Katalog

HAKKI ENGİN GİDERER T ürkiye'de pek çok sanat dalında olduğu gibi rcsimde de eleştiri ya/ılarının ve kitaplarının yetersiz oluşu, gerek resim izleyicisinin gerek ressamlanmızın oksijeni azalmış bir akvaryumda yaşamalarına ncdcn oluyor. Eleştiri yapıtlarındaki eksiklik, tartışmaları sığ bir zeminde fili/.lendiriyor, ürünlerin renkleriru solduruyor, düşünsel derinliğini azaltıyor. Rcsmc bakanları araçsız, pusulasız bırakıyor. Eleştirmen vc çevirmen Kaya Özsczgin'in son yıllardaki yayınlarını izlediğimizde bıı boşluğu uoldurmak için yoğun bir çaba harcadığını görüyoruz. Geriyc dönük olarak rcsim vc rcsim elcştirisi hakkında çevirdiği kitaplar çoğumuzun önemli eksikliklcrini kapatıyor. Türkiye'dc çok bilincn vc sevilen Batılı ressamlar ve resimler hakkında bilc bir kitap vcya yazının olmayışının verdiği sahici bir eleştirmen sorumluluğu içindc yavaş yavaş bir ccviri clcştiri kitaplığı oluşturuyor. Rcsmi, Batılı anlayışta üreten ülkcmizi sanatın Batılı düşünsel tenıellcrindcn habcrdar ctmcyc çalışıyor. Kcndisi de bir tanık olan çevirmen tanıklıkları çevirmeye devam ediyor eleştirmen iyi bir tanıktır. Aydınlanma çağının en ünlü düşünürlerinden Denis Diderot'nun 17591761 ve 1763 Paris Salon Sergileri hakkındaki ilk sanat eleştirisi örneklerinden olan yazılarını, Gertrudc Stein'ın "Picasso"sunu, Rene I luyghe'nin "LaJoconde: Bir Başyapıtın Anatomisi" adlı inceleme kitabını ve son olarak ünlü ressam ve yazar Emilc Bernard'ın Cczannc Üzerine Anılar'ıni çeviren Kaya Özsezgin, rcsim üzcrine düşünmeyi sanatının öziine şırıngalayan Cezanne'ın resim anlavışı hakkındaki en önemli kaynaklardan biri olan bu kitapla eleştirmen, ressam ve izlcyicilere önemli bir mesaj veriyor kanımca: Üzerinde yürüdüğünüz zcmini (Batılı resim anlayışı) farkedin, ciddiye alın, bu zeminin altında yatan estetik ve düşünsel yoğunluğu kavrayın! Cezanne Üzerine Anılar adlı kitabın yazarı ressam Emile Bernard resminden çok hemen hemen tüm Cezanne yazılarının, kitaplarının kaynakçasında yer alan bu kitabıyla tanınıyor. Paul Gauguin, Vincent Van Gogh ve Odilon Kedon'la gerçekleştirdiği yazışmalarla da ünlü bir kişi. Kanımca Cczanne'a gelince... Matisse'in söylediği gibi "tanrıbaba". Picasso da onun için şöylc diyecektir "O bizim hcpimizin babası gibi bir şeydi. Bizi koruyan oydu..." (2) Cezanne için amaç doğayı ve nesneleri duyusal görünüslerindcn arındırmak ve onlara sağlam, oiçimsel bir yapı sağlamaktı. Kübizm, Cezanne'ın bu düşüncesinden yola çıkarak nesncyi duyusaf görünüşünden kurtarıp yalnızea onun biçimine ulaşmayı hedefler. Böylece gelenekten gelcn duyuların rehberliği onun biçimine ulaşmayı hedefler. Böylece gelenekten gelen duyuların rehberıiği düşünccsine son verilir, aklın gücüne dayanan yeni bir rcsim anlayışı hızla yayılmaya başlar. Schapiro, Cezanne rcsmi için şu saptamada bulunur: "Bu resim hayran olunan ya da güzel olan objeye sadık eski tiir bir resimle, hiçbir şeyi temsil etmeyen renkli fırça darbelerinin hareketli bir armonisi olan bir tiir modern soyut resmin arasında durur. (3) Kaya Ozsezgin de kitaba yazdığı, ressamı genel olarak tanıtan önsözde Cezanne'ı şöyle anlatır: "Doğa resmrnin salt gözlemcilikle sınırlı olmayan, kavramsal değerlere biiyiik pay ayıran gelişimini, bu devrimci biiyiik ressama borçludur Batı". Bernard'ın kitabı yalnızea yazarın anılarından oluşmaz. C^ezanne'ın Bernard'a yazdığı mektuplar ve Bernard ilc Cezanne arasında geçen resim üzerine yoğunluğu beynimizde şimşekler çaktıran bir Emile Bernard: Cezanne Ü Üzerine Anılar Cezanne'ın gördüğünü algılayışı ve yorumlayışı arasındaki farkı kavrayaDİlmek için bugün bile yüzlerce araştırmacının, kameramanın SainteVictorie'un doruklarına bakarak sabahladığıni; dünya telcvizyonlarının hakkında yepyeni belgeseller hazırlayıp ressamın sırrına ermeye çalıştığını, her yıl hakkında onlarca yeni kitabın yazıldığını düşünürsek Cezanne'ın günümüzün en popüler ressamlarından biri olduğunu söyleyebiliriz. Kaya Ozsezgin bu çevirisiyle bizi Cezanne'la ilgili en eski kaynaklardan nirine gönderiyor. Yeni kaynaklara açılabilmek için eski de olsa bir çift kanat ve yeterince heyecan Bernard'ın kitabında depolanmış olarak meraklısını bekliyor. tartışma kitaba zenginlik katar. Bernard, 1904'te, resimlerini sevdiği ve "usta" dediği ressamın izini sürerek Aix'c gider. Anılar, Cezanne'ın rahatını ve resim yapma sürccini bozmamak için parmaklannın ucuna basa basa yürüyerek merakını gidcrmcye çalışan birinin duyarlığıyla yaşanır ve kaleme alınır. Bernard, saygısından eğilir, bükülür ama iş resim tartışmasına gelince oklarını kılıfından çıkarma cesaretini de gösterir. Bernard'ın cesareti dünyanın Cezanne'ı anlamasına temel olacak niteliktedir. Bernard, Aix'e ilk gittiğinde hayran olduğu ressamın Aixliler tarafından tanınmaması karşısında hayal kmklığına uğrar. Ressamın adresini kimse bilmedifii için belediyeye başvurmak zorunda kalır. Çocukların Cezanne'ın arkasından alay etmelerine üzülür. Aix, Cezanne'ın saklandığı yer olarak bilinir. Oysa Cezanne evine, atölyesine ve kendi içine kapanmıştır. Yazar ilk karşılaşmayı şöyle anlatır: "Kısa bir siire sonra verilen adresteydim. Atölye ile bir arada basit görünüşlü bir evdi burası. Kapının her yanınaan ziller sarkıyordu. Plaket üzerindeki yazıyı okudum: Cezanne ile ilgili en eski kaynaklardan biri f 'Paul Cezanne.' Yirmi yıl süren özlem, sonunda buluşma ilc noktalanıyordu. Korkarak çaldım kapıyı, kapı kendiliğinden açıldı. Siislii catnları, bir bahçeye bakan ve duvarlarında sarmaşık motifleriyle kaplı halıların yer. aldığı bir koridorda buldum kendimi. Oniimde geniş bir merdiven vardı; basamaklarım çıkmaya başladım. Birkaçını çıkmış ya da çıkmamıştını ki, yaşlı bir adam karşıma dikiliverdi. Bol bir pelerin vardı iistiinde, bir yanında da avcı çantası taşıyordu. Zorlukla atıyordu adımlarını. Kamburumsuydu. Yanına yaklaşarak, Pissaro'nun portresindeki kişiye pek de benzemeyen, ama nedense benim eski ustam olduğunu sandığım bu adama sordum: 'Bay Paul Cezanne'ı arıyorum'..." Susan Sontag'm çocuk sayılabilecek yaşlarda, Amerika'cla, Mann'la tanışmasını anlattıgı muhteşem yazısındaki karşılaşmaya benzeyen bu sahnenin devamı kitabın sayfalarında saklı. Tanışırlar ve Bernard bir aylıgına Aix'te bir pansiyon kiralar. Onıı atölycsinde ve açık havada resim yaparken izler. Birlikte resim yaparlar. Bu sürc içinde Pissaro, Zola ve Gauguin'le ilgili görüşlerini, ressam ve edebiyat üstüne diişüncclerini öğrenmeye başlar. Kitabın bir yerinde Cezanne şunları söyler: "Ressam, kavrayışlarını ve duyumlarını, renk ve çizgi aracılıfiıyla örüntülere dönüştürdü;ü nalde, edebiyat, soyut kavramlarla die getirir söylemek istcdiklerini. bu iki farîclı yöntem, özellikle sanata özgü dcöerler düzeni içinde, yazarın ressamı anlamakta zorlanacaöı sonucuna götürür bizi". Daha sonraki Dölümlerde Bernard, kişilik tahlilleri yapacak kadar çok bilgi toplar ve bıınları okuyucuya aktarır. Ressamın çelişkilerini bile yaKalamaya başlar. Öfkelenen, dengcsiz davranan, kendi kendine konuşan, arkadaşıyla kavga eden, ailesiyle yemek yiyen, kendisini atölyesinden kovan ve hatasını telafi eden Cezanne'ı da görür. Bernard yalnızea gözlemlerini yazmaz, yaşadıklarını yorumlar da. Bu özellik anıfarın en ilgi çekici yanlarından biridir. Bernard, kitaba Aix'ten ayrıldıktan sonra (Cezanne'ın'ın kendisine yazdığı mektupları yerlcştirir. Yaklaşık iki yıl süren buyazışmalarC Cezanne'ın kendini anlatma gücünii scrgilcr. 23 Ekim 1905'te yazdığı mektup bunun kamtıdır: "Işığı yansıtan ve soyutlama çalıalarının gerçck nedeni olan renk duyumlan, yetmiş yaşına yaklaşmış benim gibi yaşlı bir ressam için, ince ilişkili noktaları ele geçirilmiş bir nesnelerle sınırlı kalmaya ve bu duyumların ürünleriyle doldurmaya izin vermiyor. Benim tamamlanmamış görünen resmim, bu görüşten kaynaklanır. Öte yandan planlar benim resmimde iist üste biner. Bundan dolayı siyah çizgiyle biçimleri sınırlandıran yeniizlenimcilik, sanatta yeni aşamalara yetersiz kalıyor." Bu sözler Kübizmin, görme bozukluğu olan bir yaşlı ressamın titrck ve bulanık görüşündcn kaynaklanan doğa etütlerine dayanmadığını, gozlcri ve düşünceleri birlikte müthiş çalışan deneyimli, inançlı bir ressamın çabalarından doğduğunu göstermektedir. Cezanne'ın çağımız rcsminin seyrini değiştiren sözfcri, "Doğada her şey kiire, koni ve silindir gibi geometrik formlara indirgenebilir. Bu basit formları temel alarak resim çizmesini öğrenmek gerekir önce. Ancak bu temel ilkenin öğrenilmesinden sonra her sanatçı kendi yolunu seçebiIir.", kitabın içinde taşıdığı müccvhcrlerdendir. Modern resmi, rastlantıların değil bilimsel sürece benzeyen ve adım adım ilcrleyen bir çalışma sürecinin üriinüdür. Cezanne, bu süreci temsil eden tipik sanatçılardandır. Kitabın son bölümü olan "Cezanne ile BirGörüşme" sıkı bir tartışmanın tanıklığıdır. Bernard sorar: "Vizyon sözüyle neyi anlatmak istiyorsunuz?" Cezanne îanrıbaba Cezanne ite yaaşmalar Sanatçının 38 yasında yaptığı kendl portresl. SAYFA 10 C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 3 9 5