Katalog

son yıllarda oldukça onemlı bır ılgı oda ğı halıne geldığını goruyoru/ 1 urkı yc nın taııhı coğrafyasıyla ılgılı dıkkatc dcğer eserlere ım/asını atmış olan Al man coğrafyacı Woll D I Iııtteroth'un anlatımıvla toplumsal ve ckonomık taı ıhe doğı u adım attığımı/da, bclırlı bır bolgtnın cloğal laktorlerının onemı da haçokortavaçıkat" (s 43) Annalesoku luna mensup taııhçıleı bıı alaııda kuçuk kasaba oıneğınde ılgı çekıcı oıncklcr vtımı^, tckıl olayların yansıttıkları, kul tur bakınımdan onemı vurgulannıı^tır (s 46) Son yıllaıda vurdumu/da mıkro taı ıh çerçevesındc pck çok aı aştırmanın vapıldığını belırtmek gerekıı Butun bıınlaıın yanında "Bılmcycnın açıklamaya kalktığı, bılenın sustuöu", hemen hemen hepımı/ın tarıhçı' oldıı gu bıı ortamda, toplum /ılınınc nasıl ula îjilacaktır^ Başka bıı deyısje akadcmık tarıhçılığın vardığı sonııçlar nasıl yaygın laştırılacak ve halkın beklentılerı nasıl 1 karşılanacaktır Bu temcl sorunlar, onc mını ve gunccllığını butun ta/elığıyle ko lumaktadıı 'jııphesı/ buıada ış buyuk olçudetarıhçıyedus,mektcdır 1 akatOz baran, boyle bır ıletışjmın sağlanması nın da pek kolay olmadığını dıle getırı yoı Turkıyc'deyaygın taııhçılığınoncu lennden sayılan, "rarıhı sevdııen adam" Ahmct Rehk'ın eserlcrı vaktıyle bıı çok romandan fazla rağbct bulmuştu Buna karşılık "Halıl Inaluk'ın çığır açan Osmanlı araştıımacılığı, Osmanlı tarıhıne kazan dıı dığı yenı konulaı ve dermlık toplum da ne kadar heyecan yaıatabılmıştır ya da nıçın yeterınce heyecan yaratamanıı^ tır^Osmanlı tarıhını sosyal bılımierıçın de en lyı yoğuıanlardan bııısı saydığım Sıuaıya Faroqhı okuyucu ıle ılctısımı tam kurabılmış mıdır'' l'oplumun /ıhnı1 ne ulaşan yolları aşabılmış mıdır' " (s 54) Ozbaran, boyle bır sorunun tanhçılerın, halk ıçın yazarlarken ıyı bır anlatıcı olmalarıyla bılımın genellıkle kuru olan dılını renklcndıımelerıyle aşılabıleceğını ıfade etmektedır larıhçılıktekı aşamaları ele alan uçuncubolumfs 63 97),eskı Yunan'dan başlayarak gunumuze kadar geçen bır za man ıçınde tarıhın tarıhı olarak kaleme alınmıs,tır Buna bağlı olarak oıtayaçıkan yenı tanımlaı, yenı kavramlar, yenı yak laşımlaı ve yenı tartışmaları u/erınde du rulmaktadır Yu?yılımı/ın başında (1902) lngılı/ bılım tarthçısı I B Bury tarıhı "saclecebılım" olarak tanımlarken Fransi7 tarıh^ısı G Lelebvre de yıne bu bağlamda tarıhçınm bılgın olması gerek tığınısavunuyoıclu BunakarsjilıkCroce, geçmiijin varlığınm duşunulemeyeceğı nı taııhın sadecc taıınçının zınnınde gerçek olabılecegını one surmu^ bulunu yordu (s 74) Lollıngwood da bcnzcı bır yaklaşımla (1944) tarıhı, tarıhçının yarattığı bır nesne olarak algılıyordu Bu tun bunlara kaısjlık Toynbec'yegorc, ta ııh, yaşayan toplumların kulturel farklı hklarını çozerek karşılas,tırmalı olarak ıneelemesı gerektığı u/erınde duruyor du Bu ve buna ben/er tammların yak lasjmların yanında post modemi7m, ta ııhte başkaları kavramı Oryantalızm de genış olçude tartişıldı, eleştırıldı Fn kı sa tanımıyla "Batı'nın Doöu'yu anlama çabası" olarak tanımlayabıleceğımız Or yantalızm (Doğubılım), Edward Saıd'ın sert bır uslupla kaleme aldığı eserınde emperyalızmın bır araci olarak algılandı vc yorumlandı Kanımta bunda belırlı olçude geıçek payı olabılır Doğubılım, somurgetılığın geıışımıne paralel bır çızgı i7İemıştır Onun Avrupa çıkışlı bırıdeolojı olduğuna da şuphe yoktur Ancak Doğubılımın tarıhsel mııasını, bırıkımı nı, kazanımlarını vc yontcrnlerını yadsımak olanağı da yoktur Kaldı kı bugun klasık anlamda Doğubılımın devam et tığını soylemek guçtur Batı dunyasında CUMHURİYET KİTAP SAYI 388 Toplum zihnine ulaşmak son yıllarda Os değerlendırmc manlı ve Turkıye lerıncıkı^nt>kta taııhı orneğınue sı, 1994 evlulun kı çalışmalar, eskı de, Turkıye Lko /ıhnıyetın tarıhe ııomık ve Top kaııştığını kanıt lumsal Tarıh lamaktadır Vakfı'nın deste ğıyle Buca Kğı I urkıye'de Ta tım Fakultc ııhçılığın Sorun sf ndeakademıs la.ı başhkh IV yenlerın, Mıllı bolumdc (s 98 Lgıtım Bakanlığı 124) ycr alan du tcmsıltıleıının, ^uncelcr ya/aıın tarıh oöretmen daha once kaleme lerının katılımıy aldığı konuyla ıl la yapılan Tarıh gılı makalelerının Oğretımı ve yenı bır du/enle Ders Kıtapları meyle sunulduğu Sempo7yumu'na gorulmektedır (Istanbul, 1995) 'I urkıye'de 1980 sunulan bıldırı daıbesınden son lerdır Denebılır rayonetımın taııh kı Turkıvc'de araştırmalarını Felsefe Kuru yonlendırmeye Cenc Halll Inalcık (ustte) suraıya Faroqhl çalışan buyurgan Mehmet araştırıcıların ortaya koyduğu tutarlı ara$ mu'nun 1975'te ve diğer tavrıeleştırılmek tırmalara rağmen Osmanlı arsıv kaynaklarının yüz Ankara'da du /enledıgı Turkı te ve bu tutumun de 1'inln bile tam olarak değeriendirliememlstlr yc'de Tarıh Eğı vol açtığı "çokun tımı sempozyumundan sonra ıkıncı ke/ tu ve telessuh" dıle getırılmekte, devlet yurdumu/da efiıtım ve oğretımde tarıhın organlaıındakı yenıden yapılanmanın Vtrı çok gcnı^ boyutlarda Buca toplan yol açtığı yozlaşmanın hangı bovutlara tısında ele alınmıi; ve tartı^ılmiijtn "Ders ulaştığı vurgulanmaktadıı Bu çerçeve Kıtaplaıında Tarıh" bu tartı^maların de 1986 yılında toplanan X Turk Tarıh odak noktasını oluş.tuımaktadıt Kongresı de "ısmarlama bıı tarıhçılığın" urunu olarak değerlendırılmekte vc bu Deps kitaplarında tarih kongrede Turk Tarıh Tezı'nı Turk Is Dcrs kıtapları hemen hemen butun lam Sente/ı'ne donuşturme çabaları da ulkelerde yonetımlerın bclırlcdığı muf sunulan bıldırılerın çıkış noktasını oluş ıcdata gore ya/ıldığından ulusal tercıh turduğu yargısına varılmaktadır Ulus lcr on plana çıkmaktadır Bu nedenle lararası alanda kendılerını kanıtlamış bı vaklasımlar farklıdır Dahası cvrensel lım adamlarımi7in Turk Tarıh Kuru boyutlarda bır "ders kıtabı teorısı" de (s mu'yla ılıskıleıının kcsılmcsı, ıınıvcrsı 135) henu7gelıştırılebılmışdeğıldır Çetelerımızde oteden berı okutulmakta ^ıtlı ulkelcrın okul kitaplarında olumsuz olana Turk tnkılap Tarıhı deısleıının dusunıelerın olusmasına yol açabılctek dort yıla çıkartılarak bu dcrslerın başı bofumlerın kaışıfıklı olarak çıkartılma na Orta Âsya Turk Tarıhı ya da Islam sı konusunda /aman zaman yapılan ça Taııhı dallannda uzmanlaşmış kışıleıın lısmalaıın şımdılık olumlubır sonuca getırılmesı bu olumsu/lukların sadece ula^tığına tanık olamıyoıuz Oysa tarıh bıı ıkısıdır uluslar arasında ayırıcı değıl, bırle^tırıcı Tarlhçlliğin sorunları bır rol oynamalıdır I'urk Macar ılı^kı lerındc bunun çarpıcı orneklerını gor Gunumu/ luıkıycsındc tarıhçılığın mek olanaklıdır Ancak Turkıve'yı çcv sorunları bununla bıtmemektedıı Bu releyen ulkelerle olan ılışkılerımı/de ne rada Mehmet Genç, Halıl Inalcık, Su ya/ık kı bu tur bır yaklaşımı gormek pek raıya Faroqhı ve dığer araştırıcıların or kolay değıldır taya koyduğu tutarlı araştırmalara rağ men Osmanlı arsıv kaynaklarının yu/de Yenıden ders kıtaplarına donecek I ının bılc tam olarak dcğcrlendıııleme olursak denebılır kı bu konuda sunulan mış olması, sorunların ıleııdc daha da bıldırılerde, ılk ve oıta derccelı okullar artacağını gostermektedır Kuramsal ça da okutulan tarıh derslerının bugunku lışmalatla belgesel araştırmalar arasın durumuyla yetcrsızlığı vurgulanmış ve dakı çelışkı de henuz sona ermemıştır ozellıkle ara^tırma sonuçlarının oğretım Konuyla ılgılı olarak dergılerde, gazete le butunle^tırılemedığı uzerınde durullcrdc, sempo7yumlarda gundeme gelen muştur Geçmışın, geçmıştekı değerle yığınla tartışma butun bu sorunların rın gunumuzle ozdesjle^tırılmesı yolungunccllığını korumakta olduğunu orta dakı çabaların sakıncaları da dıle getırılya koymaktadır Kışısel kanım, tarıh be mı^tır Osmanlı tarıhı so? konusu olclu lırlı şablonların hızmetınc sokulmadığı ğunda Kanunı donemını bır altın çağı surece, geleceğın pek karanlık olmadı olarak kabul edıp 1579'da bır duraklağıdır Ozbaran'ın da ışaret ettığı gıbı, manın ba^ladığını ve bunun Vıyana bozBatı tarıhçılığının temelurunlerı son yıl gununa kadar devam ettığını soylemek larda gıderek artan bır hı?la dılımıze ka ncredeysc tarıhın dcğışmcv bır yasası ha zandırılmıstır Pırennc'den BraudcTe vc lıne gelmı^tır Bundan anla^ıldığına go daha nıce buyuk dıyeccğımız tarıhçılc re fetıhlerın durması bır duraganhğı anrın eserlerı kutuphanelerımı/deyerlerı latmaktadır Oysa hıçbır toplum ne olurnı almısjardır II Mcşrutıyct donemın sa olsun durmaz ve ycrındc saymaz Buden başlayarak gunumu/e kadar devam na rağmen hâlâ Osmanlı tarıhı, geçen cdcn sureçte tarıh yontemıyle ılgılı bcl yuzyılda yapılan bır sınıflandırmaya golı başlı escrler de dılımıze kazandırıl re bolumlere ayrılmakta ve okutulmak mı^tır I'arıhçılığımızın bılgısayarı da ya tadır Tarıhçılığın bugunku asamada kaladığını belırtmek gerekır Eksık olan, ulaştığı sonuçlar ders kıtaplarına çoöu tarıhçılerımızın kuramsal çalışmalara kez yansımamaktadır Korpe beyınler pek oncm vermemelen ve araştırmalaısım, şehır, dağ, nehır, sava$ vc antlajjma rını dunya tarıhçılığının verılerıyle ek koşulfarıyla yılcanmakta, toplumsal, eko lemleştırme yoluna gıtmemelcrıaır Ote nonıık ve kulturel gelışmeler sureklı olayandan arkeolojı ve sanat tarıhı alanla rak gerı plana ıtılmcktedır Burada kısa rında da standart çalışmalar ortaya kon bır anımsatma yapmak ıstıyorum Bır maktadır Fakat butun bu olumlu gelış >rofcsor arkadaşımı/, Jzmır'de lpek Yomelerın ne yazık kı ders kıtaplarına yan u ıle ılgılı olarak duzenlenen sempozsıdığını soylemek çok zordur belkı de yumda %oyle dıyordu "XVI yuzyılda olanaksı/dır Aşağıda bu konuya yenı Osmanlı lmparatorluğu'nun Avruden donme fırsatı bulacağız pa'dan hıçbır şey almasına gerek yoktu'" Acaba bu yargı doğru muydu? Teknık V bolumde Oğretımde Tarıh (s 124 transferı bır yana bırakalım Kâğıt nere180) sorunu tartışılmaktadır Buradakı den gelıyordu, kumaş nereden alınıvor du, cam nereden ıthal cdılıyordu ve da ha nıce mamul madde dıvar ı kulrden J gelmıyoı muydu Demek ıstedığım ta rıhı yalnız bır ovunme, buyukluk tasla ma aracı olarak almanın ve bu doğrul tuda okutmanın sayılamayacak kadaı sa kıncaları vardır Kendımm ne olduğu muzu bılelım ama kar^ımı/dakılcıı de tanıyalım Bu tanımanın, kcndı taııhı mız yanında bas,kalarının da tarıhınc yeı vermekle sağlanabıleceğını unutmaya lım Ozbaran, son yıllarda medyanın tarı hı, gundelık polıtıkaların ne denlı hız metıne sunduğunu çarpıcı orneklerle açıklamaktadıı Bu konudakı dui;uncc lerını % çarpıcı cumlelerle ozetlemekte u "Dort sozcuklu "yctmıs yıllık Cumhu rıyet /ulmu" teranesını ekranlardan ku suyor, durmadan, geçmışın bılgılenne hıç dc sahıp olmadan, yakalanan dcğı şımlerı lanetlercesıne, sankı her^ey 1923 ıle basjadı Turkıye'de, yu/yılların muha sebesını yapmacfan, ını^ çıkışların yol aç tığı olguları goremeden, dunya tarıhıyle hıç mı hıç butunle^meden, onu sorgula madan " (s 171) Tarıhı sorgulayan bır Turk aydmı na 1 sıl yetışecektır' Çunku bu aydın, kendı sıncokulda verılcn dcrslerın, polıtıkacı ların demeçlerının ve medyanın gorun tulerının tutsağı halınegelmıştır O/ba ran bu bağlamcla, arşıv ve befgelerc nu fuz etmenın rahatlığı hatta gururu ıçın debulunan "mektepli tarıhçucrın" kcşıf lerını olgulara donuşturememı^ ve top luma yansıtamami!; olmalarından doğan boşluğa dıkkatımızı çckmektedır Bu yuzden kımı olumlu çabalara karşın, "Turk aydını geçmışın kendısı ıçın neyı ıfadc ettığını yakalayabıleceğı ortam ve donanımdan naylı u/aktır" (s 173) Bu konuda unıvcrsıtcnın kısırlığını da dıle getırmekten çekınmcmektedu Bıı ara lık toplumumu/da buyuk yankılar uyan dıran, Turkıyc'nın toplumsal ve ekono mık duzenıyle, yapısıyla ılgılı eserlcrın unıversıte dı^ında Kotarılmı^ olmalarını da buna ornek olarak gostermektedır Her ne olursa olsun tarıh hıçbır zaman "rahata kavuşamayacak"tır Çunku o, gun geçtıkçe daha çok parçalanmış bı çımde karşımıza çıkıyor (s 178) U/ manlık ya da uğras alanları ayrı olanlar tarıhı farklı bır dıl'le yorumluyorlar Bu bakımdan asıl onemlı olan gunumuz de ğerlerıyle, bakış açısıyla yoğrulmuş bır tarıhçının bugunden gcrıye bakarak geçmışı nasıl algıladığı, onu nasıl duzenle dığı ve bunu bızlere nasıl yansıttığıdır Gunumuzde sozgelımı Osmanlı tarıhıy le uğra^an bır tarıhçı eserını herhalde Kâtıp Çelebı, Naıma ve Cevdet Paşa gı bı yazamayacaktır içerığını kısaca tanıtmaya çalıi;tığım eserınde Prof Salıh Ozbaran, pek çok soruna parmak basmaktadır Kii}isel vc meslekı deneyımı, bılımsel bırıkımı, ele aldıgı sorunların çozumunde ve açıkİan masında kendısıne genış bır hareket olanağı sağlamaktadır Tarıhın vc tarıhçılı ğın evrensel sorunları ulusal bağlamda vc bır butunluk ıçındc değerlendırılmıştır Kullandığı yerlı ve yabancı kaynak ların zengınlığı, sorunların çozumune onemlı bır katkıda bulunmuştur Kıtabın ulkemızde tarihçiler, aydınlar, oku yucular arasında yenı tartışmalara ortam nazırlayacağına ve yenı çıkış yolları bulunmasına katkıda Dulunacağına şuphe yoktur. • (1) Salıh Ozbaran, Tarıh ve Öğrettmt, Istanbul, Cem Yaytncvı, 1992 Salih Ozbaran, Tarih, Tarihçi ve Toplum, Tarihin Çağrışımı, Doğası, Tarinçilik ve Tarih Üstiıne Diışünceler/.Wz/> Ozbaran/ Tarıh Vakfı Yurt Yayınları 44, Kuram 3, Istanbul, 1997/ 200 s SAYFA 13 Mektepli tarihçiler f