Katalog

VEYSEL ATAYMAN laude Levı Stı auss, ddbıbmın (fo nolojının) ınccleme yontcmını ıııodel olarak alıp sosyolo]i de uy gulayabıleceğı bır vontLm kıırmuştıı Scısyal alaııı scmantık (anlamlaı oluştu ran) bır yapı olarak anlayan Levı Strauss, rıpkı ronolojının dılın en temelındckı anlam ayııdedıu bıtım çıftlerını, karşıt (dılscl sembolık) bırımkrı analı/.m te melme koyması gıbı sosval anlamda da sembolık (temel) karşıt bırımlersaptayıp ınceler Levı Strauss un ılk bakışta bırbırınc oldukça uzak ıkı ıiKeleme alanından bı nnden aldığı yontemı (va da yontem kur ma ılktlcrını) otckınde kullanına gmşı nıı ılgınçtır Sosyal ılışkıleralanı o/nentn vapıcı ctkmlığının (dınamığın) bır suieç ıçındc vapılar kurup gelıstırdığı bu ya pıların verlerını hep başka (daha kap samlı/gelışmış5) yapılara bıraktıkları bır ıkılı du7İem olarak gorulcbılır Bır yan da (bılınçlı) oznclerın sağladıgı dınamı ğın sureçlerı ote yanda bu surcçlcrdc oluşan yapıların, soyut, sıstemsel duzle mı Bu ıkı du7İcm arasındakı ılışkının ne turdcn bır ılışkı olarak tanımlanabılece öı başka deyışle hangı rasyonellıklerle ıkı du7İcmın kavranabıleccğı sorusu, sosyolojıyı felsefcye ılıntıleyen yerde or taya çıkarlar Basitleştmrsek, sosyal ge lışmenın îçınde oıtaya çıkan yapıların (formasyonların kurumların) kendılı ğındcn bır gelışme mantığı var mı yok sa bu sureçlerın ıtıcı gucu olan oznc (ınsanlar) kendı amaçları dogrultusunda bır rasvonellığın guvencesınde mı eylem lemektcdırler' C SıratkoDPUsundeki havat rak hayatı) ka\ rayı cı yontemler (nıo deller) oluşturma va kalkıstığımız yerde c,ok daha yo ğun karşımıza ^ıktığınısoylemekıçın genış tutuldu Durnıadan yapı lar kuran bu yapı ları gorecc en ıstık rarlı duzeylere tırmandıran bır evrım, ıstıkrarın vc kuıııcu potansıyelın doru gunda zaten bııtun olanaklarını tuketmış oldugıı ıçın, yapının (.okmesıne, da gılmasına duzenın kaosa donuşmesıne eng< 1 olamamakradır Bır tur ıçın tanım layıcı ozellıklerın toplamı anlamına ge lebıletek yapı bıçım (organı/asyon), da ha kapsamlı (daha gelı^mı^') bır yapıya dofiru evrılırken ortava ycnı bır tur <,ı kabılmckte kuıucu bır mantıkla baktı ğımızda sankı hep ılerleyen bır çızgıdc (tarıhın ıçındc) hep daha yetkınleşme aınacına doğru bır gelışme gerçeklc^ mcktcdır Ancak bu gclışmcnın rasyo ncllıgı konusunda eevap aramamız ılke ceolanaksızdır Sosval alanın aksıne cv ıımın bılınçlı o/verılerden mahrum oluşu (tarıhı yapacak dınamıklcrın tam da bu ev rımın varsa eger amaçsal man tıgına teslım olmu^luk durumları) kar ^ımıza vontem oluşturma \c tcoıı kur ma duzlemınde çetın sorunlar çıkart maktadır L.vrımın bır basjlangıçtan tur ler gclıştıre gelıştıre (yapılar kura kura) rasyonel bır amaca uoğru yol aldığına ılı^kın en kuçuk bır belırtı bulunma maktadır ortalıkta Bovle bır amacın ve hcdefın mantıöının (duzenlevıcı rasyo nellığın) ncrcde vc nıçın bulunabılccc ^ı sorusu, bılımce sorulması mumkun olmayan bır soru olarak, ancak felsefe duzlemınde spekulasyonlara kapı ara layacaktır Fnedrich Cramer'den "Kaos ve Düzen" Hayatla, evrimle ilişkilı sorularına kcsin cevaplar alma ya da arama alışkanlığı olmayan bır okur, Kaos ve Duzen'de, önünde açılan sayısu soru penccresinden bakarken, yenı sorunların yeni anlayı^lar ve yontemler oluşturma anlamına geldiğını kavrıyor. luklerı de dahıl olmak uzcre) bırçok du/lemden gelen çctın engellere goğus germck /orunda kalıyor Lnerjı alibverı şıne rağmen îstıkrarlarını koruyabılen dısıpatıf yapılar, hıper dongu surecjerı oluşturan geııbeslemelı organı/ma sıs temlerı, onbındc bır hata payıyla kendı nı onaran DNA molekullerı vb kendı kendıne duzenlenen sıstcmler anlayış,ı temclınde tanımlanabılıyorlar Kendı kendıne organızc olma anlayışı, sıstcm duzlemınde otopoıezı teıımıylc tanım lanan amacı, ışlevı kendıne donuk sıs tcmlcr anlayıs,ıyla butunle^ıyorlar (Or negın bır makıne, bır sıstem olarak allo poıctık, yanı amacı dı^ta bır sıstcm olus turuyor) Lvrımı bır butun olarak (ya da mıkro duzleme kadar uzanan tum sıstem ılışkılerını) tanımlayan bu O7ellıkler, bır yandan bılımsel yontemlere tcmcl oluş tururken bır yandan da bılımadamların da olduğıı kadar bızde de ycrlc^ık du ijunme alı^kanlıklarını terketmenın ge reklıgıne ışaret edıyorlar Bu alışkanlık ları kırma zorunluğu, onceden belırlen mış (determınıst) gelışme anlayısının ye rıne bıfurkasyon noktalarında onceden belırlenemez sıçramalarla yol alan bır evrım anlayış,ını koyma, doğrusal akan bır /aman duşuncesı yerıne, sıstemler ıçınde cvrımlcşen bır zaman kavrayışı nın tercıh etme cansız madde kavramı nı terk edıp tasarlayabılen, ıde ıçeren yepyenı bır madde kavramını tartışma Newton fı/ıgının tersınebılır /amankav ramını evrımın soz konusu olduğu yer cle bır yana bırakma vb anlamlara gelı yor Kısacası, ılerleme, gelışme, amaç, hc dcf, akıl, organızasyon, duzen, kaos gu zel, çırkın, yapı (sıstem), ıstıkrar, denge, hareKct, ıstıkrarsızlık vb sayısız kavram ve kavrayışımızı yenıden gozden geçır meden, evnmevehayata sağlıklı bır yak laşım gerçekleştırmemız soz konusu ola ma7 dıyorCramer Metnını de, bu anla ma, kavrama, anlayış değıştırme çabala rına bır katkı olarak tanımlıyor Ama bır bılımadamının, bılımın gore ce dışındakı populcr alanda bır şey ler soylcyebılmesı kolay de^ıı O dabununfarkında Metneal dıgı kurmaca dıyaloglar da, orneğın Eınsteın'ı Heısenberg'ı, Wıtt gensteın'ı, l l ) yuzyı 1 ın man fı/ıkçısı Lıchtenbcrg ıle konuştu ııtrken bır yandan bılımın sırf bılım ola rak kalabılmck uöıuna vc zoıunlugu yu zunden soramaclığı Bu evrenın amacı ne^", "Nıçın varı/'", "Cjuzellık ııc 1 , "Determınıst bır evrenle mı karşı karşı yayız, yoksa Yucc Tanrı zar mı atıyor ? ", "Olurn ve vaşlanma ne anlama gelıyor5" gıbı sorular çevresındc dolanan, tadına doyulmaz lclscfc metınleıı sunuvor Ve bu metınlerde Heısenberg'e Paıılı'nın (so/cie) sordugu soru, bılım adamının so rumluluğu ve engellerıyle tlıntılı bır soru olarak apayrı bır onem taşıyor Bılım ılc (matcmatık ve fı/ık ıle) gerçek hayat ara sındakı koprııyu kuracak dılın gundclık hayatın dılı olması nedenıyle ortaya çıkan aşılmaz guçluk karşısında bılımadamının ne yapması gcıcktığı soıusuduı bu Heısenberg gıbı, Bloch gıbı, Alman duşuncesının buyuk adlarıyla hayatları nın son gunlerınde konıışma ımkânı bııl muş Cramer'ın bu tanıklıga verdıgı onem yaşlanmanın veyaşlılı^ın, zıhınscl ve ruhsal /ındelıklcrınuen hıçbır şey kay betmemış bu ınsanlara yansıyışını anlat tı£ı bolum, metnı oıneksız bır çağdaş (populer) deneme mctnıne donuşturu yor neredeysc Onun da ılgınç bır sapta ması var zaten Gunumu/de artık, bılım dışında kalanların felsetc yapmalan ola naksız dıyor Hele butunu kapsayan me ta teorılere veda zamanının Kaos ve Du 7en, evrım ıle hayat ıle ılıntılı bırbırındcn ılgınç sayısız alana bılımıçı bır cıddıyct le cgılırken, gene avnı alanlarda tclserc yapma gıbı ılkece bırbırıyle çelışen ıkı soyutlama tarzını tek mctınde sunabıl mış ender bır çalışma Bılım, evıımın duzlemınde modelfer (yontemler) olus. tururken, sozunu ettığımız kendîkendı nı organı/c edcn evrım anlavışına bağlı kalarak, bılım olma nıtelıgını konı\or Otekı deyışle, cvrım surccındc dışsal amaçsal bıı aklın bclırtılerını vok sayıp sureçlerın kurdukları yapıları (du/cnlerı), bunların yenıden suıecjeşmeleıını (kaosa geçışlerını) ıkı duzlemdckı ılışkıler olarak tanımlamaya, ıncelcmeye çalı şıyor Gelgelelım hele hayatın, evrımın soz konusu oldugıı bır metınde ozellıkle okurun katasına takılması muhtemel so rularhemcn hep 'fclscfı" karakterlı ola eağından bılım duzlemını ayrı tutarak ama konu ılc ılıntıyı go/dcn kaçıımatlan kurdu^u felsefe sovleşılerıyle, yazar, apayrı ve hay ranlık uyandırıcı bır perfor mans gostcrıyoı Hayatla cvrımlc ılışkılı sorularına kcsın cevaplar alma ya da arama alışkanlığı ol mayan bır okur Kaos ve Duzen'de onun de açılan sayısı/ soru penceıesınden ba karken, yenı sorunların yenı anlayisl.it ve yontemler oluşturma anlamına geldiğını kavramakla kalmıyor bır kendını oıga ni7e eden sıstem olarak anlaşılan cvrım alanından tuıvtılen modellerle (yontem lerle) sosyal ılışkılerın ıncelenmcsı doğ rultusunuadayararlanabılecegını duzen ıstıkrar, yapı, hareket, ılerleme, gclişmc kaosa gcçme vb kavramlarla vc ıladclcr le tanımlanan olgıılann gcrek evrımscl sureçlerde «ereksc sosyal havatın suıeçle rındı. ventden venıden ıccııklendırılmclc rının kaçınılma/ olduğunu kavrıvor Yayınevının daha oncekı evrım dı/ısın den 'Dıno/orların Sessı/ Gecesı çok faı k lı amaçlarla kaleme alınmış bu metın «c ne de son bakışta o dı/ıyı bırçok vondcn tamamlavan bır ısjev taşıvor • Kaos ve Duzen/ i rııclrıth Cramcr/ Yı nı Alan Yayıncdık/ Turkçeiı Veyscl Atuy man SAYFA 9 llişkiler «istemi Levı Srrauss orneğınde oldugu gıbı sosyal alandakı duzlemleı den sadcce va pı (sıstem) yanını goz onunde tutan, o/ ncnın kurduğu sureçsel (dıyakronık/ta ııhscl) yanı nesaba katmayan bır yon tem, bu yapıyı, tarıhın dınamığının man ttğından avrı ele alacagı ıcın, gerılerdekı ıdcal (kurueu) bır akılsal ılkeye bagla mak /orunda kalır Nıtckım Levı Strauss'un modelınde bılınçdışı (otesı) bır alanda bır uuzcn vardır Bu du/en, bılın<,h her şeye bır ya pı saglar Bu yapı, bıı ılışkıler sıstemın dcn başka bır şcy dcğıldır tlışkılerın kur duğu anlam kodları, deneyımler dunya sının (sosyal gerçeklığın) ıç bağlamlıkla nnı ayakta tutarlar Oznc aktıf kurucu değıldır O kcndını yapının (rasyoncllı ğının) yarattığı kurallarm hegemonyası altında bıılur bunlara uyar Marksıst (sosyolojı) anlayışının Levı Strauss'a yonelttığı anlaşılır eleştırı, tarı hı fsureç kuran tursel oznenın etkınlık yanını) uışta bırakaıı yapısalcı yontemın tek yanlılığına karşıdır Yapısalcı sosyal analızde, tarıh, dışsal bır mantığın te/a huıu olan yapının yanında etkısi7İeşır Marksıst sosyolojıde tarıhın dınamığı nı oluşturan tursel ozneler (ınsanlar), uretıu guçler olarak sosyal ılışkılerı (ure tım ılışkılerını) daha rasyonelfeş,tırınenın baskısı altında kalaıak tarıhın tekerını çcvırırler Tarıhın rasyonel (hcp ılerlc meyc donuk) amacının îcabını kavramış tır bu guçlcr (Ya da teorı onlara dogru bılınu veru ) Kısacası bıı dınamık yan tarıhı taşırken ortaya çıkan yapılar (or ncğın toplumsal formasyonlar) bakımın dan bır yapının daha kapsamlı bır yapı ya ycrını bırakması gıbı bır mantıksal ev ıım gorunumu vardır farıhı kuran 07 nelcrın (praksısın) amaçları vc rasyonel lıgı ılc bu kuruluş sureçleı ınde ortaya çı kan yapıların rasyonclııöı dıyalcktıkbır aklın gereğı bıı bıı lci ını butunler gıbıdır Sosyolojıde vontem oluşturma sorıı nutıun (tcorının) fclsclc duzlemınde va rattığı yapı sureç ıkılenıının sadece bır anımsatmasıanlamınagclebılccekbugı uş, aynı ıkılemın >a da du/lem ılışkılen nın cvrımı (yapı ve sureç butunluğu ola CUMHURİYET KİTAP SAYI 437 Evrimln dinamiği lersıne, bılım dı^tan konulmus ras yonellıklcrlc ılıntılenebılecek açıkfama ları tamamcn bıı yana bırakarak bugun evrımın veevrenscl (kozmık) alanın soz konusu oldugu yerde "kendı kendını duzenlcycn sıstcmler"den yola çıkmaktadır Lvren ılk patlamadan bıı yana bır kendıliğınden organıze olma duru mu gostermektedır Bu organızasyona akla dayalı bır dış ılke bulmak soz ko nusu ofamaz Lvnmın dınamıgı, Dar wın'ın belırledığı gıbı, turlerın ayakta kalma ve çevreye uyum saölama zorun lu^una bağlanabılıyorsa, bu, bu dına mtğın mantıgını, sıstemın kendı ıc, ıhtı yaçlannda temellendırebıleceğımız an lamına gelmektedır. (Insanın etık des teklı mantığı, ayak ta kalma muca delesının acımasızlıöında dıs,takıbırak lın belııtısın dcn çok,bun dan kotusu1 can saölıgı dcdırtecek bır evrım ılkesının ışleyışını bulabılır) Kaos ve Duzen metnının se çılışınde, gerı duzlemde tam da bu yontem oluşturma kaygısının butun bır metne damgasını vurmuş ol ması alabıldıgıne belırleyıcı oldu Evrı mın dınamık sureçlerı ıle bu sureçlerde ortaya çıkan yapıların (bıçımbılım ve es tetıgı dc ayrıca ıçeren bır yapılar duzle mının) oluştıırdukları alanları tanımla yıp çozumleyıeı yontemler kurarken, bı Iım (mıkrokozmos dıızlemının ozcl guç