Katalog

Isaac Asimov'un bilimkurgu kitaplarında üç ayrı versiyon görmck olası. Bunlardan en önemlisi robotlarla ilgili romanları. Bilimkurguya son derece katkısı olan bu versiyonda robotlara yönelik temel dayanağı ve özü olan üç robot yasasını gcliştirilmiştir. En gerçekçi ve gelişime uygun, gelecekteki toplum yapısının önemli yönünü oluşturan ayaktır DU. BU ÜÇ önemli kural öyle sanılır ki, gelecekte, gerçek yaşamda da robot bilimine vazgeçilmez ilkeler olarak geçecektir. MUSTAFA YELKENLI A namalcı düzenin sürekliliği varsayıl\ larsa eğer, gelecekteki düzen tariğ, g J i diyalektiğine ve gelişi süreciliişim, i X. AJıin d i l k i i ne ne denli uygun olur? Eğcrnugün varolan sermaye düzeni ve özellikle Amerikan toplum yapısı eksen olarak alınır; ekonomik, siyasal ve toplumsal yapının kalıcılığı her türlü gelişimin üstünde tutulursa, gelecekteki ütopik toplum, bilimin kurgusalında ciddi tartışmalar yaratır mı? Ve yine, eğer tüm bunlara, bilimkurgu ciddi bir yazın türü olarak değerlenairiliyorsa, saölıkJı bir yanıt vermeden önce bilimsellikle harmanlaştırılmış bir anlatı olarak görülüp değerlendirilmeli. Yoksa yukarıda değindiğimiz gibi, günümüze kadarki, tarinsel gelişim seyrınden statik bir evreye geçiş olur ki, büimkurguya ne gerek var diye sorulur. îşte şimdi Asimov'a ne gerek var diye sormak bizim hakkımız. Geleceğin dünyasında ve galaksilerde evrim ve devrim hep bugünkü toplum yapısının aynısı olacaksa, Asimov'un anlatı izleöinin insanı heyecanlandırmaması doğal. Asimov'u ırdelemeden once, soluk soluğa yazdığı bilimkurgunun tanımını yapmak gerek. Bilimin temel ilkelerinden şaşmayarak ya da bilimc aykırı olmamak koşuluyla gelecekteki olası olayların her tiir lü yazınsal kaygı gözetüerek anlatıldığı bir yazı türü diyebiliriz kısaca. Bir ayağı bilimde, diğeri gelecekte olan. Ya da Liraz daha algı sınırını zorlayan bir tanımla şöyle de diyebiliriz: Gizemli vc açıklanmayan ögelerin bilinmezliğini fantezi sınırları içinde dcgil de, bilimin elverdiği ölçüdc izah edebilmesi gerektiğini duyumsayan, zaman ve mekanda sınır tanımayan, yazarın kendi düş gücüyle yarattığı paradigmalarda, bilimin ve teknolojinin öngördüğü oranda düş gücümüzü zorlayan bir yazın türü. Ancak bu tanımda, özellikle edebiyat ölç ütlerinde eksik kalan, teknolojik ve bilimsel gelişmeleri kavradığı gibi toplumsal dönüşümler içinde bircyi dc tüm boyutlanyla ele alan ve bu kaygıyı gözcten yapıtlar. Toplumsal dönüşümleri yakalayabilen ve oireyi bu değişımler içinde tüm boyutlarıyla irdeleyebilen, belIi bir diizeyi tutturan bilimkurgu kitaplarının dışında, emperyalist kültürün etkisi altında yazılan bilimkurgu kitapları medyanın ctkisiyle bestseller olarak okura sıınulduğuncla olağan tanım ne yazık ki, dejenerasyona uörayarak masalımsı oluveriyor bir çırpıda. Ya da metafİzik ağırlıklı bir fantezi... Yinc dc insan öğesini, toplumun gelişim seyrini içeren yapıtlann aradan sıyrılıp okura ulaşması cngellenemiyor. Ama Asimov'da görülen kurgu vc ütopik yapı, çok iyi bildiği Roma Imparatorluğu'nun, bilimkurgunun vazgeçilmez unsurlarını kullanarak gelecekteki uygulanımıdır sadece. Uzay araçlan, robotları, gelişmiş bilgisayarlar, telepati, telekinezi, ışın silahları ve tüm bunların SAYFA 14 Geleceğin ters iitoDik kuraulanımı yanında yıkılıp, yok olan feodal unsurlar, imparatorluk, hanedan... Üstelik günümüzden tam yirmi bin yd sonra... Günümüzden tam yirmi bin yıl sonra bilimin ve teknolojinin büyük oranda değiştirdiği, dönuştürdüğü yeni etik kurallann geuştiği, toplumun ve insanın fizik ve moral olarak bu etkilenişimden büyük oranda dönüşüme uğradıgı yapısal değişimin betimlemesi yok; yerine kapitalizmin kitlelere şınnga etmeye çalıştığı, bu düzenin değışmezliğinin gönüllü savunuculuğu var. Emperyalist kültürün ve tekelci düzenin doğası gereği insanın kendine ve içinde bulundugu topluma yabancılaşması sonucu yalnızlık ve bunalımın izdüşümü değil de "boyle gelmtj, degişmez" anlayışı egemen kitaplarında. Asimov'un bilimkurgu kitaplarında üç ayrı versiyon görmek olası. Bunlardan en önemlisi robotlarla ilgili romanlan. Bilimkurguya son derece katkısı olan bu versiyonda robotlara yönelik temel dayanağı ve özü olan üç robot yasasını geliştirmiştir. En gerçekçi vc gelişime uygun, gelecekteki toplum yapısının önemli yönünü oluşturan ayak. Bu üç önemli kural öyle sanılır ki, gelecekte, gerçek yaşamda da robot bilimine vazgeçilmez ilkeler olarak geçecektir. Nitekim günümüzden 20 bin yıl sonrasını anlattığı Vakıf dizisinde zaman zaman karşımıza çıkan ünlü robot Danieel Olivaw DU uzun süreç boyunca değişmez kurallara bağlı kalmıştır. 1. Kural: Bir robot, insan yaşantısına asla kast edemeyeceği gibi, etkısiz kalmak Isaac Asimov dan "Vakıf dizisi yoluyla bile olsa, bir insanı, karşı karşıya kaldığı tehlikeyle yapayalnız bırakamaz. 2. Kural: Bir robot, Dİrinci kuralla çelışkili olmamak koşuluyla, verilen bütün emirleri yerine gctirmcıde yükümlüdür. 3. Kural: Bir robot, kendi öz varlığını korumak için, birinci ve ikinci kuralla çelişkili olmayan her türlü yola başvurabilir. Bu üç robot yasasının daha sonra gerçek anlamda işlcvscl olabilmesi için bir başka yasaya daha gerckliliöini düşünen yazar buna bir tane daha elcler. Ancak üç robot yasası kuralını da bozmak istemez. Bu nedenle sonradan eklediği bu yasaya sıfır yasa adını takar. Zeroth yasası, sınrdan geldiğini belirtmek için bu ismi alan yasaiseşöyle: Sıfır (Zeroth) Yasası: Bir robot insanlığa zarar veremez ya da hiçbir harekette bulunmayarak insanlığın zarar görmesine göz yumamaz. Bu yasanın yürürlüğe girmesiyle doğal olarak ilk vasa şöyle Jeğişiyordu: 1. Kural: Bir robot bir insana zarar veremez ya da bir harekette bulunmayarak bir insana zarar gelmesine aöz yumamaz. Sadece Zeroth Yasası'na aykın durumlar bunun dışında kalır. îkinci versiyon yeryüzünde, ancak gelecekte olan olası öyküler. Ne var ki, Kan' BHmkırgunun tannm Asimov'un ünlu Vakıf (Foundatlon) dlzlsinin Iklnclsl olan "Erişllmez Imparatorfuk'ta Asimov'un demokrasl hakkındakl düşüncelerl daha bir netllk kazanır. Blnlerce yıi sonra demokraslnln. eşftllkçl bir duzen olamayacadını yazar Aslmov kltabında. CUMHURİYET KİTAP SAYI 446