Katalog

Memduh Şevket Esendal'ın yayın bekleyen yapıtlarından iki bölümü daha elimizdeki kitapla okura sunulmuş oluyor. Esendal'ın diğer yazıları ile mektupları ve anılan yayımlanacaklan günü beklemekteler. Tahran Anıları, ilginç bir günlük ve bir döneme ışık tutması açısından ilginç. MUZAFFER UYGUNER Tahran'a ulaşabilmiş. Tahran'a 6 F.kim tarihinde vardığı anlaşılmaktadır. Esendal'ın Tahran günlük notları, o yıllarda Ortadoğu'da olıışan olayları ortaya koymaktadır. Daha Baku'deiken Kaçar Hanedanının egcmenlig'ine son verilmiş, geçici bir hükümet oluşturulmuş ve Rıza Han Pehlevi "Reisi Ulâ" ilan edüerek görevebaşlatılmıştır. Bu durum Esendal'ı biraz güç dııruma düşürmüştür. Çünkü, hükümetinıi/.deıı Iran Muvakkat Hükümetinin tanındığına dair telgraf gelmemiştir. Böylcbirdummdaelçiligiboşlukta kalmaktadır. Memen Ankara'ya bir telgraf çekerek yeni hükümeti tanımamız gerektiğini bildirmiş, sonra da tanınnıa telgraiı gelince gü(,lükten kurtulmııştur. Kendisi 1 larıciyc veziri Mir/.a I lasan Han Meşar ile görüşmeyegitmiş. Bııkonuşmaların Türkçe ve Farsça olduöu, Esendal'ın iyi Farsça bildiği anlaiîümaktadır. 14 Kasını günü saat 3'te Rıza 1 ian'ın da kabul ettiğini anlıyoruz. Bu günlük, ogunlerde lran'daki olu^umun yanında ()rtadoğu'dakı oluşumları da ortaya koymaktadır.O yıllarda Ingilizler Irak konusunda öıı plandadır, bııgün de ABD, Rusya'nın, yeni durumdan, şahlık oluşmasından hoşnut olnıadığı aııla^ılmaktadır; 16 Kasım tarihli giinlükten anlıyoruz. Ama bizimle iyi bir durunıda olduklarına da değinmibtir Rus sefiri ve şöy le demiştir: "Sizin vc bizim burada rnentaatlarımız vardır. Tabii kendi menfaatla rımızı kendimiz takip ederiz; fakai, bir de umıımi bir mentaat vardır ki, Rusya ve Türkiye ara.sında müşterektir. Bunu da birlikte takip ederiz." Bu ortak «,ıkarın Ingilklerin Kuzey Irak'taki davranışları oldugu anlaşılmaktadır. Esendal, Iran Meclisi'nde dokuz kısım olduğuna da değinmiş ve bunları da saymıştır. Lscndal'ın Ingiliz sefirinden edindiği bilcüere göre, "Birçok rical, kendilerini satuık meta yerine koymuşlar ve mü temadiyen ecnebi hesabına ya^amışlar. Fakat, eenebiler için de bundan büyük bir menfaat zuhur etmemiştir." 19 Kasım 1925 tarihli günlük gazete, Ingilizlcrin Kuzey Irak'taki davranışları yalnızca "Musul meselesinden ibarct değildir. Bütün meseleler üzerine, Ingiltere, bizi kendi menfaatına mugayir görmektedir". Esendal, kendi görüşjerini lngiliz Sefirine anlatmıştır. lngiliz Sefiri de tek Musul meselcsinin kaldığını söylenıiş, "Türklerle Ingilizlerin hiçbir husumetlcri olmadığı halde hükümetlcrin muhasebeyi yaptıklarını" suylemiştir. Esendal, Musul ve Irak konusunu uzun uzun tartışmıştır o gün. lngilizlerin Irak'a asker gönderdiği anlaşılmaktadıraldığı bilgileregöre. Ruslardan alınan bilgilere göre, tngilizler "Musul havalisine on tabur asker sevk ettiklerinden, bir miktar da tayyare gönderdiklerinden" sözedilmektedir. Görülüyor ki, o yıllarda ürtadoğu gene kaynamaktadır. Esendal, yaptığı konuşmaları bu notlarında saptamış vc bugün bize iletiimesine yol açmıştır. Rus Sefiri'ne bazı sorular sorup bilgiler alır; lngi liz Sefiri, Rusların güney Azerbaycan'ı alacaklarını söyler; Fransız Sefiri, çeşitli konulara değinir; lran yctkilileri kendi görüşlerini ortaya koyar. Anladıfiımıza göre, TcbrizTrabzon yolunun yapılması da o zaman cle alınmıştır. Bir gazete haberindcn de söz ediyor Esendal ve şunları aktarıyor: "Bir zamandan beri Moskova ve Ankara hükümetleri mütevaziycn Tahran'la geniş bir siyaset anyorlar. Malumdur ki Bolşevikler lran'da lngiliz nüfuzunu kırmaya uöraşıyorlar ve Rıza Flan nezdinde Bolşevilc ajanlarının faaliyetleri pek ziyadedir". îran'da bir cumhuriyet kurulması konusunda da, Rusların bu hareketi lngilızlere atf ve isnat ederek (lumhuriyet aleyhinde bir miktar çalışmışlar; fakat zannolunduğunagöregalibalngilizlerde Mesrutiyet aleyhine veliahdı teşvik gayretinue imışler" görüşlerinin yer aldığını görüyoruz notlarda. Böylece birçok konuda Rusların, lngilizlerin çeşitli yakmmalan, Alman ve Fransız sefirlerınin görüşleri uzun uzun yeralmaktadırgünlük notlarda. Esendal, 4 Aralık 1925 tarihli notunda bir tolantıda görüşünü şöyle belirtmiştir: "Bizim için Iran'ın şelcl i idaresi herneolıırsaolsun miisavidir. Ben hükümeti derhal tasdik etmek için emir almışıın. Bu müsaade koynumtladır. Fakat yeni bir sülâle getirmeyiniz. Bu iyi bir şey değildir. Rıza 1 fan sağ olduğu müddetçc şah olur. Bu da dünyanın revişinc muva hktır". 15 Aralık 1925 tarihli nottan anlıyoruz ki Rıza Şah o gün yemin etmiş ve iktidarı resmen elc almıştır. 26 Aralık tarihli günlükte de Tahran konusunda bilgiler bulunmaktadır. Ocak 1926 ayında günlükler aksamış ve 14 Şubat Salı günü de son bıılmuştur. ll Tahran Anılan ve Düssel Yazılar Memduh Şevket Esendal'ın toplu yapıtlan yayımlanmaya devam ediyor M emdııh Şcvkct Esendal'ın yeni bir kitabı yayımlandı: Tahran Anıları ve Diişsel Yazılar. Kitap iki bölümden olusmaktadır. Birinci bölümde Tahran Anıları, ikinci bölümdc ise yazıları yeralmıştır. Bilindiği üzere, Esendal, 1925 yılında Tahran Büyükelçiliğine atanmış ve orada görevc başlamıştır. Tahran'da 15 Kasim 1925 tarihinde günlüğünü yazmaya başlamış ve günlük notları 14 Şubat 1926 tarihine kadar sürmüştür. Bu tarihtcn sonra giinlüğüne neden el sürmediöini bilemiyoruz. Bu konuda, ne gün lükte ne de çocuklarına yazdığı mektuplarında, başka yazılarında bir bilgi yoktur. İlk günkü noıtan anlaşıldığına görc, Esendal, deniz voliivla Batum'a gitmiş vc ora dan da Baku'ye geçmiştir. BaKÛ'den, Enizli, Reşt, Kazvin yoluyla dört giinde yazıda belirtilmiştir. İkinci yazı "Yaramaz Çocıık" başlıklıdır. Öykü nitcliginde olan bu yazıda, bir çocuğun anlatısı ile yaşamı verilmektedir. Esendal, bir çocuğun yaramaz olarak tanımlanmasına ve ailesinin bunu kabul ederek ona göre davıanışlarda bulunmasına değinir bu öyküsünde yalın bir anlatımdilikullanmıstır. "AgaçkakanKuşuve Başkalan" da öyküdür. "Gcniş ormanların kıyısındaki bir yamaçta"ki bir köyde yaşayan bir çocuğun orman içindeki yaşamı, ormanda yaşavan kuşlaria vakınfığı bu öyküde değışik bir düzenleme ile verilmiştir. Ağaçkakan kuşunun da bu öyküde iyicc tanıtıldığını görüyoruz. "Hafız Hanım'dan Bir Masal" da masal anlatımıyla bir anlatıdır. "Geçmiş Yıllarda Yolculuk", eski günlerdeki yolculuklardan yola çıkarak çevreyi ve dünyayı tanıtmadır, dıyebilirim. "Geçmiş yiizyıllarda uzunca bir yolculu^a çıkacak olanlar ilkin hanları, kervansarayları dolaşır, kervanlarıyla yahut adamları ile konuşur, günleri anlar, konak yeıleıini aşağı yukarı kestirir, kervanda kimlerin gideceğini, kimlerin mallarının götürüleceğini öğrenir". Böylece başlayan yolculuk ile her şeyi öğrenmiş oluruz. () yıllardaki Türkleıin yaşantısı, ozanlar, Türkçe üzerinde de bilgiler buluyoruz. Hele dil konusundaki görüşleri çok ilginçtir. Ortaya çıkan "mülemma" Osmanlıea'ya karşı görüşleri de yer almıştır bu yazısında. "üte Dünyada" yazısı, tümüyle düşsel bir öte dünya gezintisidir. Yazı şöyle başIar: "Bence en kötü ve en korkunç olan bütün bu oyunun yeryüzünde geçip bitmesi idi. Bundan sonra da bir varlığımız varsa bana bildirmesini yaradandan çok istcdim ve yalvardım. Yaradan, isteyene, hcr şeyi olduğu ve olacagı gibı bifdirir. Bana da gcleceği birgece bildirdi". Bu bildiri ile yola çıkar ve öte dünyadaki yaşamı dıle getirir. Bu yazının ilk müs\reddesi gibi görünüm başlıksız ve "Kabil, 19.1.1935" tarihi ile başlayan yazıyı da son olarak anmalıyıın. Esendal'ın yayımlanmayı bekleyen yapıtlarından iki bölüm daha böylece okura sunulmuş olmaktadır. Obür yazıları ile mektupları ve anıları yayımlanmayı beklemektedir. Tahran Anıları, ilginç birgünlüktür ve bir zamana ışık turmaktadır. • Tahran Anıları ve Düşsel Yazılar//1«/ lar vc Yazılar/ Menıdtıh Şevkel Esendal/ Mgi Yayıncvı/ Ankara 1999/ 179 y vc süzlük. ARKEOLOJI VE SANAT YAYINLARI Ortadoğu'daki oluşumlar K SMBbM! Öltbl MUZE ERKEN OSMANUSANAH BEYLİKIİRIN MİRASJ AKMNUMISAMSANM1 AKDENİZ'DE İSLAM SANATI ERKEN OSMANLI SANATI BEYLİKLERİN MİRASI TÜRKİYE Batı Anadolu ve Trakya 244 sf 15x21 cm. 197 renklı. 37 SB resım. ISBN 9756899476 Stntrtar Ûtesı Muze Sergtkn ycnı bir sergı antayıy Scrgı (Kuluir Yolu), tanat cscrtenntn bulunduklan ycrierden kopanlmodon, kendi özgiin onamhnnda sergıknmesıne ohnok tantyan yem bir scrgı anfayijina dayanmaktadır Sanot eserfennın zıyaretçten dcğıt, ztyarttçılcnn tanat «ertprıne ulajüğı bu yeni kükurel leçfnck. S,ınırlar ötrsı Müzc'nın ulushrarası "Akdentz'de lilam Sanatı" Sergı Programı'na dahıİdır Turkıye SÖM Sergısı Erken Osmanlı SanatıBeyllklerin Mırası, XİVXV yOzyillarda Asya'dan gelırken topladıklan birıkımlerı yerel utlarla kaynaştınp yent sentezlere ulajan Batı Anadolu Beylıklerını vc bunlardan blnsl olup daha sonra bölgcnin tek cge men gucu halıne gelen Oiinanlı Devleıl'nın erken dönemlennı gozler onünen seren bir çalışmadır 18. TÜYAP İSTANBUL KİTAP FUARI Standlarımız: Alt kat 11.sok./Üst kat 12.sok. Fuar özel indirimi % 3 0 Kitabın ikinci bölümünde Esendal'ın 6 yazısı yer almıştır. tlk yazıda, çocuklugunun geçtiöi Çorlu'daki kişiler ve ailelcr ele alınmışvetanıtılmıştır. Once kendi evlerinden söz etmiştir, diyor ki: "EvimizÇorlu'nunkenarında idi. ünümüz bir meydan, Cıölcük Meydanı. Bir kenarında bir ufak gölü de var. Kışın birgölcük olur, yazın kurumaz pis bir çamur". "Cıölcük Meydanı'nın bir tarafından, Hükümet Konağı olan konağın sahipleri Haşinı Agazade Memet Beylerin evlcri vardı." Böylece, çok değişik aile adları ile bütün insanları tanıtmıştır. Aranıp da bulunmadıgı söylencn anılarının çok geniş bölümü de Çorlu yaşantısını ve insanlarını ele almıştır. O yıllardaki Çorlu insanları yanında Çorlu yaşantısı da "Çorlu'nun Insanlan" başlıklı bu ÇoHu'nun Insanlan" Esendal, 1925 yılında Tahran Büyükelciliğlne atanmıs ve orada göreye başlamıstır. Tahran'da 15 Kasım 1925 tarihinde gunlüğünü yazmaya başiamış ve günlük notları 14 Şubat 1926 tarihine kadar surmuştur. CUMHURİYET KİTAP SAYI 508