Katalog

Tarihçinin sorumluluğu Prof. Dr. Salih Özbaran kitabında bize, tarihın anlaşılabılir bir tanımını vermcye, tarihçinin sorumluluğunu vurgulamaya, tarihin toplumsal boyutlarını irdelemcyc, onun eğitim vc öğretimdckı yerini açıklamaya çalışmakta. Prof. Özbaran'ın DÖyle bir araştırmaya oldukça donanımlı vc dcneyimli olarak giriştığini bdirtmek gerekir. Hatta kendisini, daha doğrusu yetişme ve meslek yaşamını açıklamaların, olguİarın merkezıne koymak suretiyle bir özelcştirı yapmaktan da çekinmemiş. PROF. DR.. ZEKİ ARIKAN tap ıçmde Prof Dr Salih O/baran bıze tarihın anlaşılabılir bir tanımını vcrme yc, tarıhçının sorumluluğunu vurgula maya, tarihın toplumsal boyutlarını ırde lcmcyc, onun eğıtım ve oğretımdekıye ı ını açıklamaya çalışmaktadır Prof O/ baran'ın boyle bir arastırmava oldukça donanımlı vc deneyıtnlı olarak gırı^tığı nı belırtmck gcrekır Hatta kendısını, da ha doğrusu yetısmc vc mcslck yaşamını açıklamaların, olguların merkezıne koy mak suıetıylc bir o/clcştırı yapmaktan da çekınmemıs,tır Çunku O/baran, 1%0'h yıllarda İ U Edebıyat Fakultesı'nde, deyım yerındeysc "klasık" yon tcmlcrc gorc tarıh oğrenımı gormuş, doktorasını vuıtdı^ında yapmıs,, kuram sal olmaktan çok bclgcscl araştınnalara ağırlık vermıs., yıllarca unıversıtelerde ça Iı^nıi!} bir taı ıhçımızdır Ancak O/baran bıı arada taııhın doğası, amau, yonte mıylc dc ılgılenmcktcn gcrı kalmadı vc " Farıhçılık U/crınc Ba/ı Çağdaş Goru% ler" (TD,Tarıh Dcrgısı 32 (1979), 582 606) ba:jlıklı çalışmasıyla da bu ılgının ılk orncklerınden bırını verdı Gerek Egc, gcrck Dokuz Eylul unıversıtelcrındckı derslerınde tarıh ve oğretımı u/crındekı konuların ıslenmesıne oncclık verdı Bu alandakı çalıs,malannı da derlı toplu bir kıtaphalıncgetırdı (1) Cumhurıyct ga /ctcsı, Tarıh ve Toplum toplumsal Tarıh gıbı dergılerdc oğrctım yontcmlerını elc^tırcrcK, c/bcrcı, yınclemcyc dayanan, gcçmısı olabıldığıncc "tdcalı/e" edcn an layıs,a kanji çıktı Bu alanda unıversıtelc rın ve aydınların u/ennc duscn gorevı yerıne gctırmemclcrındcn yakındı Son kitabında ıse butun bu konuları daha sıs ttmlı, daha butunsel bir bağlamda ço /umlcmcyt çalı^tı Lser bı!}anabolunıeaynlmakta, 'Cîe ÇKI bir dcgerlcndırmc" vc kaynakçayla tamamlanmaktadır " Tarıh Dcyıncc" ba^Iığını ta^ıyan bı rıncı bolumdc (s 1 29) "nıçın tarıh" ya d.ı 'ncdcn tarıh okuyoruz" gıbı çetrerıl lı soı ulara yanıt aranmaktadır I lcrhalde boyle bıı sorunun yanıtını hemcn vcr mek pek kolay olmasa gercktır ^unku taııh "oylcsınedarboyutlu, kesın sonuç lara ulaşabılcn kaynak ve referans cserlerı, ılgılı belge lerı gozden geçırmcklc ula^ılabılen ve kışıyc yctcrınte doyum sağlayan bir alan" olmaktan (s 12) farklı olmalıydı Sozu bu bağlamda, 'Taııh" mczunları veren antak onlara tarihın nc oldugunu, nc olabıleteğını, ona nasıl bakılması ge rcktıgı yolunu gostermeyen kurumları mı/a getıren Ozbaran, 12 Lylul'den sonra tarıhçılıgımı/de gorulen çokun tuye dc ıijaret etmektedır Bu çökuntu, yenı sıyasetçılerın tarıhı, gunluk polıtı kaya mal/tme yapmalarından başlıyor, kokle^mış kurumların tepeden ınmccı buyruklarla bırcr dcvlet daırcsı konumuna donu^turulmcsıyle tlevam edıyor, Ataturk Ilkclerı vt tnkılap Tarıhı adına oluştuıulan kurulu^ların ba^ına so/ ko nusu alanla hıçbır ılgısı olmayan kınibc lerın getırılmesıyle daha genıs boyutlara ula^ıyoıdu Helc hclc ortaua "Resmı Tarıh" dıyc bir ^ey kalmadığı, Ata turk'un "hatalarının" ('') meydanlarda dcvletın en ust katındakıler tarafından sayılıp dokulduğu bir ortamda kımı ay dınların sozde re>.mı tarıhe karşı cıkmak savıyla ortaya attıkları ıddıalar çolcuntuyu tamamlayan bir surcç olarak gorul mektedır O/baran, "kabına sigmayan tanımlar" u/erınde dururken tarihın, ( arr, Bra udcl, Pcter Burke, I P Thopmson, L J Hobhbawn vb tarahndan nasıl tanımlandığı sorusuna cğılmcktc ve bunların getırdığı tanımların tarihın konularını behrleme bakımından çok yararlı bir açılım sağladığını vurgulamaKtadır Ancak butun bunlar, genç bcyınlcrın tarihın ne oldugunu, neye yaradığını kavramasına ytterlı değıldır Bıı yuzden Oz baran, haklı olaıak, Maıc Bloch'un Tarihın Savunusu basjıklı estrının çıkı^ noktası olan vc bir çocuğun babasına sorduğu "Baba, tarıh nc ışc yarar bana açıkla" sorusıınu yınclcmekten kendını alamıyor Bloth, o tarıhlerde (1940) bu sorunun kar^ılığını verebılmek, "hem bılgınlcrc hem dc ılkokul çocuklarına Prof. Dr. Salih Özbarandan "Tarih, Tarihçive Toplum" P rol Dı Salih Ozbaran'ın tarıh, tarıhçı vc toplum ustune yazdığı kıtabı tanıtmak ıçın, Prof Lnver Zıya Karal'ın bılımscl toplantılarda sık sık dıle getırdığı bir fıkrayla başlamak ıstıyorum so/e Unlu Fransız tarıhçısı Fııstcl dc Coulanges, "Tarihın neye ya ıadığı" sorusuna "Tarıh hıçbır s,eyc ya lama/" karşulığını vcrmıştıı Soruyu so lanlaıın çaijirdığını gorunce, "havanın, suyıın, ekmeğın vb ne ÜJC yaradığını so ruyor muyuz'" açıklamasını yapmak ge ıcğını duymus, Boylecc unlu tarıhçı, ta rıhın ınsan ıçin "hava gıbı, sıı gıbı, ck mek gıbı" va/gcçılnıı./ bıı gcıeksımm oldugunu dıle getıımı^tır Anıak yınc dc ınsan suıcklı olarak tarihın nc oldu ğunu, ncyc yaradığını, ni(,ın tarıh oku dugunu soımaktan kcndını alamamış, dı Turkıyc Lkonomık vc loplumsal Ta rıh Vakh'nın yayınları ıçındcn tıkan, ka pağını XVI yu/yıl Mcıcador Atlası'nın suslcdığı, yakla!;ik 200 sayfa tutan bıı kı Tarih ne işe yarar aynı tondan hıtap edebılmcyı becerebıl mek" ıçın so/konusıı kıtabını yazdı vc sorunun konuyla tamamen uyum ıçınde oldugunu da kanıtlamaya çalıştı Escrın "larıhçı ve loplum" (s 30 62) başlığını taijiyan bolumundc, tarihçinin toplum ıçınuc ya da kar^ısındakı vcu vc rolu soıgulanmakta, aynı zamanda ta rıhcının gcçmışın ekonomık yanısını, toplumsal du/cnını, sıyasctını, /ıhnıyc tını vb araştırırkcn bukonulaıa ncdcn lı nufuz edebıldıgı sorunu uzcrındc du rulmaktadır larıhçılığın XIX yuzyıl sonlarına kadar gcnelliKİe sıyasal olayla ra ağırlık vercn ve oneınlı sayılan ^ansı yctlerın o/gcçmı^lennı elc alan bir çı/gı ızlcdığını bılıyorıız Hatta I homas Carlyle'ın dunya tarıhının buyuk adam ların bıyografıicrıiHİen ba^ka bır^ey ol madığı tczını savunarak bir "Kahraman lar" kultu yarattığını da vurgulamak gc rekır Bu a^amada Kaıl Marx ın tarıhı urctım tar/ı vc sınıKal ılışkılcr baglamın da elc alması şuphesı/ venı konu, Kavram vc yorumları gundcmc getırdı 1929 yı lında Strasbouıg da kurulan ve bu ad al tında bir dergıyı yayına sokan I ransız Annales okulu, butun be^erıbılımlcrı ta rıhın hızmctıne sokarak araştırmalara yepycnı ufuklar açtı Annales dcrgısı çevresındc toplanan Marc Bloch, Lutı en Fevbrc, I crnand Braudcl gıbı tarıh çılcr yalnı/ geçmışın arasjtırılması yonun den değıl, geçmışın zıhnıyetının yaka lanması açısından da buyuk dcğcr taşı yan eserler urettılcr Sayısal verılcrın kul lanılması vc bılgısayarın dcvreye gırme sı araş,tırmalara yenı boyutlar ka/andır dı (Oyle kı yıne Annales okuluna mcn sup bir tarıhçı olan Lc Roy Ladurıe, "sa yıya dayanmayan tarıh'ın bılım nıtclığı taşjyamayacağını vc gunumu/ tarıhçısı nın bılgısayar du/cnınc uyum sağlama sının şart oldugunu dıle getırmcktcn gc rı kalmamıştır Sayısal vcrılere dayalı ta rıh çalışmalarının o/ellıkle tarıhı demog rafı araştırmalarına yenı katkılarda bu lunduğunu belırtmek gerekir Nufus, nufusun yapısı ve dağılımı, nufus artı^ı ve azalması butun bunların tarıhsel olayları ne olçudc ctkıledığı sorusu, gu numuz tarıhçılerının ılgı alanlarından bı rı olarak gorulmektedır Braudel'ın XVI yu/yılın ıkıncı yarısını kapsayan dontm ıçın ortaya koydıığu sonuçlar, Barkan'ın aynı doncm ıçın tapu tahrır dcrterlerıne dayanarak yaptığı ara^tırmalar, XX yuz yıl tarıhçılığının dıkkatc dcğcr bir dşa ması olarak gorulmektedır Yıne bu bağ lamda bolgesel tarıh çalı^malarının da SAYFA 12 CUMHURİYET KİTAP SAYI 388