Katalog

Crich Marıa Remarque ölduğunde yctmi!;iki yaşındaydı. Atkasinda onbır roman, bir tıyatro oyunu ve 2ü. Yuzyıl Alman cdcbıyatında hı^ bir yazarın ulaşamadığı buyuk bir ıın bırakarak 45 dılc çevrilmiş eserleri ile kanlı sava^lardan gcçıncn çırkın polıtıkacılara seslenir, militat ıstlcr ın gerçck yüzünü ve barı^ın kutsallığını insanlar kavrasın, bariç dolu bir dünya gerçekleşsin ıster AHMET ARPAD I l.ı/ıran 189Xgunııdoğdu Al ıııanya'nın Osnabrutk kt ntın (lc B.ıh.ısı Pcteı Rcmatk bıt basırntvı ustasıydı Osnabrutk ar^ıvle rındekı nııfııs kavitlaıma goıt aıle 17 yuzyıltla Fıansa'Ja buyuk ıntılal sırasın da katolıklere yapılan baskılar nedenıv le Alınanva'yagotctmüjtı Onıelerı, "Rt marque" dıye ya/dıkları soyadlaıını AI rnantala^tırmısjardı I.rıth Remark'ın 1 Ifleclt ve Lına adında ıkı kı/kartlt^ı vardı 1903 dogumlu Flfrıcdc 1943'dc Nazıleıce polıtıka su<,lusu dıvt tutukla nıp, ıdam edılmı^tır I rııh ılkokuldan sonra Katolık papa/ ogıetmen okuluna vcrıldı Zckı vc yctencklıydı Anlarılanı hemen kavıayan Lrıth sınıfının cn ıyı og rentılerı arasındaydı J lele mıı/ıktc tıım arkadasjaıından ılcııydı Çok ıyı pıyano ve org ^alıvordu Knut I Iamsun, |atk London, RM Rılkc, Fran? Wcrfel, Schopenhauer Nıet/the Balzac, Roma ın Rolland, Haubert, Srcndal Martcl Proust un escılcıını oku\ordu Lı ıch Remark 1916 yılında askcrc alın dı&ında okıılun ıkınti sınıtındaydı I um aıkada^lan da savasa yollanmışrı 1917'de ceplıetle tcl do^cıkcn ağıı yara landı Bırkat ay sonra savnsjn bıtımıylc askeılıgı sona eıdı vc Rcınaık ytnıden okul sıralarına dondıı Yakın arkadaşla ıından Josel Wııı ogıınleıın Rcmark'ın dan s.oylt so/ tder K ıtıldıg'ımı? kurs lardasıksık nutuk\tıııdı Ogımkrcpo rc a'jirı şeylcrdcn so/ edtrdı I akat ılcrı duşuncelcı oldugu i(,m o£ıttmcnlcıımı/ bilc ılgıylt dınlcrdı \ırmı yaşına gore tok sik da gıvınırdı Panama şapkası ve gu7cl kopogıyle dola^ırken tıım gozlet ona^evrılııdı Konstr vtrıltn parkta bir gıın karsjila^tıgımı/da yınc şıktı ' 1 layai ta ılcrltmtk ıstıyorsan dıs gonınuşııı bıı yuk oncııı veımelısin1 Jtmı^tı " Militarizm karsıtı bir vazar bıy.ıt çalışmalarına d.ı /nman ayırabılı yoıtlu I lannovcr'c ta^ındı Buytnıbas lanjMc ın ılgın^ bir yanı daha vaıdır L rıtn Rtmaık adını bıraktı, Lrıth Marıa Rc m.ııque oldıı llk lonıanı 1929'cja vayımlandı ^ctın lıır (,ckı^mc doncmının aıdından Rc marquc'ın cllıyc yakın yayınevıne bırcı konyasını gondcrdığı romanım hi(, kım sc basnıak ısttmıyordu Savaştan on yıl sonıa konuyla kımsc ılgılcnmıvorclıı Musvcddclcrı geıı çcvıımevcn tck va\ın tı I ıan/ Ullsttınolmu^tu Rtmarqııcılk lomanı Batı cephesindı* Ycnı Bıı 'jcy Yok" 1929 yılırıın otak ayında satı^a <,ık rı vt kısa sıııedc ıckorlaı kııdı Sadttt Almanva'da altı ayda yarım mılyon, bir yıld.ı bıı mılvon sattı Kısasurcdt bır^ok yabantı tlılt dc çtvrıldı I ııth M ıııı Rı maqut b ıınlu bıı U/CIIIK ^oylt dcı "Batı ( cnhcsındt Yt nı Bir Şcy Yok" ı,agın bıı bclgcsıdır Iz lcnımlcı ımdcn ortaya tıkmı^, tccrubele ıımlt bı«,ımlenmı% kıişibcl bir sorumlu lukbtlgcbi 1931'dt yayımlanan ıkınrı ro manı ' Donu% Yolu Rcmaıqu«. adı (,ev rcsındc surup gıdcn tartı^maların vc ı,e kısjmclcnn lıızlan masına yol attı Bu ycnı romanı bırıncı eserınden tcknık vc anlatını bakımından daha uygun bir tdtbı yat ııııınu ıdı F c ^ nıaıqut'ın unt ka vtıştıığu 1928 1931 yılları Al manya'nın top lum yapısinda tt dırgınlıklerın ıyı dcn ıyıyc arttığı bir doncmtlıı Sos>al dcnıokrat laı, komunıstltı, mcrkc/tılcr vt <.\d lıa bııı,ok polıtıka orfMirtınun top Iantiıgı Rcıtli!) tag'da hcrgun te kü}iııclcr va^anı vortlu Rtmarqi.it adı nın \t ıomanlaıı nın ulkcdc «l.ıga nustuılgıylt kar^ı laşmasında top lumdakı tctlııgın lıgın nayı coktuı 193 3'ltrın kahvc rcngı gomleklı ık tıdarı Na/ıltr dc, Rcmaıquc vc ro manlaıını kcndı lcrınc cngcl goı mcyt ba^lamı^tı Bıı gcnı, ya^ta un lcncn ya/ar, yıı/yıllardırCermen efsane lerı vc masalımsı yığıtlık ornekleııylc yc tiijtınlmış sıradan Alman halkına savasın ycısı/lı^ını, kotuluklcrını hcrkcsın anla yataj^ı anatık gcrçckler olarak haykıı maktaydı Lscıltrıntcdebıyatçılarvt bıı yuk tenkıtçıler dudak bukseler de, halk Kcmaıquc ı okuvt'r vc savasın nc oldıı ğunıı, sav.iştan Kimlerın yaraılandıgını anlamaya başlıyordu 10 Mayıs 193 3 gıı nu Bcrfın Unıversıtesı onundekı alanda Na/ılcrın ate^e attığı bınlerce kırap ara sında Remarquc'ın, "Batı ( cphcsındc Ycnı Bir Şcy Yok" ve "Donus^ Yolu" ro manları da vardı Nazıler ıktıdaı a gclır gelme/ Rcmatıuc Alrnanya dı:?m<ı <,>Ktı vc otuz yıla yakın bıı surt dc vurduna donmttlı tlalyan Is vıçrcsı'nın Buyuk ( JOI kıyısındakı Forto Ronto'da 1929 satın almi!; oldııgıı vılla sına ytıle^rı [Içuncu lomanı, "I lavat Kı vıltıını 1938'dc Hollanda'da basıldı Bu arada Uçuncu Reıch yonetıcılerı Rcmar qut ı Alman vatandasjığından çıkardı laı tkııuı Dunya bava^ı yıllaııııda Anıe ııka ya ytrlc^tı vc baıı^a kadara da oıa da kaldı 1947 dc Bırle^ık Amerıka yurt tay oldıı Dorduncu lomanı Insanları Scvttcksin' 1941 'dt Isvct'tt yayımlan dı Savas ncdcnıvlc onbınlertt ınsan Al manya'dan ayrılmak /orunda kalmiijtı (,ofiu tıım varını yoğunu, 1,0luk (,otu gun hayat aıkada^ını gtrıdt bırakmıştı 'Insanları Stvcteksın ıomanı o ınsan laıın vuıtklcr atısı durumlannı yepyenı bu Rcmarqıu anlatımı vc roman teknı gı ık t k alır 1946'da Isvı^re'dc basıljn "Zafer Abıdesı"nde de benzerı konuları daha hareketlı bir teknıkle ışlemıştır Kısa sıııedc vu/bınlcr sattı, dafıa on cekıler gıbı lılme dc alındı Savaştan ba rışa geçen venı bir dunya c^ıgındc Chaı lcs Boycr vc Ingrıd Bcrgmann'ın başrol lerını payla^tığı bu fılmı mılyoıılarta ın san seyrcttı Crıth Marıa Rcmarqııc 1930'ların ununc yakın parlak bıı ba^arıya yenıden ulaşmıştı 1952'dc Alman ya'da basılan ro manı "Hayat Kı vıkımı" ıomanın da Na/ılcrın, Al ıııan tarıhınc kap kara sayfalar getı rcn koıkun<, olum makınası toplama kampla nnı elc aldı O yıl larda Almanlarıst bu konııyu, artık unutmak ve unııttıırmak ıstıyordu Rcmarquc'ın csc rının bovle bir AI manya'da yayım lanması çok ıl gın«,tı Tabıı kımı (,evrelerde kotu karsılandı Elcijtı renler a/ tleğıldı Mıınıh dc bir ba sın toplantısı du /cnltvcn Rcmar quc bu konuda ozetle şoyle ko nuştu "Kız kardeşım rifrıedc'yı Nazılcr polıtıka suı,Iusu olarak astılar Top lama kamıjlarında ışjencn korkun^ tınayctlcr uzcııne g ^ bıranjivım var Coruyorum kı, Al manya'da ba/ı olayları ve duı unılaıı tcn kıf ermcnın Almanya du^manlı^ı demek olmadıgını Almanlar'a arılatmak k "Ya^amak vc Olmck Zamanı" (1954 Koln) ' Karatas;' (1956 Koln) ve"'îanrı ların do/desı Yok" (1961 Koln) roman laıından sonra 1962'dc yayımlanan onuncıı romanı "I ı/bon'da Gete'de de yınc multctılen vc sorunlannı ele alıyor du Bu cscr, Rcmarquc'ın uçuntu kcz ay nı konuya egılmesıne ragmen, teknığı nın vc anlatımının tanlılığı, bırtok ycr lcrındt agır basan olçıılu duygııluğuyla, vazarın onbır kıtaplık roman kullıyatın /or Erıch MariaRcmarquc 100 yaşında Çağın belgeseli Ç da on sırayı alatak değcıdedıı Romanları arasında teknık, anlatım vc duşun yanı bakımından, "Batı ("cphc sındc Ycnı Bir Şcy" cscrını aşanlar ol muştur Ozcllıklc Anıcrıka'ya yttlt";tık tcn sonra Hcmıngway'ın etkısındc kal ması, toman ya/arlığı tcknıgını gclı^tır mesıneyolatmıştır 1 akato.cdebıyat ta rıhçilcrı vc gtnı^ okuı yıgınları ıtın her /aman, "Batı ( ephesınde Ycnı Bıı 'jey Yok" ya/aıı olarak kaldı Alman eılcliıyat çevrelcrı Rcmaıquc'ın tum romanlaıına toğu ke/ mcsafelı ve kııçıımser bir tavır takınmı^tır Onu bıı vuk bıı Alman romantısı olarak ovcnlcı daha çok yabantı cdcbıyat tcnkıt^ıltrı dıı Alman duşun yapısı vc sanat aıılayiiji, anlaijilma/ı vc gerçekdısını daha sanat karca saymı^ln oluunı olası llkokuyıış ta anla^ılıvcrcn bir cscrın edcbıyat değe rıne kuşkuyla bakılmı^tır Remamııc, çagda^ Alman cdcbıyatının eıı son okıı nan, en c,ok ovulcn vc en tok hırpalanan yazarıdır Romanları hem pek (,ok okun muş, hem dc sik sik yasaklanmıstır 193 3 145 arasında Almanya ve Italya'da, 1949 1953 aıasındaSovyctlcrBırlıgrndt ve tum sosyalıst ulkelerde Remarquc, gunumuz Alman romanı ıi7erıne gorıışunu atıklarkcn "Alman yazarlaıı cscrlcrındc bir dıı^un ugrunda atıkça yan tutabılmek ı<,ın geıcklı yuıek lılıkten yoksunlar" dcmı^tır "Okurların basının ya L\A Ü; başındakılcnn ho^una gıtmcmekten, scvılmcmekten koıkuyoı lar Bundan vanlı^ bir tutum olama/ " Yürekli sözJer Öğretmen Remark Frıth Rcmaık ın geınl kultıııunu ge niijletmcvc kaı^ı sorısu/ bıı cöılmıı var dı ( ok okııvor yuksck okulda konlt ranslaıa gıdıyoı, ılgın^ tıvatro oyıınları nisenfonı vcoda mu/ıgı konsuluını ka tıımıyordu Tıım bunların yanı sıra kcn tın efclente va^amına avıratak /aıııan da bulabılıyordu 1919 Ha/ıran'ındaokıılu bıtırdı ve oğretmeıı dıplomasını aldı Hcmcn gorcvc başladı Anc ak ogretmen Remaı k altı ay sonıa ()snabı utk nıakam larına |iırnal cdıldı Kı/ıl ayaklanmalara katıldı^ı ıleıı sıııuluyoıdu Kurulan ko mısyon Rcmark'ın başka bir okulda go reveyollanmasınakaıaı vudı \ akatora dada.okul ışlcıınckaıışmayakalkan bir papa/la takı^ıı 1920'nın Aralık ayında oğretmenlıkten ıstıfa cttı C/^ıtlı ısjeı yaptı Elındc tanta, kuma$ satmayı dcnc dı Sonra bıı mezaı tasysının yanınagır dı 1 latta bir ara bir akıl hastahanesınde oıg (,alıp para ka/aııdı (jctım sıkıntısı yakasını bırakmıyordu 1922'de buyuk bir lastık tabııkasının ıcklam vcyayın ıslcrı gorevııiL gctırılmcsıylc lahatladı ()I dukı,a ıyı paıa kazanıyoı, gczıyor, deöı şık çcvrelerle ve ınsanfarla çalışıyor, eae SAYFA 12 Cîunıımu/ Almanyası nda da şoyle so /eder "Kaygılıyıuı Lskı Nazı ruınına %u tada burada, ttk tuk dcolsa lastlanıyor Uyanık olnıak, dıkkatlc ı/lcmtk gcrckı yor Olup bıtcn o korkunç şeylcr i(,ın Al manlar'ın yanlış bıı alınganlık gostcrmc sını ıse anlayamıyorum Cıiınumuz Al manydsı'ndd ınsanlaı oyicsınc alıngan ol mu$ KI, oksurseni7 Almanya .ıleyhmt bir oksuıujjanlamını <,ıkarıyorlar Bııgun ııl kcdc ıktısat polıtıka ve nukuk alanlamı daoncmlıycılcıdt cskı Na/ılcrın bıılun masına da aklım eımıyoı Bu gıbıleı bc 111 lahatsız tdıyor Lskı pıslıklcr ortmck le yokedılme/ Cıenı, ncslın dt anaba balarının bıı /amanlar ne sutlar ı^leılıgı nı tok ıyı ogıenmesı gcıckır " Bıı yureklı sozleıı sovledığındcn sckı/ yıl sonıa oldıı Yctmı^ıkı yaşındaydı Aı kasında onbır loınan, bıı tıyatıo oyunu vc20 Yu/yıl Alman tdcbıyatında hı^ bıı ya/arın ulasamadıgı buyuk bıı un bıra kaıak 45 dılc ttvrılmış eserlcn ılc kanlı savaşlaıdan gc^ıncn tırkın polıtıkatıla ra scslcnır, mılıtaristlcrın gerçck yu/unıı ve baıışın kulsallıgını ınsanlaı kavrasın, bari!} dolu bir dunya gertcklc^sın ıstcr Rcmarquc uı scvgılı yazaıırn Savasa kar^ı sadcct kaltmıylcomru boyunta sa va^tı^ı, mılıtaı ı/nıın lıcr bıtımını clcjtır dığı, %u ya da bu (,ıkarcılaradına kınıı po lıtıkatiların sınsı planlarla ınsanların ın sanları boğa/lamasını butıın yurcklılıgıy !c yerdıgı ıtın Çunkıı insanlar arasında gen,ekten ba nş, sava^ların hcr tc^ıdının kotulcnmc sı, savasın ınsanlık ıtın cn buyuk yu/ka rası olduğunun yıgınlara anlatılmasıyla gerçekleşebılıı Remarquc, sorumluluğunu bılcn na muslu bir yazaı olarak bunu kırk yılı a$ kın bir surc yaprı Savasa kar^ı sava^ a(, mı% dunya yazaılatı arasında Lrıth Ma rıa Remarque'ın ayıı bir ycrı vardıı • Not Ycızı liurhan Artiad'ın "Ktmar que" adlı t \crtnaen dırlennn\tır CUMHURİYET KİTAP SAYI 436