Katalog

kuculugumıi7un dahayaratıu boyutlaıa ıılasacag'ına ınanıyoıdum Buçabamıbıı gun CIL surduruyorum Bchrlı kalıplar dan kurtulmak vc ya/ının onunu açmak ıstıvordum ///' o\kuU nndi n baüayarak hoLa kul landıg'ın dı vrtk ı umlc u rl< yc nı hır anla lıın dc nc mc \ınc gırı^mt^hıı Soz dızımıtıı bozarak yenı bır ddyaratmaya \<ntz<>rla yan mydi'' Amaıın ozgun bırhıçım rnıya ratmaktı yok sa m rığı daba t tkılı kdatak bır yol mıt artyordun > Devrık cumkler dınamık bır yapı gc tırıyordu dılımıze Kalıplardan vc gele noklcrdcn kurtarmanın savaşını verıvor sak dıl uzerınde dc durmalıydık Bu nem genel dus,uncekrıme uvgun gelıyordu huıı dc kendıme ozgıı bır anlatım bıçı mı bır uslup yakalamak ıçındı Sjunıı soykyeyım Osmanlı doncmındcn gckn kalıplas,mıs, Tıırkçe yeterlı ulama/dı lm paratoıluk kurulmadan 14 Yu/yıldan kalma yapıtları okursanı/ onlarda daha dınamık, ozguı bır I urkçe bıılursunuz Bıınun en oncmlı omeklerınden bırı Mcrcımek Ahmet'ın "Kabusname"sıdır Osmanlı donemınde de ııst tabaka tara fından pck beğenılnıeyen yazarlar ornc ğın Lvlıya Çelebı daha o/gur bır anlatım tutturmustur Anıa Osmanlı tmparator luğu kendı duzenıne gore katı vc hıç dc ğışmeyen bır eumle yapısı gctırdı Daha yakın zamana dck bu yapı ctkın oldu Ben dt onu kırmak ıçın bır atılım yap tım Bu çabam bugun de suruyor Nasıl ıçerıkte yenılıklcr yapıyorsak, aynı yenı lığı dıldc vc anlatıtnda yapmalıyız 7950 ku^ag'ı gcrçcğı ycnıdcn yorum ıncc ayrıntısına kadar vc ınandırıt ı bır dıl le sergıkycrı Orhan Duru bu kez oyku nun yapısındakı bır sıç ramayla "anlatıu "yı dışardan alıp dalgalaıla U)gu!;an bır tek ncnııı ıçıne ycrleijtırır Tcknede kendısın den baska bır kaptan bır dt kadın bulun maktauır "Anlatıcı kaptanla tekne par çalanmasın, batmasın dıyc lırtınayla, dev dalgalarla tckme tokat dovuşurkcn, "ka dın" kamarada hıçbır ^cy olmamiij, olmu yoınıu^ gıbı ını^ıl mışıl uyumaktadır "Kcndı kendıme soruyorum, nasıl uyu yor'' Kadın bu hıç bellı olmuyor ne yapa cağı Kaptan tLmmıı/ dcnızının kadın sevmedığını soyluyoı Anlamaya çalışıyo rum Kadın yımjndcn çıkmiij olmasın bu fırtına' O anda kadın ve deni7 ılışkılerı u?ennde duıuyorum vc kamarada yaıı baygın kadını du^unuyorum Kısa surede unutuyorum her şcyı O unutsa bık dogamn yasalan tıkır tı kır ışlıyor, I ırtına tckncyı ncşık gıbı sallı yor Kaptan duınenle uğrasirken "anlatı cı" gostergelere bakıyor ve balık surulerı nın salınarak geçtı^ını goıuyor 'Umurla rında bıle değıl yu7eydekı a/gın sular ve korkunç esıntı " Buyuk toplumsal çalkan tılar karşısında kıllarını bıle kıpırdatmayan halkımızın durumunu yansıtmıyor mu1' Ya da oyle bır tavrı çağnştırmıyor mu? Bu oyku, bana gore ortaya konan metnın dı !;inda, belkı de okurların sızamadığı bır derınlıkte devınen çok çok onemlı gerek çelerın gulerını saklıyor I,vet, yıllardırbı 7i urperten, kaygılandıran, korkutan, kı mı vakıt de umutlandıran ulke çapmdakı olaylara gonderme yanmış olabuır Orhan Duru Ama oyku okuz altında buzağı aramayacak, sımgesel cambazlıklara sıgın mayacak kadar guzel ve "anlatıcı"nın sun du^u goruntuler, duşunceler, gozlemler onemb "Fırtına bızı bugunden uzaklaştı nyor Saçmalığa ve yıtıme yaklaştırıyor Esen yelın bır parçası oluyorum Uzakla şıyorum fırtınadan bır ortaçağ kentınm aar sokaklannda T'ırtınanın kolları bura ya kadar uzanıyor, ama sıcak esıyor bu kez Denızden ve esrık kaptandan nasıl uzak laştım bılmıyorum Kamaradakı kadını arıyorum O da yıtıkler arasında Fırtına yaşamımı altust ettı" Her fırtına ya^amları altust eder ve her bıreyın yaşamı sayısız fırtınalarla altust ol CUMHURİYET KİTAP SAYI 437 larhcıı anlatımlarında gcrçckustucu nğe lcrdın \ararlandı Soı dc kara gulmi.cc dı n bılımkurguya hadar yc nı aulalını tur lcrını ıtygııladın uykıdenndc Bu uygula malaruı gı rçckmtucu tavırla bırtlgısı var »ııydt*Ama<, gırt^cklıgın daha ethlı da hakc skın bi{imdt dtlc getırılmc \t mıydı•> TJ50 ku^ag'ı da, scıı dc bulun bu dcğtşık lıklcrı bıçım adına mı, ıçcrtk adına mı yaptınız' lçerık adına yaptık bunları dogal ola rak Başka tıırlu duş,unuyorduk yenı ve dcğışık konulaı cle alıyorduk tstcr ıste me7 bu değış,ık ıçı rık, dcğıs,ık bıı bıçım getırecektı vcgetudı gerçekustuculuk le çok ılgılendık Bıınun da uzerımızde etkısı oldu Kara mı/ah vc bılım kurgu yagelınce ^unu soylcycyım Yazınımı/ın çeşıtlenmesmı ıstıyordum Bıı da çaba nıın bır parçası ÖykuUrındt ya^adıg'ımız gunlırt an lalırkc n (t lifkılc r hıp an planda ycr aldı Oykulerının gcnchndc ycr cilan alayttlı anlattmın bu çclijkılcre mı dayantyor > yok\a Mı/ah bır çeşjt dırcnçrır tçındc ya sıaclığımi7 dııruma bır çeş,ıt tepkı ve ken dını rahatlatma Yoksn kasvetten olurıi7 Gorduğumu/ çchijkıler, yas,adığımız an lamsı/lıklar ıstcr ıstemez kara mızahı ge tırıyoı bıılıktc Benım alaytılığım bıraz L\A çağns,ımlara dayanan uslubumdan kaynaklanıı Yaşadtgtmız polttık c konomık karga şanın ınsanımızt vc toplumumuzu buna lıma surtıkh dıp hır gc rçck Oykulc rındı htı hunalım pck guzcl helırıynr Bu buna hmırt ortadan kaldınlmaunda sanatın nıu^tut Tunst Gozlem Lvı" oykusu, çok sıcak bır gunde Mımoza Otclı'nın bançcsınde doğar Otclın ı^ktmecısı Iunta Bcy /en gın bıı yatmmtı ve çapkın Tahsın Bev, hıç kımscyt bağlı olmayan ama htr an orada kıkrden bıunın gostereccğı ılgı anını kol layan etlı butlu hngırdek Gulteıı Hanım havuzun kuıarındadırlar Tahsın Bty, ılık bırasını yudumlarkı.n "Tanrım bu yerdc soğuk bır bıra vok nni'1 Ylıye geçırır ıçın den Funca Bcy, konusmaya başfaı 'Çok hastayduıı buı, buyuk kentlerde yaparken Bo/uktu kalp kapakçıklaıım karatiger damarcıklarım vc omurılı^ım Doktora gıttım vehemen bcnı kesmeye kalktı Yu regınıze kapak koyalım dedJer paslan maz çelıkten Anlamadım Kuyu kapağı mı bıi'' Karacıöere ve safra kesesıne plâs tıktcn borucuklar koyalım / Surunerck vc surukkncrek kaçtım doktorların elın den / Sonıa burayı buldum Daha gelır gelmez sıkıntılanm bıttı (oyle derler ya sayfıyc yerlerının mucızelerınc ınananlar) C ığerlerım açıldı Agrılarım kesıldı Ken dıme geldım sayıyla Duzeldı bırdcnbıre yureğım de, karacıger ve dalağım da Or ganım da ıyı durumda /Tunca bunları an latmta Tahsın Bey kalır mı bu sozlerın al tında<J Hemen açtı goğsunu, gomleğını sı yırıp Gosterdı masanın çevresındekılere bypass amelıyatından kalan ızlerı, harıta gıbı 'Vurun, ısterseni7 vurun Benım al nım vc goğsum açık Her kuruşun ve her kurşunun het.abını verırım Korkulacak bır şey yok Amelıyat sekız saat surdu Goğsumu karnıyarık gıbı açtılar Belkıdc ımambayıldı " Bu oyku sona erınce Tun ca Bey, turızın ve turıst konusunu gunde me getırıyor ()rada her çe^ıt turızm var dır ama turıst yoktur, oysa W tunstı mem nun edecek her şeye sahıptır çevre Ama gelmıyordu turıstler genede, gelmeyınce turıstler, odenemıyor senetler " Acımasız dı bankalar ve patronlar" Bır çare arıyor otekıler, motelcıler, "Bu dağlarda bır tu rıst go7etleme ussu kurduk Ama ışe yara madı bu çabalarımız " Tahsın Bey, ugınç buluyor bıı "Turıst Gozlem Evı"nı Tun ca Bey, gozlem evının ışleyışını, amaçlannı sergılıyor ve teknoloıık kurguyu makı nelerın adlarını sayarak koyuyor ortaya Verılen bılgılerı sıralıyor "Muthış Neyapıyorlar bılgı alıncar1 Çok basıt Orneğın Fırtına Ortıan Duru nun on dört öyküsünü blr araya getlrlyor Î k'ulturun edehtyatın ne gıbı rolu olmalı dır> Ben bır oyku vc roman yazarının s,oy lev vcrmcsındcn yana değılım Ya/ınsal dogcrlen ondc ve ılerıde tutarsa gercklı levı yerınt getırmı^ olur Bu da alışılma ık kadar /or bır gorevdır bcncc hyatları vukscltıyorlar turıst yogunluğuna gore Otcl ve motelleıde çarşarlar dcğı^tıalıyor I okantalar porsıyonları kucultu yor Boylece turızm çarkı donmeye başlı yor MerakJarını kışkırttığı lahsın Bey'le Gııltcn Hanım ı Tunca Bey, lurıst Go/ lem Lvı 'nın kondurulduğu 1300 rakmılı tepcye tırmandırıyor Ama orası bır uzay merke/ı gıbıdır Ve surprız bır sonuçla bı tıyor oyku St>n Ûortl'mlirdekı edebıyatmedya tltşkılerı ıçın ne dıyonun? ElcsttrmenU rımız mcdyalaştınlma\an edcbıyatla nı dcn ılgılcnmıyorlar \cncc ? Su<, bud( mı onlarda mt> • Medya ıle ya/ın dunyası bııbııınc kar^ıt kavramlar Mtdyanın ya/ın dunva sıyla ılgisı yetersı? dıi7eydc kalıyor Bu nu yaparken yazınsal deĞerleıı bıı yana bırakıp medyatık dcğerlerı onc ykarı yor Kleştırıyı dc yazın dunyasının bıı parçası saymalıyı? Kımseyı sııçlamak ıs temıyorıım FlcştırmLnkrımı/ bır elın parmakları kadar az Daha çok eleştır menımız olmalı Stnın dt ıçındc olduğun J 950 kuşağı aykuculuğunun şımdıye kadar dcg"crlcn dınltlığın: pck sanmıyorum 0nun ıçın yc nı ku^aklartn ışc medyatıklı rdc n ba\la dıklarına ınanıyorum Bu da oyhuculu g'umuzun gtltşımınc hırcngcl Bu konu da neduşunuyonun ch^tırmcnlcrımızın medya dı^ındakılerı gormezden gelme tu 3 lumuna ne dtyorsun Medya pck unıurumda degıl Med yanın ratıng ve satış kaygısı var Cıcnış kıtlelcrc schlcnmeye çalüjiyor İ^ın ıçıne genış kıtlelcr gırınce dıızey ortalamaya ya da onun altına dus,uyor Bı/ım kaygımu ıse yazınsal bır du/eye ulaşmak Bunu yaparken ratıng ya da satış, du^unemcyı/ Yazınsal taba ısteı ıstemcz "elıtıst" bır çabadır Ben karamsar değılım Yenı ku şaklardan pek çok parlak yazarlar çıkı yor Onların bızımle ılgılenıp ılgılcnmc melerı sadccc kcndı bıleceklcrı ii} Bu arada eleştırmenlerımıze daha çok ış du^uyor sanıyorum • urunvereceğınısc/dırırsatırlarbırbırının ustunc yıj*ılırken Lvet, alaycılık ' oöesı durumlardan durıımlara, olaylardan olaylara yatay vc dıkcy gcçıs yaparak oı alaı dan ahnması gerekenlerı alır vc metnın en sı kıs,ık bır bolumunde kcndını gusterır, okuruguldurur bılgılendınryadadu^undıırur lnsan zıhnı, Orhan Duru nun uçaklarını, helıkoptcrlerını, gc/cngcnkrarası ge mılerınıınduıpkaldııdıgı dunvaya evre ne mesajlar yolladığı bır ııs'tur O us'tcn mesajlarla bıılıktc ycrgıler, ele^tırtler, ığ neleyıu ve gızlerını yansıtan bılımkurgu yontcmkrını ycdırır oykulerınc Gcrcek dışı, hayalı, ama kullanılırsa bır canlılık getırecegıbılıncndurumlarısıkı^tırıı cum lelere Ve bu ışı yadırganmayan tam tersı ınandırıcılığı, yuksck bır çalısmayla, ıçten lığın parıldadığı bır yaklaşımla yapar Ola ğanda gızlencn olağanustune çengel atar Orhan Duru sadece /ekâyla, anlatım gucuyle, gozlemlerle ve saptamalarla orul mu^ harıka bır uslubun sahıbıdır Ve bır Orhan Duru oykusu, bır Orhan Duıu ın sanı, bır Orhan Duru dunyası vardır Fır tına'da ve Fırtına'nın butun oykulcrınde bu uslubun agırlığını, baskısını, varlığını hısseder okur Evct, dıktatorlufie, despot luğa, haksızlıga, bağnazlı^a, yobazlıga, ya lana, dolana, sahtekârlı^a kar^ı olan ama ınsanın yucelmesını, uygarlaijmasını alkis, layan Orhan Duru bu kanser mıkropla rına fırlatır oklarını, o mıkropları yerden yere çalar, gulunç ve yozlaşmıs, yonlerını gozler onune scrcr Ve o mıkroplarla ışbır lığı ıçındc olan her devınımı bıyıkaltı bır gulumsemeyle "tı'ye alır, bozulma, yık ma cdımınuc bulunan heı an'a, her me kân'a yıldırımlar yağdırır Ve Orhan Du ru, oykulerının çcs,ıtlı bolumlerınde mı zah adacıklan meydana getınr Fırtına'yı okuyun ve Hrtına'larla ılışkı kurun "I antastık, sentetık, yabanıl,buyulu, gız dolu, uzak / yakın bır dunyaya hem ıcın den hem dışından keskın bır bıçımde na kın" Zıplayın, hoplayın, sarsılın1 • Fırtına /Öykuler/ Orhan Duru / Yapı Kredı Yaytnlart/ 117 s SAYFA 5 Doğanm yasabn Kurgu ustasıdır (Jrhan Duru vc o alan da tektır kımsc elıne su dokemez Bunlaı ın di!)inda I ımna'nın en ıyı oyku lerındcn bırı McDonalds tır Hem guncel hcm dc cvrensel sorunlara ışık tutması ba kımından kıtabın en aydınlık, en tatlı, en doyurucu oykulerındendır Kışısel sapta malar ıçsel alaboralar yogundur Ba^ka bır ıyı oyku olan "MaykıPa şoyle başlıyor Orhan duru "Mavkıl kcndını bırak ve kaykıl Haydı Mayful, yuru atıl, açıl ve sa çd etrafa Bu Maykıl ^arkıcı Jackson'dur Ve Orhan Duru, onun çevresınde kopan byametı, ınsanlıktan çıkarılmasını bır promosyona, bır robota donuş,mesını ve ın sanları kandırmak, paralarını almak, "ın sanı" bırtakım defierlerın olmedığını ka nıtlamak ıçın yapılan olağanustu çalışmaları serıyor gozlcr onune ve butun bu ko s,ulların elınde tutsak olan bır Mıchael Jackson acınacak bır ş,arkıu tıpı çızıyor Muthıs bır oyku bu Otekıler de oyle, otekder de bırbırındcn guzel Orhan Duru, edebıyatların altyapısı sa yılan klâsık anlatım biçımıyle modern, ça^cıl anlatım bıçımını Hacıvat Kara goz'un, Meddah'ların hamurlarıyla ve esprı guçlerıyle yoöurarak, Lvlıya Çele bı nın gezdığı sokaklarda taban teperek bırleştıren, o sentezın ozunden yepyenı bır anlatım bıçımıne ulaşan ender yazar larımızdan bındır Bu anlatımın hucrele nnde şaşırtıcılık, çarpıcılık, alaycılık, mı zah ıçıçedır, ama mızah yapmak ıçın mı zahın yeşerdığı noktaların peşıne duşmez Orhan Duru Yaşamm karşıtlıklanndakı zekâya, vcnmlılığe guvenır vc oralarda be lıren mızahı metnın yapısına kanavıçc ısler gıbı ışler Alaycılıfiı cıddı bır bıçunde cle alır Orhan Duru Ve oykulerının ıçya ısına doşeycrek "alaycıfığın" davranış ırla, duygusal sakatlıklarla ve duşunsel çarpıklıkîarla kuracağı ılışkılenn nasıl bır Kurguustası Mzah adacrtdan C