantezi yazılar, okura yalnızca ellerindeki kâğıdın arkasına da bakmayı hatırlatır, o kadar. Insanlar, bir de ellerindeki kâğıdın arkasını çevirip, yazılara oradan bakar, ama yine kâğıdın ön yüzünü okumaya devam cdebilirler. Fark, kâğıdın arkasına da bakmış olnıalarıdır. üııemli lark ise, bir başka kâğıdı ellerine aldıklarında, arkasına bakma ihtiyacı duyup duymadıkJarında ya da en azından ters çevirmcyi akıl edebilmelerindedir. • Günün tlk Işığında Gerçek//:; ncst I \cmın&ıvay/'l'ürkçeir Mchmct Mamıancı / ÎM) \ CUMHURİYET KİTAP SAYI 5 0 8 (•linıiıı lHı IfiyiıiiJıi Cıtr(tli ' E RNFST H H M 1 N C, W A Y Sayı 91 Faruk Zeki Perek Özel Sayısı •Niçin "özel" Sayı Nezih Sajgeten Prof. Faruk Zeki Perek Hakkında Semavi Eyice / Oktty Akflt • Prof. Faruk Zekı Perek'ın ArdındanA Vtdât Çttgin •Kallımakhos'un Lâtın Ozanlarına Eckısı Guhr Çelfin Felsefe Açısından Antıkçağ ve Ortaçag Dunyasının Temel Kavramlan ıle "Yaratma" Arasındakı llişkiler fletül Çotoksöken • M. Tullıus Cıcero ve Erdemler Uzerıne Bedlt Demlrif »Roma Sorunlu Bir Kent luvenalıs'ın III YergısıÇlğdem DUrUfken •Vıtruvıus. Mitnarhk Uzerine VI Kıtap Beda DemiıifÇlgdtm Dürüfken *Kyzıkos'tan Bır Grup Epıgram Etln Ozuuoy •Lütın Şaırı Vergılıus'un Kışılıgı Stbıhat ŞentmrkRoma Imparatorluğu Hâkımıyetı Altındakı Bır Yunanlı Tarıh Yazarının "Özgurlük" Duşuncesı Emre Erten. 18. TÜYAP İSTANBUL KİTAP FUARI Alt kat 11 sok / Ust kat 12 sok Yayınlarımız % 30 İndirimlidlr ! Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Hayriye Caddesı Çorlu Ap. 3'5. 80060 Galatasaray < istanbul Tel: 0 212 293 03 78 • 245 68 38 Fax: 0 212 245 68 77 email:arkeolo|isanat@superonlıne.com. www.arkeolollsanat.com