Katalog

Damarlannda Yolculuk (Fantastıc Voya ge) ve I leder Bcyın (Destınatıon Braın) adıyla çevrılen romanlarındakı bılımeay kınlık goz aıdı edılemez Çunku oykuye egemen olan ana tcma kııçulrulmuş denız altının ııısan damaılatına gonderılmesi uzcrınc kurgulanmış aıuak bılıme aykı ııhğı taı tışılmayan vc buna okurıı ikna cr meyc yonelık mantıklı bıı açıklaması ol mayan kuçultulen aracın ağırlığınm yok edılmedığıdır Tonlarca ağırlığı olan bu aracın oylece ınsan bedenıncıe kalması nın bılım dışılığı ortada Çunku kuçultu len cısımler bılımsel olarak atomları sıkış tırüdığından kutlesınden ağırlık olarak hıçbır şey kaybetme/ler Asımov gıbı bı lımsel karıyerını hcr fırsatta one çıkaran, ancak yazarlığını pek onemsemeyen bırı nın bu tur bılım dışılığı fırsatçı bır tavır la kııllanmasını okuı bır taraia not etme lı Çunku bılıme aykırı bır duşuncenın egemen olduğu bır yapıt sadece lantastık bır kıtap olıır, bılımkurgu değıl Kımbı lır, bello bu yuzden yazar kıtabına Fantastıc Voyage adını koymuştur, bılımkurguy la farklılığını peşınen ortaya koydıığu ıçın Yıne, cısımlerın ışık hızını aşamamala rı kuralını bır taraia ıtcrck "hıpcr sıçrama" gıbı ışık hızını da aşan, ustelık zaman dan da tasarruf cden bır teorıyı bılım dı şilığına rağmen çok lahat kullanması, ya zar kışıhğıyle bılım adamlığının pek uyum ıçınde olmadığının bır gostergesı olmaktadır Kısaca bılımsel doğrulara yonelık aşırı bır kaygı duymadığı ortada Bılım kıırgu yazarlığıyla bılım adamı kımlığının /aman zaman çatışıp bınnın dığerının onune çıktığı veya gerıye atıldığı, kımı ı& man btlımscllığı, kımı /aman da yazarlı ğını onemsedığı saptanırken, Asımov'da bır kımlık bunalımını veya çcİışkısını soy lemek doğrusu pek haksızlık olur Ama yı nc dc bu çclışık gorıınumu belırtmeden geçmek dc, Asımov'u eksık değerlendırmek anlamina pt'lır dır tnsanhğın evıım vc devrımlerıne ya bancı, metafızık ve son derece sağcı bır zıhnıyetın kurguladı f*ı bır yapıttır Vakıf romanlaıı Asımov un unlu Vakıf (1 oııııdatıon) dızısının ıkıncısı olan "Lrısılmez Impara torkiK"ta Asımov'un dcmokrası hakkmda kı duşuncelcrı daha bır netlık kazanır Bınlerce yıl sonra de mokrasının, eşıthkçı bır duzen olamayaca gını yazar Imparatorluğa karsı mucadele euenlerde bıle de mokratık bır anlayış gorulmez Demokra sıyle yonetılme deneyımı yaşayan bazı ge zcgenlerın dı^crlcrınden daha ıyı yonetıl medığını anlatır Hal kın yonetımınde, hu kumet ışlerınde daha fazla soz sahıbı olma sı gerektığını soyleyen ıllegal orgutlcr bıle demokrasıye ınan mazlar Kısaca Asımov, bınlerce yıl son ra, ınsanhğın ılk yılla rında olduğu gıbı ha ncdan, sultan, ımpa rator gıbı çaödışı yo netımlerle ıaare edı leceğını soyleyerek bızı yanıltır Insanlığın bınlerce yıl boyunca donun dolaşarak başa gelmesı ınsanlığın değıl, Ası mov'un dramı olsa gerck Asimov'un dramı f Imparatorluk (Foundation) serisi Uçuncu veibiyon olaıak impaıatorluk (Foundation) serısı Her nc kadar Vakıf olarak anlatılıyorsa da soz konusu olan çurumeye yuz tutan galaksı ımparatorlu ğunun Vakıf sayesınde yenıden ınşa edıl mcsı ve yaşanılacak olan olası barbarlık sureunın kısaltılmasıdır Ustunde durul ması gereken bu serıde Asımov'un top lumsal bağlamda mcvcut olan, ozellıkle Amcrıkan toplum yapısını ve tekelcı du zenı, faşıst JVIc Carthy'nın hışımına uğra mamak ıçın bır sığınak olarak gordukle n bılımkurgu şcmsıyesı altına gırıp urun veren Ray Bradbury gıbı kapıtalıst tuke tım toplumunu ve baskıcı devlet yapisi nın acımasızlığını sergılemesı gorulme mektedır Jack London, Pıerre Boulle gı bı yazarların gelecektc nasıl dcvrımcı yapıyı oluşturduklannı veya hayanlaşan ege mcn guçlerın ınsanlık dısı vahşetını betımledıklerı, Buıton Wonl'un "fehhke Gelıyor", Raymond Hawkey'ın "Joker Oyuna Gırınce", Uya Lhrenburg'un "Trost", W Tewıs'ın "Dunyaya Dıışen Adam", Antony Boıgess'ın "Otomatık Portakal", OrweU'ın "19X4", Ycvgenı Zamyatın'ın "Bız ' romanlarında gorul dıığu bıçımde duzeyın ı dıışu rmeden eleş tııcl anlatımı onc çıkarmalaıının tersıne Asımov'da toplumsal bağlamda bır eleş tırı yoktuı, emperyalıst sıstcm cksen alı narak, toplumsal gelışım ve değışım onemscnmeycrek, yok varsayılarak anla tılır Sankı bın yıl sonra yınc ınsanlar geç mışın karanlık doncmıne ben/er somurıı ve talan duzenını yaşamaya devam edı yorlar Vakıf, galaksıyc dcmokrası, somu rusu/, eşıtlıku bır duzen getırmcyı amaç lamıyor yıkılan ımparatorluk duzenını ycnıden kurmayı hedeflıyor tnsanı tek şey, ıkıncı ımparatorluk duzenını kurmak ıçın yıkımla geçeceğı varsayılan otu7 bın yıllık barbarlık donemını bın yıla ındır mek Bu savaşımda bır bııtun olarak ın sanlık yoktur Insanlığın geleeeğını saptayan, son derete yeteneklı bır avuç Vakıf uyeleıı ıle sayısı ıkıyı geçmeyen lobotlar CUMHURİYET KİTAP SAYI 446 "Hıçbır zaman şıırsel, edebı metınler yazma ısteğı duymadım, böyle bır şeyı yapamazdım, bu nedenle hıç denemedım bıle Ben Hemıngıvay gıbı ya da John Updıke gıbı yazamayacağımı bılıyorum, bu nedenle de yazmaya çalışmadım Ben tam olarak ne yapabıleceğımı çok ıyı bılıyorum ve onu yapıyorum Felsefe ya da edcbıyatla uğraşmıyorum Sadece hıkâye anlatıyorum " dır "Hıçbır zaman şıır \tl, tdcbı metınler yazma titeğt duyma dım, buyle btrşeyı ya panıazdım, bu ncdı n le hıç dt nemedım bı le Ben Hemıngıvay thı ya da John Updı t gıbı yazamayacağı mı btlıyorum, bu ne dt nh de yazmaya çaUpnadım Ben tam olarak ne yapahılece ğımnok ıyı btlıyorum ve onu yapıyorum [ c Ise/e ya da edebıyal la ugraşmıyorum Sa decı hıkâye anlatıyo rum " (Asımovla Ko pottaj, *jebnem Atı yas, New York, Cum nurıyet Bılım Tcknık Ckı, sayı 13, 18 2 1989) Gorulduğu gıbı Asımov her turlıı kaygıdan uzak, sade ce nıkâye (') anlattığı nı kendısı açıklıyor, ancak Asımov'un bı lımkurgu anlayışı ve gelecekte olası duzen sıyası kultur açısın dan ne gıbı bır kur gusal olanak sağladı ğı uzerınde durma dan once, Amerıkan kulturunun, yanı cm peryalıst kulturıın ın sanı guduldeştırdığı nı gormeden geçmek 'bılını, <,arpıtma aygıl rans ıçın çok kubbelı bır dunya olan, yuz lerce kuşak boyunca ımparatorluğun merkezı sayılan Trantor'a gelen I lenı ı Sel don'un kuramını Yonetım Başkanı De mer7el'ın ısteğıyle tmparator ( leon'a an latmasıyla başlar Bu goruşmc hcr ıkı ta rafı pek memnun etmedığı gıbı Seldon un tedırgın olmasına da yol açar Bır narkta saldırıya uğraması, kendısını saldırgan lardan kurtaran Hummın'den I^emerzel ıle ılgılı hıç hoş olmayan sozler duyması tcdırgınhğını arttırır Bır gazetecı olduğu ıçın halkın nabzını tutmada oldukça yeteneklı olan Hummın Galaksı lmparator luğu'nun çokmcktc olduğu kanısında ol duğunu soylemesı Seldon'la aynı duşun ccue olduğunu gosterır 45 mılyarlık Trantor'da nufusun gıttıkçe azalması, go çun engellenmeyccck olçude artması, sı yasal çekışmelerın, ayaklanmaların ve hu zursuzlukların gorıılmemesının, bır tur yorgunluk vc çabanın olmamasina bağlı olduğunu gostenr Hummın Tum bu gos tergeleıın halkın mutlu ve zengın olmadığının bır kanıtı oldııöunu da ekler Farklı gezegen yaprtarı Bırçok bıkmkuıgu yazaıında goruldu ğunun tersıne Asımovda paradıgmalara değıl de farklı gezegen yapılanna onem vcrır Vakıf di7isınde ımparatorluğun kal bı olarak betımledığı Trantor gczegenını coğrafı vapısı kadar toplumun sosyo/kul turel şekıllenıştnı de tum ayrıntılanyla an latır 75 mdyon lulometre kare genışhğın dckı yu7eyı bır tek kent halını alan ve 45 mılyarnufusubarındıran'Irantorgezegc nınde son yıllarda gorulen doğum oranı nın azalması ve başka gczegenlere yapılan goçlcr nedenıyle nufusun gıttıkçe azal malcta oluşu, tıcaretın durgunlaşması, ıh tılal gıbı olaylann bırkaç yuzyıldan berı gorulmemebi gıbı olgular sosval sorunla rın gıdenldığını akla getırse de sıyasal ce kışmelenn, ayaklanma ve huzursıızlukla rın gorulmemesı genel bır yorgunluğun ıfadesı olarak değerlendırılır Tum bun larınsanların memnun ve /engın oluşuy la değıl, tersıne halkın yorgun ve ıhtıras lardan va/geçtığıne, ımparatoıluğun co kuş cvrcsıne gırdığıne bağlanmaktaaır ()ysa Trantor 8 bın yıl boyunca guneş sıs temlerını ıçercn vc gıttıkçe buyuyen gııç lu bır sıyasal varlığın baskentıdır Daha sonra 12 bın yıl boyunca bııtun galaksıyı kapsayan ımparatorluğun sıyası vc yonc tım merkezı nalıne gelır Gezegende bu tun dağlar yok edılmış, duzleştırılmıştır Kentlerı bırbınne bağlayan yer altı tunel lcrı okyanusların altından geçcr Gezege nın ısı gereksınımı ıse gunduz goğe yuk selen veguneşten enerjı alan ısıtıcılardan karşılanır ve gecelerı ısc bu ısıtıcılar yer A tına çekılırdı Maden yonunden oldukça zengın olan Trantoı gezegenı ellı kadar dunyaya çelık bıleşımı, alumınyum, tıtan yum, bakıı ve magnezyum satarak aynı za manda onemlı bır hammadde sağlayıcı sıydı da Trantor'a ınsanlar ılk yerleştıklerı za man gezegenın ıklımı vc hava dıırumu normalmıs Nufusun artması, kentlenn yayılması daha fa/la encrjıyı gereklı kılma sı nedenıyle atmosfeıe çok ra/la hava ve rılmesınc neden olmuş Bu7 ortusıı kııçul muş, bulut tabakaları kalınlaşmış, hava gıttıkçe bo7iılmıış Bu nedenle kentlenn ustu kubbelerleoıtulmeyebaşlanmış, ha va yaşam koşullarını 7orlayınca bu kez yerler kazılmış, ycrlcşım unıtelerı yer al tına kaydmlmış Kubbelerın ustune, açık havaya aletler yerleştırılerek meteorolojık olaylarla ılgılı bılgıler elde edılmeye baş lanmış Yukarıya asansorlerle çıkılmakta, kubbenın uzerınde bıı kapağın açılma sıyla dışarı geçılmektedır Kubbcler geze genın sadece bır bolumunu orttuğu ıçın ruzgâr bunlann uzerınc toprak bırıktır mekte, kubbelerın buleştıkfen çukur yeı lerde toprakları temı/lemek gerekmekte dır Zamanla butun gezegenın ustu ortulduğunden yerleşım bmmlerı yerın tlerın lıklerınde ınşa edılmeye başlanmıştır Kazılardan çıkamlan topraklar da kubbele SAYFA 15 l ngels'ın bılımsel alanda bılımsel ol mayan, salt duşuncc ve hayal gutuyle be lırlenen dussel bır kurgulama olarak ku rulmuş eşıtlık^ı, mutlu ve guzel toplum duzenı olarak nıtelendırdıgı utopya, Ası mov'un Vakıi dızı romanlarında tum gerıcı ofielerı ıçınde taşıyarak, bu tanıma ay kırı duşmektedır Bu tanımın dışında ol duğu halde, baskıcı bır toplum duzenını de alışılagelen kalıplann sınırlannı dâ ?or lamamakta, sadccc cmpcryalızmın gcle cekte de sureceğını ve bunun çok olağan olduöunu anlatmasıyla utopya dı^ıdır Bu çarpık ve gerıcı anlayışın nedenını seçe neksız oluşunda değıl de, toplumun sta tık olduğu yanılgısına bağlamak gerekır Abimov'da zıhındc varolan koşullanış, ahlakı kaygıdan etkılenmeden empervalız mın gelecekte de tum ınsanlığa egemen olacağı ve mucadelcnın kendı aralarında, kendı u, cclışkılerını gıdermek olacağı, dı ğeru7aynalklannm varlığının bıle soz ko nusu edılmedığıdıı Daha ıyıyc varmada genış halk kıtlelerının mucadele ıçınde ol mamaları, buna kaısın crkı clındc bulun dııran gu(,lenn kcndı aralarındakı savaşı mın yansihinı uzaktan ızlcmclen'nın, dı yalektıksel suretı yok sayan Asımov'a oz gu olduğu soylenebılır Doğaldır kı, bu varsayılan duzende ınsan kendıne, toplu muna, doğaya vc kıılturune yabancılaş mıstır Bu tur anlayışın gcleccğı en son nokta yabancılaşma olgusudur Clysa ge lecek, bılımsel gelışmeler dayanağında, toplumun kendı ıç dınamıklerı go? onu ne alındığında, ııiianlığın varacağı en ;>on noktanın Asımov'daki ongorulenden çok daha farklı olacağı açıktır Somurusuz, eşıtlıkçı,o7gurbırtoplıımuınsanlığınger çekleştıreccğıdır Asımov'un tcrs utopık, emperyalıst galaksı ımparatorluğuna kar şın bılımkurgu ıçcrık olarak cvrenscldır Bu evrensellık çerçevesı ıçınde, bariş, oz gurluk ve somurusıı/Iuk kavramlan ıç ıçe larının" gundelık ya şamın getırdığı rcel bılıncı ne denıı sınır layabıldığını saptamak gerekır Bılımkurguda var olan dunyanın alışı lagelmış yapısına karşııı gelecektekı olası duzcnlere karşı bır kıışkugelıştırmek ıçın doğal algılanımın dısına çıkılır Ancak bu yaratılan paradıgmaların, mıtlerın vema salların çatısını oluşturan metafızıksel oğelerle bezenılmesı yazarı eleştırel ve ya ratıci olmaktan uzaklaştırır Asımov soylence ve masalsı ogelen cok fa7İa kııllanmamasına karşılık, gelecekle ılgılı dunyanın cvrımsel vc devrımsel su recındekı mutlak gorkemh toplumcu du zcnın aksıne okurun kafasına, ozellıkle medyanın etkısıyle uyıışturulmuş ınsanın beynıne "gelıtekte yenı bır şey yok" mesajını yerleştırmektedır Vfakrfserüvani Tum kıtaplaı ında olma/sa bıle, ozellık le Vakıf (Foundation) serısı bııyuk olçu de kapıtalızmın doğasına uygun yabancılaştırıcı ve du/eysı/lığe etkılıdır Vakıf dızısının efsanevı kahramanı He lıcon'lu 1 lenrı Seldon gelecegın matenıa tıksel yolla tahmın edılcbılcceğını kanıt lamaya çahban bır matematık uzmanıdır Gelecekle ılgılı olasılıkları kuramsal ola rak dcğcrlendıı mcsıne yonelık çalışmala rını Psıko Tarıh Bılımı olarak tanımla maktadır Dayanak noktası ısc kuantum mekanığıdır Buna gore bır tek elektro nun haıeketlerının onceden tahmın edıl mesı sağlanamaz Sadece pek çoğunun ortalama harekctlcrının tahmın edılmesı nc yaıar Psıko Tarıh ınsan kumeleıının sabır toplumsal vc ekonomık durtulere karşı gosteıdıklerı tepkılerlc ılgılenen bır matematık dalı olarak duşunulmuştıır, 500 yıl ıçınde ımparatorluğun yok olacağı, bu kaosun ıse 30 bın yıl sureceğı tah mın edılmektedır Butıın sorun bu otuz bın yıl sıırecek olan barbarlık donemını 10 bın yıla ındırmck ve bın yıl ıçınde de ımparatorluğun ıkıncı kez kurulmasını sağlamaktır Yedı cıltlık Vakıf seruvenı, bır konfe