Katalog

ları olarak kamu mekanldrını teşkıl edıvorlardı 19 yu/yılda ısc kamu mekânı ınsan ların kendı kışılıkleıını aynı tıp kıyafet lerde gostermeye başladıkları yer ol maya başlar Bn kere sanayı devrımı ıle manufaktur uretımınden sanayıleşmeve ve daha ucuza daha fazla mal uretı mıne başlanır Bu donem Marx'ın "meta fetışızmı"nı çozumledığı done me tekabul etmektedır Oncelıkle şe hırlerde onemlı bır nufus artışı başgos tenr Parıs ve Londra bır yuzyıl ıçınde dort beş mıslı bır nufus artısı goster mektedır Kentleşme ve goç kendısını belırgın bır şekılde gostermekte ve ka pıtalıst uretım ılışkılerı hakım uretım bıçımının ogelerı nahne gelmeye başla mıştır Avrupa tarıhınde nufusun buyuk şehırlerae bu denlı arttığı daha on ce gorulmemıştır Bu nedenle şehrın mımarı yapısında değışıklıkler başgos tenr Buyuk bulvarlar hem meydanlara açılacak, polısın halk u/erındekı dene tımını arttırırken, aynı zamanda da şe hırlı çalışanları ışyerlcrıne ve buyuk mağazalara gotureeek kanalları oluş turmaya başlayacaktır Les Halles'dekı tıcarı yoğunluk ve pazarlık etme adet len yerını yavaş yavaş tek fıyat polıtıka sına bırakmava başlar, bu durumu ya salarla denetlemek mumkun hale gelır Bu sırada, zıhınsel devrımı yaratanlar dan bırı de Arıstıde Boucıtault olmuş tur 1852'de gunumuzde hâlâ varoluşu nu surduren Bon Marche perakende satış mağazası, Boucıcault tarafından kurulduğunda, tek fıyat polıtıkasını ve vıtrınde en seçkın malları sergıleme stratejısını ustlenmıştır Bu durum Sen nett'e gore, "sıradan bır olay gıbı go runse de, aslında, aktıf bır alışverış ala nı olarak kamusal alanın yerının nasıl ınsan yaşamında daha yoğun fakat da ha az sosyal bır kamusal deneyıme bı raktığı paradıgmasının ozuydu" bu (s 183) Kamusal alanda artık pazarlık et mek ıçın ınsanların bırbırlerıyle konuş malanna luzum kalmadan fıyatları ızle yebıleceklerı ve alıp almamalcta "bırey sel" olarak karar verebıleceklen ınsan ılışkılerı belırgın olmaya başlamakta dır Alıcı ıstedığı gıbı mağazaya gırebı lecek ve bır şey almak zorunda Kalmadan çıkıp gıdebılecektı Gunumuzdekı Buyuk Mağaza formulu 19 yuzyılın ıkıncı yarısında bellı olmuştu Marx'ın "toplumsal hıyeroglıf" olarak adlandır dığı mallarda emelcçı ve kapıtalıst ara sındakı somuru ılışkılerının kapıtalıst leştığı artı değer kuramı ortaya çıkmış tı Bır çeşıt, zamanından once, goster gebılım Malların kullanımlarıyla ala kasız bır dı/ı çağrışıma açılacak pazar stratejılerı meydana çıkıyordu Malla rın tuketımı "statu değere" gore belırlenıyor ve tuketılıyordu artık Kapıta Iızm, Sennett'e gore, "kamusal yaşam uzerınde" kamusal fenomenlerı gızlı kılmaktaydı 1750'de bır elbısenın ın sanın hıssettıklerıyle bır ılgısı voktu, oysa 19 yuzyılın ıkıncı yarısında, serı uretım olsun veya olmasın ınsan kendı nı "ıffetlı" veya "seksı" bırı gıbı suna bılme serbestısını elde etmeye başla maktaydı îmge ıle satın alma arasında kı gunumuzde çok belırgın ve bılınen o çızgı kalınlaşmaya başlamıştı Kışıler dış gorunuşlerıne gore tasnıf edılebılı yordu, ama gıtgıde daha bağdaşık bır goruntu elde etmeye başlamışlardı şe hırlı ınsanlar Bır yandan tek tıpleşen kıyafetler, dığer yandan ıse kışılık ka zanmaya başlayan ınsanlar bırükte go runur hale gefıyorlardı 1825'de dıkış makınesı yenı bır ıcad olarak gundemc gelmektevdı 1851'dt Sınger patentını aldı Ayakkabılaı makıneyle yapılmaya başlandı 1840 larda kol saatferı bır se rı ımalat ıle vapılmava başlandı Zaman ve emek kdpıtalızmın en onemlı un biırlarıvdı Emek gucunıı keşfetmıştı C U M H U R ' Y E ' K'TAP SAYI 3 7 8 Meta FeUşizmi: Marx 1857'de Mo da sayfalarıyla moda bağdaşık olarak hemen yaygınlaşabı lıyoıdu Bu yıllar kamuoyunu oluştu racak gazetelerın de kıdeseilık kazanma ya başladığı yıllar dır Aynı yıl Worth Parıs'te ılk moda sa lonunu açmaktadır Worth'un çizımlerı yenı makınelerın kolayca ureteceğı çızımlerı olarak ko faylıkla modayı de ğışık kılmaktaydı Sıyah renk "cıddılı ğı' temsıl eden bır renk olarak erkek kıyafetlerıne ege men oldu, "pazar kıyafetı" dıye bır te rım ortaya atıldı (s 280) "Bır gosterış beğenı muamması ınancı başgoster mekteydı bu yıllar da Brummel'ın "te mız ve gosterışsız" "Ktşı gorunduğu gıbı olandır ve kışıden kışıye kıyafetlerı erkek farklılıklar arzeder Dış gorunuşnnun değışmesı modasının vazgeçıl mez unsuru oldu de knının ıç dog'asını gostertr Tabıı buradan Kozmopolıt yaşama çok tehlıkeh kurumlara da gıdılecektır ayak uyduran ınsan Kafataslarına gore ırklar arasındakı eşıtsızlık bu donemde "far kadar dış gorunuşun etkısıyle krıtmnel tıpler kedılme/" kıyafetler ve masum tıplere olan bır adalet mekanızması ıymek zorundaydı çalışmaya başlayacaktır " jyafetler aynı za manda ınsanların mesleklerını ve sos ruyuşe çıkmaktaydılar" (s 234) "Ma yal statulerını de belırtmekteydı Kra 5 dam raflıen ıse Onera ya kaplan gıysısı vat nasıl bağlanır Nasıl duğumlenır ve ? 5 ıçınde gıderdı ' Uaha az aşırılık yap sıkılır Kol saatlen nasıl kullanıhr Kı ;> mak ısteyen kadınlar ıse muslının altına me "beyefendı" demek gerekectktır bır kombınezon gıymekteydıler Bu do Hangı tıp kadın "hafıfmeşrcptır" ve nemdc ' muslın sadece goğuslerı gos kamusal alanda sinıflandırılır? Ancak, termekle kalmıyor aynı zamanda be hangı kadının hafıfmeşrep olduğu dış den pozısyon değıştırdıkçe toplumsal gorunuşunu belırleyen kıyafetınden statuyu de bellı edıyordu " Erkeklere çok, ışaretlen okumasını bılen ısrarlı çekıcı gelmek ısteyen kadınlar muslın bakışlar tarafından büınecektır Beden len ıslatarak gıyıyorlar ve bedenlerının uzerındekı gostergebılım, ımlerını ver en ılgı çekıcı yanlarını teşhır edıyorlar meye başlamıştır Markalara doğru gı dı Yalnız bunun sonucunda Parıs te den yolun, tuketım toplumunun, te buyuk bır verem patlaması oldu (s mellerı atılmaya başlanmıştır artık 235) Lrkekler arasında da Thermıdore 88küter Tophım: donemınde, "ıncroyable" (ınanılmaz) Çıkar ıhşkılerının ortaya çıkmasıyla denılen tıpler vardı, bunlar kendılerını kapıtalıst uretım bıçımı ıçınde yer alan hıcvedıyorlardı Uzun saplı gozlukler sanayı kapıtalızmı kışılığı ortaya çıkar takıp ' kınta kırıta yolda yuruyorlardı" dı, Sennett e gore, çunku, sekuler bır sokaklarda kendılerıne gulunmesını dunya goruşu topluma hakım olmuştu beklıvorlardı Bedenlerını bır şaka ola Bu yenı dunya goruşu "Doğal duzenın rak sunuyorlardı Dandy'lerın 19 yuz yerını aldı" (s 193) 18 yuzyılda bıle yıldakı halıne yol açılıyordu Oscar Tann'nın "doğal" aşkınlığı 19 yuzyılın Wılde bır erkeğın ozgıır olmasını '^aykj ıkıncı yarısında krızını yaşamaktaydı rı olmasında" buluyordu (s 241) Tner Nıetzsche "Tann'nın olumunu ve ar mıdoreyenler, doğanın kamu mekânına dından da doğal olarak ınsanın olumu taşınabılcceğı fıkrı egemen olmaya baş nu ılan edebıhrdı artık Bunun toplum lamıstı 1796'da Pans'te bedenlerın do sal yolları tıcaretın gelışmcsı ve ınsan ğal olarak teşhır edılmesını sağlayan altı lar arası maddı ılışkılerın değışmesıyle yuzden fazla dans salonu açıldı (s 236) mumkun kıhnmıştı Doğa ve Doğanın Bedenını teşhır edebılen kışı "kulturel Tanrı'sı "kımlığı belırsız bır ılahtı", devrıme" katıldığını ıspatlamış oluyor "ona saygı duyulabılır ama tapılamaz du dı", ınanç doğayı aşkınlaştıramıyordu 19 yuzyılın ıkıncı yarısında ınsanla Fransız devrımınden sonra Robespı rın ınançları ıçkın ve toplumsal olmaya erre, halkın tek tıp kıyafet gıymesıyle başladı ve artık aşkın ve teleolojık bır toplumsal eşıtsızlıklerın gıderıleceğını ınanç yerını "yeryuzu teleolojısıne" bı ve ınsanların statu tarkı olmaksızın bır rakmaktaydı Kadın bedenı yıne etek bırlerıyle konuşabıleceğını duşunmek lerdekı kafesler ve yastıklarla denetım teydı Yuz yıl evvel kahvelerue bclır altına alınıyor ve "bakışlardan sakınılı gtnleşen toplumsal dıyalog kamu me yordu" Vıktorven ıffet donemı kadının kânında, sokakta oluşmaya başladı dogalhöına karşı bır hareketı başlattı Kadınlar doğallığa onem vererek doöal Ancak hemcn sonra 19 yuzyılın sonun kıyafetlerın çıplaklığını benımsedıfer da kadınlar ondule saçlarla donemın Modaya uygun ınce muslınden kıyafet muhafa/akârlıgına başkaldırıyor ve hat ler gıyen kadınlar bedenlerını şeffaflı ta 'memc uçlarını deldınp mucevher ğında gorunur kılmaktaydılar Auk sa ler takıvorlardı Yuksek statulu kadın çık gıyınen kadınlara 'merveılfeuse' en 'hışırtıh' yuruyendı çunku ıçetek denılmekteydı 'Madam Hamelın gıbı krın sayısı artmaktavdı (s 238) curetlı kadınlar tamamen çıplak ola rak ınce dokunmuş bır kumaştan bır Burada onemlı olan değışımler ara şala sarınıp, kamuva aıt bahçcltrde yu sinda ozellıklc Darvvın kuraınıru hatır t lamakta yarar var vr bılındığı gıbı "ure tım ılışkılerı şemasi" bıle evrım uzerınc oturtulmaktaydı Putlara tapınma yen nc, Aydınlanmanın verdığı ıtılımlc, ras vonalıst eğıhmlerımıze karşı bır ınanç açığa çıktı Dını olmaktan çok daha du şunumsel (refleksıf) bır durum meyda na geldı Tanrıların gızemı yok oldu ğunda ınsan kendısıru guemh bır varlık olarak hıssetmeye baslar, dıye yazıyor Sennett (s 195) Ortaya çıkmayı bekle yen bır yaşamın anlamı sorunsallaştırıl maya başlanır Kışılık ıçkın bır ınanç seması olur Kışı gorunduğu gıbı olan dır ve kışıden kışıye farklılıklar arzeder Dış gorunuşunun değışmesı de kışının ıç doğasını gosterır Tabıı buradan çok tehlıkeh kurumlara da gıdılecektır Ka fataslarına gore ırklar arasındakı eşıtsız lık kadar dış gorunuşun etkısıyle krımı nel tıpler ve masum tıplere olan bır adalet mekanızması çalışmaya başlaya caktır Etholojı bılımı kışılerın karakter lennı okuduğuna ınanır Mıll, kışılerın anlık davranışlarından karakterlerının bellı olduğunu ıddıa edecektır Carly le'ın "Sartor Restartu'unda gıysıler uze rınde ınsan ruhunun amblemlermın ya zılı olduğu" kanısı yaygınlaşacaktır (s 189) Insan dış gorunuşuyle duyguları nı ve arzularını gudumlu kılar, kamusal alanda "doğal gudulerını" denetler Psıkologlar toplumda onemlı bır statu ye sahıp olmuştur ve hareketlerınde ırade dışı davranış gosterenlerın delı ol duğu ınancı yaygınlık ka/anmaya baş lar Normal buıunmayan kendılığınden hisler korku nesnesı halıne gırer Norm dışılık bastırılır ve kontrol altına alınır Davranışlar, tar/lar ve gıysıler uzerıne dayanan Proust romanlannın yolu açıl maktadır artık Yolu, başka bır tarzla eserlerını kaleme alan Balzac açmıştır Kapıtahst sanayıleşme ıle sekuler ınan cın kaynaşması modernlığımızı ortaya çıkarmıştır Bu açıdan da rontgencıfık ve teşhırcılık ıle erotomanya ve yorum lama paranoyası bu yuzyılın en gozde hastalıkları arasında sayılmaya başlanır Psıklojızmın onemlı ısımlerınden bırı olan Henry James, Balzac'ı yorumlar ken 'Pans doğrudan anlatılmadığı yer lerde ıma edılmıştır" dıyecektır (s 198) Zengınlığın ne şekılde elde edıldığını, sefaletı, ınsanların çıkar ılışkılerını, mı ras yollannı, uç kâğıtçılığı, ayakçıhğı, hımaye sıstemlerını, yeteneklerı ve bu yetenek ıhmallennı vb şehrın yenı ılış kılerı olarak kabul etmek mumkun hale gelmıştır Balzac, Gorıot Baba'da "Re zıllık ve sınırsızhk, şans buydu artık" dıye yazar Veya "geçmışte kışı gerçek ten yaşar ve eğer gecmışı anlayabılırse, şu andakı yaşamındalcı kargaşa azalabı lır" (s 215) Bu yuzyılın "kamusal ınsa nı" kendısını kalabalıklar ıçınde pasıf konumda gormeye çalışır ve bu şekılde dandylerden ayrılır Kıbar beyefendı dı ğerlerını su/endır, ızleyıcıdır, kendını gostermez, dığerlerını ınceler Kamusal alan, ızleyıcının gozlem yapmasına ola nak sağlayan mekân halıne gelmıştır artık Pasıfleşen kışı kendısını daha fazla hıssedebıleceğıne ınanmaktadır Aılc kurallan dışınaa kamu vaşamının ımle rını keşfetmeye çalışırlar beyfendıler Bunun sıyası yansıması "Polıtık ınancı n ıçerığı kamu ıçınde gen plana çekılır ken halkın ılgısı polıtıkacının yaşamı uzerıne" odaklanmaya başlar (s 247) Kamusal alanda guçlu konusma ye teneğı olanların pasıf bır şekılde ko nuşmacının soyledıklerını ve soyleme tarzını dmleyenlerle olan ılışkısı Sen nett'ı aşkın ve ıçkın entelektuel arasın dakı ayrıma goturur 19 yuzyılda ka musal alanı ışgal eden ve "mahrem topluma doğru' gıden çızgıde, 1848 devrımınde halkı kışkırtan ve onlara şı ırler okuyan Lamartıne orneğını cle alır ve hcmen sonra Lamartıne'ın şaıı kışıiığı ve sıyasetçı kışılığı arasında ıvrı ' SAYFA 5 Kamusal Alanın Betaoat Ustalan: