Katalog

En uc noktada vasamövküsü Michel Leiris Erginlik Yaşı adlı yapıtını 1935 yılında tamamladığında 35 yaşındadır. Bu kitap Gallimard Yayınevı tarafından 1939 yılında yayımlanacaktır. Georges Bataıllc, Roger Caıllois, JeanPaul Sartre ve Andre Mabson'a yalnızca bunların adlarını vermekle yetınıyorum yakın olan yazar, ozan, etnograf, eski gerçekübtucu Michel Leırib'ın daha once hiçbir kitabı Türkçc'ye çevrilmedi. Onun temel yapıtı " Erginlik Yaşi"nın çcvırısını Yaşar Avunç'a borçluyuz Bu çevıri Ayrıntı Yayınları'ndan çıktı CATHERINE PINGUET tnografya ve dılbılım araştırmala rı yapmak ıi7cre cvol gorevlı bır heyctle gıttıgı Dakaı ve ( ıbutı'de gıınlıık notlar şekhndc kalcmc aldıöı LAfrique fantöme (Havalct Afrıka) aulı bır oncckı kıtabında tum gerçeklerı an latmaya çok o/en gostermıştıı Kcndısı ıle ılgılı itıraflarla dolu bu gunluğu yolcu luk anılarından çok, ozyaşamoykusune yakındır Malraux nıın salık verdığı baş Iığıısebırmıtosluktan çıkarmayı, bırduşkırıklığını anıştınyor Afrıka, duşlenen kı ta olarak, gerçeklığe uymadıg*ı olçude "hayalet"tır Somıırgelılerı betımleyen sayfalar yuzunden Leıns bırtakım du^ manlar ka7anacak ve seı t eleştırılet le kar s,ılas,acaktır (1) Marccl Maus ve Mareel Gnaule gıbı etnogral meslektasjarı Lcırıs'ı daha sonrakı neyet gondermelerı tehlıkeye sok mak ıstcmckle suçluyor, onun kendı ruhsal durumlarını ortaya dok melerını vebı lımsel anlayı şakarştbırtu tum olan nesnellıkten uzak las,masını kını yorlar 1941 yılın da Içısjerı BakanhğYnın bır kaı arnamesıy le UAfrique fantome'un satışı yasaklanı yor Erginlik Yas/ndan kısa bıı sureonee yayımlanan bu kıtapta her şey okuru Le ırıs'ın mesleğının kurallannı bılmcycn, acemı bıı etnograf gıbı davranmadığına ınanmaya zorluyor Daha buyuk bır olası lıkla, yazında onun ıçın her zaman baskın olan ve baskın kalacak bır kuralı, kendı kuralını onceden saptamıştır Leıns Bu kural yakınlarının ve dostlarının şımşekle rını ustuııe çekınek pahasına, kendını teh lıkeye atmayı, tehlıkeylc karşı karşıya bulunmayı ıçerır. Erginlik Yaşı'nı aynı kararlılığın U7an tısı ıçine oturtmak gcıekır Leırıs bu kıta bı ya/maya başladığında, bır sure once, Georges Bataılle ın oğutlerını dınleyeıek, psıkanalız tedavısı gormuştu Bu tedavı sonucunda komplekslerınden tumuyle kurtulmıış olmasa da, psıkanalı/ onda bır ıtıidha bulunma mantığı, olçu tanıniadan gı/lerını anlatma ve mıtlerı yenıdc n kes/et me alib,kanlığı doğmasına yardıın etmıstır Şoylc ya?ıyor ' rum arkadaşlarım bılırler Ben bu ıtıraf uzmanıyım, bır ıtıraf dclısı yım "(2) Bununlabırlıkte, tutumubaska nıçbıı tutuma bcnzemıyoı Kendısınuen en yuksek derecede bılınçlılik ve ıçtenlık le soz etmeyı ustlenıvoısa da, yazında ıç tenhğın salt ıçtenlıkle ender olarak ozdeç les,tığını hep akhnda tutuyor ttırafın, da ha ıvı kars.ılanması ıçın bıı bakımabaştan çıkarmak, /or açığa vurulabılır kımı gcr çekleı ı çarpıtıp gızlemek eğılımınde oldu ğunu bılıyor Bu nedcnle, Erginlik Yaşı "Boğa gureşı go/uyle bakılan ya/ın ustu ne" (î) başlıklı 1946 onsozunu dıkkatlc okumadan da okunabılır Bu başlık bır manıfesto gıbı ortaya çıkmıştır1 Yazmak, Leırıs'e gore kendısıne, başkasına bağlı olarak ve yazın planında, bır eylem olus, turnıalıdır Boyle bır eylem yazarı tehlikeye atmalı, onu bır ceza ılc karşı karşıya bı rakmalıdıı Leıris 'boğa boynuzu duşjedı ğınde" ya da Jean Genet Le Funambule (İp Cambazı) adlı yapıtında, ozan "bede nının cn tehlıkclı bırkaç duruşuyla kendı nı tehlıkeye atmalıdır"(4) dedığınde, her ıkısı de, kendılermı sozdcyazarlardan ayır dıklarını belırtmek ıstıyorlar Toıeıo (bo ğa gure^çısı) ıçın, boğanın, gerçek tchdı uı nedenıyle, onun sanatına bır ınsansal gcrçeklık kazandıran sıvrı boynuzu ne ıse yazar ı<,ın de yapıtı aynı ijey olmalıdır Bu onsozu savaş sonrası Le 1 lavre'ında yazan Leırıs soz konusu kanjila^tırmasının abar tılı olduğunu bılıyor Boğa gureşçısı ya/ar ıçın, sanatının dı^ında var olması bır yana, var olmayan gerçek bır fızıksel tehlıke ıle kariji karşıyauır Yalnızca kendısını tehlı keye atmaya yardımcı olan bııtakım katı kurallara uyarak hasmını oldurebılen toıerogıbı, yazar da, lemel kural "tum gen,ck, yalnı/ta gerçek " demeyı kabul ctmcklc clbettc ken dını tehkkeye atar Buıa da, nesnellığe ulaşmak ıcın, oıtaya konulan ola naklara, ou tasarının uy gulanınabinda kesınlığe aynı 7amanda bu gırışı mın kutbal boyutuna onem verılecektır Leırıs Erginlik Yaşı'nı ya/arken, cevresıyle olan ılışkılerının bo/ulabıle teğını duşunse de, bu tehlıkeyı goze alıyor llk once karısı ve aılesıyle olan ılı^kılerı so/ konu sudur Ağabeyı hakkın da fcoyle yazıyor "Ağa SAYFA 12 beyımdcn once gucu nedenıyle tıkbincüm, şımdı de bayağılığı nedenıyle bellı belırsız bır bıçımde tıksınıyorum Bence o tam bır kaba ruhlu adam orncğı, ama tam an lamıyla duygusuz olduğu ıçın değıl pı sırık, evde oturmasını seven, tutkıılu ol maksızın duygusal, mıstık olmakbizın deıst, fanatık olmaksızın ıyı duşunur yanıy la kaba ruhludur " (5) Yasak tınsel tlı^kılerını.genelevleregıdısjerını.katıldıg'ı.ıç kı âlcmlcnne yakın kımı toplantıları en çıplak gerçeklıöı ıçınde anlatıyor Evlılığı ıle ılgılı olarak da s,oyle soyluyor "Ne var kı bence evlenmeye bağıı bu du^ukluk duşunccs.1 kafamdan hıççıkmayacaktırve bugun bıle, acaba arzufanan seyın sımee sı, bırlıkte yaşanılan kadın aşka ne kadar layık olursa olsun 'fazla buyuk bıı tut kum olmadı ve azla yetınebıldım' şeklınde her gun yapılan bır kınama konusu de ğıl mı dıye kımı 7aman kendı kendımc so rarım (6) Leıus bır suru erkeğın herkcse Michel Leiris'ten "Erginlik Yaşı" açık bır meydanda her zaman açıklamak tan kaçınacağı bır şeyı bırçok ke/ açıkça soyluyor Bır genelevde ba^ansı/ bır cınsel ılışkı, ıyıleşmez bır bedensel yetersız lık ve sevme yeteneksi7İığını gı/leyen bır namusluluk ıtırafı (7) Rahatsız edıcı, ıtı raf edıleme7 bırtakım ayrıntıların açıklan ması alışılmamı^ bır bılımsel gozlem kay gısına dayanıyor Ele^tırmenler Leırıs'ın ozyaşanıoykusune etnolojının yakla^ıın ve betımlemeyontemlerını uyguladıgını pek dogru olarak behıtmıslerdır (8) "Boğa gureşı go/uyle bakılan yazın da Leırıs "her turlu ıçe bakışın kokenınde kendını hayranlıkla seyretmenın hazzı ol duğu(nu) ve her turlu ıtırafın dıbınde bağıslanmak aızusu yattığı(nı) kabul edıyor (9) 1929 yılında gorduğu tedavı dolayısıyla, ıtırafta ne kadar ıleııye gıdebılse de, varlığın bır bolumunun bılınçjı açıklama lardan kaçtığını bılıyor Golgede kalan bu yanlar, ancak, yazardan habersi7 ortaya çı kan "esınlenme dılı"nın eşanlamlısı bır dılle açıklanabılırler Kıtabın, bılınçlı ya pısının altmda, Leıııs'ın, ıtııatlaıından da na çok "açıklayıcı" bulduğu ımgelcr ve belırsız anılardan oluşan gızlı bır yapısı vardır Erginlik Yaşı'nda çok rastlanan mıtler, yazarın "duşsel" bır portresını çız mek ıçın değıl, onun kcndısı u/crındekı araştırmalarını daha ılerıye gotunnck onun sankı dev aynası olmak ıçın ıs,c kan şan bu ımgelerın buer parçasıdıılaı Geı çeğın açıklanmasını yalnızca şıırsaglar 1 c ırıs yapıtın nasıl tumuyle otantık sayılabı leceğını şoyle dıle getırıyor " Bu tur bır yapıtın tumuyle "otantık" sayılabıleccgı nı soyleyebılırım Bu da aslında yazınsal 11 kınlığın, zıhınsel yontem olarak ıcerdıgı ozel nıtelığıyle, ınsanın kımı şeylen Kencıı sı ıçın aycıınlatırken, bunları aynı /anıan da Daşkalarına ıletılebılır duruma gctır mesınden ba^ka bır açıklaması olamaya caöı ve onun an bıçımdc, yanı %ııre verıle bılecek en yuce amaçlarından bıunın kı mı yoğun, somut olarak duyulmuş, anlam kazanmış durumların sozcukleılc gerı ve BağışlanmaK arzusu raraf uzmam E Yazına ve aşka boğa güreşi gözüyle bakan yazar Michel Leiris YAŞAR AVUNÇ * ımdır Michel Leıns'' Fransız yazını de yakından ılgılı olanlar onun 1901 1990 yıllan arasında yaş,amıs, oncmlı bır yazar ve ctnolog oldu^unu bılırler Le ırıs gerçekustııculuk akımına Andre Mas son un aracılığıyla kısa bır sure katılmış (1924 1929), gerçckustucu şıırlerını Sımu lacre, I laut Mal başlıklı kıtaplarında yayım lamı^tır Unlu ya7ar George Bataılle'ın, yıne unlu lessamlar Pıcasso ıle AJberto Gıaco mettı'nın dostuydu Ltnografolarak Dakar ( ıbutı nıısyonuna katılmıj, bu sırada anıJa mısyonuna katılmış, rını L'Atrıuue rantume (Hayalet Afrıka) ad aya lı kıtabında anlatmıştır (1934) (ean Paul Sartre ıle dc dosttu Les Tcmps Modernes dcrgısının yazı kurulu uyesı de oldu En oncmlı yapıtının Erginlik Yas,ı olduğu soy lenebılır Bu kitabı ızleyen La Reglc du |eu (( )yunun Kuralı) adlı dort cıltlık yapıtı da cn oncmlı yapıtları arasındadır (Bıfrurcs, 1948, Fourbıs, 1955, Fıbrılles, 1966, Frele brut, (1976) Michel Leırıs Erginlik Yaşı'nı 1935'te ta maınlamışsada,yayımcıbulamadığııçın kı tap ancak 1939 da yayımlanmıştır Bugun okura sunulan çevınde onsoz nıtelığındekı "Boğa gureşı gozuyle bakılan yazın" laaşlık lı yazı kıtabın 1946 yılında yenıden yapılan basımında yer almıştır Les Temps Mıjcırnes dergısı bu onsozu, Mayıs 1946 sayısında bas mıstı, fean Paul Sartre'ın Baudclaıre uzen ne bır ıncelemcsını vc Fransı/ fılozofu Fer dınad Alquıe'nın "Marksızm mı yoksa kar tezyanızm miı*" başlıklı bır yazısını da ıçe ren soz konusu sayıyı, dergının kımı başka sayılarıyla bırlıkte kıtaplığımda ozenle sak Iamaktayım K Erginlik Yas/nın gcncllıkle ozyasamoy kuseİDirdenemeolduğusoylerurscclc Mıc hel Butor'un çok guzel bır bıçımdc tanım ladığı gıbı bu yapıt bır "dryalektık ozyaşamoykusu"dur (1) Erginlik Yaşı'naotuzdort yaşına bastığını belırterek başlayan (2) Leırıs bu kıtabında başından geçen ılgınçolay lararacılığıylabırolçudeozyaşamoykusunu, hıçbır şeyı saklamadan anlattığını ılerı sure rek okurasunmakla bırlıktedeöışık başlık lar altında bırçok konuyu ele afıp ozellıkle yasam, olum ve sanat uzerıne ılgınç dıışun celeı ortaya atnıaktadır Bu konulardan kı ınılerının bablıkları şoyle Otuz dort yaşınıa bastım Trajıldcr Antıkıteler, Lucretıa, Yu dıt, Holopheınos'un başı, Medusa'nın salı Leırıs'ın tum yapıtları gıbı Erginlik Yaşı'nın da, ben'uı <u çok doiaylı yoldan kendını dıle getırdığı anlamda, kışıscl olduğu soylenmeKtedır, dar anlamda ozyaşamoy kusel, hatta yazmsal olmasa bıle Leırıs yakınları, aılcsı tarafından kınan mak pahasına, kcndısı ve onlaıla ılfilı gcr çeklerı tum çıplaklığıyla anlırmayı bıı tur bır tehlıkeyı go7e almayı kural olaı ak benını sıyor Boyfece, ıtıraflarındakı' pervası/' tlı ye nıteleyebıleceğımız bıı tutumıı ılk once karısı ve aılesı ıle ıhşkılerını bo/acak olçııye varabılıyor Ancak gorduğu psıkanalı/ te davısı onun gerçeğe gerı donmesıne ve bır tur ıtıraf mantığıkazanmasına yardımcı olu yor Yukanda belırttığım gıbı, Michel Leırıs Erginlik Yaşı'na kendı portresını çı/mekle başlıyor, ardından çocukluğunun çcşıtlı do nemlerıne yayılan anılarını anlatıyor, yaslı lık ve olum ustune, doğa ustune duşuncele rını açıklıyor, sonsu7İuğu, tını, ozne ve nes neyı nasıl anladığını bu anıların aracıhğıyla dık getırıyor Bunları onun tıyatro, o/ellık KİTAP SAYI 4 4 6 C U M H U R İ Y E T