Katalog

"Pasaportu şiir, Kimliği şair" biri Can Yucel J Kapak konusunun devamı. Eşref saatinde uyumak için, Yürüyen başka adamlar var Hepsi de ölerek yaşatmak için herkesi, Yaşam yeşil yaş yaprak Bcn ölscm de ayaldarım Ki şiirlerimdır Hepsi yeni bir abeceyi okuyup üfleyecek Hiç sevgi bitmiyor elma suyu tükenmez Üstüne can suyu koydukça çoğalıyor tste bu yeni yıl için yazılmış bir şiir Kendi şiirdir ama korkarım değildir, Nâzım ım'ın o güzel benzeştirmesiylc Ben de ölümü yaşamla karıştırıyorum Ölmek ölmek değildir, yok olmaktır bir ara (...) (Yeni Yıl) Yeni Yıl, uzun bir şiir. "Yedi uyuyanlar" söylencesine yapılan göndermelerle başlıyor. Yüzyıllarca uyumuşsunuz ve hiçbir şey deg'işmemiş. "Ûerhaıkararveriyorum yaşamaya/ Aynı şeyleri yaşamamak için".. Düşgörüşüylegörüyorozan: "Altı aylık bir bebe/ Ölümü dışlıyor dışkısıyla/ .../ Ölüm bir yeşildir/ Sonbaharda düşen yapraklar kadar/ Her orman kendini ycniler gibidir/ Ki öyledir/ Ölmeyen şey orman mı acaba". Sonra yüzyıllar süren serüvcnini anımsıyor bir uçurtmayı andıran.. Zaınanında ölrne üstüne düşünceler zamanı saptayarak sona eriyor: "tsadoğdugecesi,/ Bir çocuğu germişler çarmıha/ Ölüyor ama heylicanı yaşıyor". Yeni Yıl şiirinin alınuladığım dizelerindeki iki sözcüğe dikkat çekmek istiyorum. Biri "tükenmez". Tükenmezin fül olarak anlamını açıklamanın yeri yok. Ancak bu sözcüğün, meyvelerin şıralaştınldığı ve içildikçe su eklenerek oğaltılıp yenilendiği bir ev içkisinin ı olduğunu biliyor musunuz? Günümüzde unurıılmaya yüz tutmuş bu şıra/meyve suyunu düşünün, imgesini de. Cennetten kovulmaya, ya da dünyada yaşamaya başlangıç olan "elma"nın suyu can suyu ile çoğalıyor: Sevgi. Ya da Can Yücel'in anlattığı: "Hiç sevgi bitmiyor elma suyu tükenmez/ Üstüne can suyu koydukça çoğalıyor." (Yücel, bir şiirine de gelincik şurubunu yerleştirmişti ammsayacaksınız. Dökülen kanlarla benzeştirip. Gelincik şurubu da unutulmuş bir içecekti..) Dikkat çekmek istediğim ikinci sözcük "hcylican'. Bu sözcük heyecan sözcüğünün ya da hevlı can sözcüğün un biçim değiştirmişi gibi görünüyor önce. Bcnce ozan, heyecan sözcüğü ile can korkusu anlamına gclen hevli can'ı birleştirip deformasyona uğratmış. Canhıraş bir sözcük.. Can Yücel'in sözcükleri, sözcüklerdeki ses değiştirimleri, ardlarındakı tarihle bir başka görüntü oluşturuyor. Altbellekteki çağnşımlarla dizeleri yeniliyor. Suç Ve Ceza adlı şiirin adından başlayarak yarattığı çağrışımlar gibi: Ölmek toplu suçumuzdur topumuzun Cezası ölüm. D cesi olarak karşımıza çıkar. Sevgilisi Tisbe'nin yırtık ve kanlı gömleğini gören sevgilisi onıın öldürüldüğünü sanarak canına kıyar. Eski bir RomeoJülyet kurgusu, Picasso'nun sevişme resim lerinin yanına eklenir. Pembe Kalem şiiri bir coşku şiiridir. Son dize olan: "Burcunu bellemişlcr libidoşlar" dizesi şiirin görüntüsünü deüiştirir. "Beyaz gömleği parama, Tisbe/ Paralanmış bir aslan taraan/ Burcunu bellemişler libidoşlar" dizeleri, liberallerın saldınsına uğramış bir kavramı ya da varlıgı yansıtır (bence). Can Yücel,, Scke Seke'de ölümle sek sek oynuyor. Ölümü evcilleştiriyor. Kimi zaman cenazeler üstüne oynanan oyunları taşlayarak, kimi zaman insanın ardından kalacak dünyanın güzelliğini lirik bir cdayla anlatarak: "Aynada bakma yüzüme/ Başkalarının gozlerinin içine bak/ Köpeklerin gözlerine bak/ Kedilerın gözlerınc bak/ Ne kadar masum/ Ne kadar mahzun/ Ama birden birebire rüzgâr esiyor/ Sardunyalar açıyor/ Kekikler kokuyor/ Aynada bakma yüzüne/ Ağaçlann gözüne bak/ Duvarların gozüne bak/ Ma Okimun Yinelenişi navgat'a/ Gözlerime gözlerime bak/ Dünyanın gözlerine bak/ Kendine aynada bakma/ Sen öleceksin sonunda/ Dünyanın gözleri kalacak" (Bakış) Yücel'in ölümden gülerek söz ettigi şiirler, kendi ölümünden söz ettikleri. Bu şiırlerde yaşamını da özetliyor çogunlukla, daha doğrusu yaşamının anlamını: "Yürü bre halk/ .../ Yürü, yürii tanyellerine doğru/ Senin alınyazın karayazın değil/ Bu işte/ Aynı zamanda alnını ağırtmak için/ Karann.../ İşte bundan başka hiçbir şey beklemiyorum hayattan" Ölümden sözcderken yapamadıkları için hayıflanır, hayıflanır gibi olmaktan utanıp suçu tarihsel koşullara, beceriksizliğine yiikler: "Birdenbire uyuyacağım/ Bunca uykulu uykusuzluktan sonra/ Sanki panatyalar açacak balkonun önünde/ Kediler gelip içine sıçacaklar/ Gübre.../ Uyuyacağım, herkesi uyutmak için değil/ Uyandırmak için/ Ben hep böyle yaşadım/ Herkesi uyandırmak için/Vakti saati dcğildi belki/ Belki de ben/ Beceremedim" "Pasaportu şiir/Kimliği şair" biri ölümden söz ediyorsa, özellikle bu ölüm kendi ölümüyse, mezartaşı yazısını da cenaze türküsünü de getirecektir gündeme: Kitabei Sengi Mezar Badem çırparcasına olacak ölümüm başka türlü anlatılamaz herhaldc. Kanalizasyon, İSKİ skandalından habersiz olanlar tarafından haksız kazanç kazananların, artık değeri cebe cukka edenlerin, kısaca, burjuvaların midesi olarak algılanabilir çünkü. Ve şiir böylece, hcm çirkin, hem mizahi ögeleri eüzel ve iyi olan açısından sonsuzca yargılıyor. Yineaynışiirdenkalkarak.günlükolanın, çirkinden yola çıkarak tuhaf bir şekilde kalıcüaştığını da görüyoruz. Doğrusu, şiirde ağır basan, bu kalıcı yan oluyor. Bir şey gclecege doğru akıyor, o şünliik olanı yayıyor zamana. Şaşırtıcı olan da bu işte Can Yücel şiirinde. Sürekli taze kalan da. Yine aynı kitabın Gezi Notları bölümünden rasgelc bir şiir alalım. Şiirin ilk dört dizesini. " Yaldızdan bir ruhun cesediyim/ Atina'dan bakıyor bana bir uskumru/ W.B. Yeats aelmiş de sanki/Çözülmcz harfler masasına Daha ilk dize, şaşırtıcı olanı yakalıyor. Ama zorlanmıyor şair. Başka bir şairle düşsel olan bir işı gerçekleştirmek istiyorlar, alıntı yapmadı ğım, beşinci dizcde dile gctirileni, "Eski Bi zans'ı diriltiyoruz". Yani Yeats ile eskı Bizansa can verme işini gerçekleştiriyorlar. Burada aslolan şiirin kendisi. Şaşırtıcı olanda şair kentini, kozmik olanı ve çiçeği vb., yani hayatı yeniden yaratıyor. Ama, sasırtıcılık devam ediyor. Şiir bövlece süreldi bir yenilik kazanıyor. Herokuyuşta başka bir çağrışım. Tazelik. Zamana kalan şiirin yarattığı. Şiirsel olan, haz veren şiirsel nesne Peki şaşırtıcı olanı sağlayansa şiirin imgeye dayanmaM. Imgcdc can bulması ve imgenın hayatla olan yaratıcı ilişkisi, Ancak .. Evet, ancak, kimi şiirle rinde, çok üretnıeııin, hayatla içlı dışlı olmanın getirdiğibırsorıınsal var ki, bu da şairin uınurun da degil gözüküyor. Can Yüccl şiirinin diğer özellikleri dc polıtik olandan yola çıkıyor ol ması. Cinsellik, hayatı buradan algılamaya çalışması. Bu iki özellikle şairin şiir özellikleri ta mamlanıyor. Ancak, her şiirde bu özelliklerin ba zen biri, bazen bir veya ikisi cöriiliir. Yani, Can Yücel şiirini bu özellikleriyle ele aldıgımızda, bazı şiirleri için politik, bazıları için günlük, ba" CUMHURİYET KİTAP SAYI 448 ' Sasırtıcılık METİN CENGİZ Can Yücel şiirinin özelliği C Can Yücel şiirindeki özel adların da, bilindiği zaman, getireceği görüntüler vardır: Tisbe örneğin. Sevgilisiyle buluşacağı ormanda bir aslanın saldırısına uğrayıp, gömleöi yırtılan bu mitoloji kişisi, bizim masallarımızda salkımsöğüt söylen an Yücel, şiırıyle bir damar açmış, kendinden sonraki siin etkilemiş bir şair. Bunda, kcndinden önceki bir şiiri daha yetkinlikle, hicve ait olanı, şiirin yasalarıyla yenıden yaratmasının önemli payı olsa gerek. Başkalan, bu olguyu başka nedensellikJerle açıklayabilir. Ama, ben böyle düşünüyorum. Nitekim, küfür bileorida, iyi güzel olan açısından bir yargılama haline dönüşüyor. Özellikle Can Yücel'in hicivden yola çıkıp şiire ulaşan şiirlerinden bir örnek verirsek sorunu daha iyi somutlayabiliriz. "Gezintilcr" adlı kitabından İSKİ Volluğu na bir bakalım: "Para su gibi akıyor deriz a/ Meğer su, para gibi akıyormuş/ Bir kanalizasyon şebekesine" Bu şiiri, tSKÎ skandalını Dİlenler gerçekle ilinti kurabilir, böylece daha iyi yorumlayabilirler. Ama, paranın kanaJizasyon şebekesine su gibi akması, bu gerçeklikten özgürleşip başka anlamlar ediniyor. Kapitalizmin iç yüzü, bu denli vurucu Can Yücel'e saygı Ceceslnde. Esber Yağmurderell İle.. SAYFA 4