Katalog

"Garip" hareketinin anatomisi Hakan Sazyek'in kitabı, Garip Harckcti'ni bütün yönleriyle, etkileri ve tepkilcri ile ortaya koyan ve inceleme alanımızua ender görülen boyutta ve sağlamîıkta. MUZAFFER UYGUNER arip } lareketi, şiirimizde önemli bir deöışimdir, her zaman da üzerinde durulmuştur. Bu hareket ü/erine birçok kişi görüşlerini zaman zaman ortaya koymuştur. Çünkü, bu değişim harcketi oldukça geniş yankı uyandırmıştır. Hakan Sazyek, konuyu derinliğine ve genişliğine irdeleyerek ve gcrckli bütün kaynaklara dayanarak Cumhuriyet Dönemi Tiirk Şiirinde Garip Hareketi adlı kitabını ortaya koymuştur. Garip Hareketi'nin nastl başlayıp geliştiğini bütün yönleriyle buluyoruz bu kitapta. Sazyek, kitabının geniş bir giriş bölümünde ülkemizdeki 19231938 yılları arasındaki siyasal, toplumsal ve kültürel ortam üzerinde durmuş, bilgiler vermiştir. Cumhuriyet dönemindeki Türk şiirinin Garip Hareketi öncesindeki durumunu da geniş bir ortamda ele almış, irdelemiştir. Özellıkle bu dönemdeki şiirimizin bireyselliği ve toplumsallığı, şiirin gelişimler içindeki yeri, yenileşme nareketleri, aruzhece tartışmaları ile eski yeni hececiler tartışması üzerinde durmuştur. Garip'in, iki yıl önce yayımlanan garip bildirgesi de bu arada ele alınmıştır. Hakan Sazyek, şiirimizdeki önemli bir degişimi inceliyor G Nurullah Ataç Orhan veli Oktay Rıfat mıştır. Bu kitabın adını Tahattur olarak koymak ister Orhan Veli; ama, sonradan değiştirilmiştir vc akıma adını vcren Garip olur. Melih Cevdet, daha sonraki bir konuşmasında, önsözün bağdaşamaz bazı duşüncelerin toplamı olduğunu, içindeki şiirlen de açıklamaktan uzak bulunduğunu söylemiştir (s. 60). Sazyek, 19451949 dönemini durgunluk evresi olarak değerlendirmiştir. Bu yıllarda yayımlanan kitaplar üzerinde de durulmuştur. 19491950 yıllan ise son evre olarak ele alınmıştır. Yaprak dcrgisindeki şiirler burada değerlendirilmiştir. Garip Hareketi'nin estetik attyapısı ayn ayn ve şiirlerden örneklerle açıklamıştır. Anakonular yanında, Garip şiirinin biçimi de değerlendirilmiştir. Dize konusunda, dizelerin uzunluğu, sayısı, dize anlam ilişkisi, dize bölümlenmesi ayrıntılı olarak irdelenmiştir. Garip şiirinde uyağın yeri de yukanda belirtilen dönemlere göre, ayn ayrı açıklanmıştır. Ayrıca Türk halk şiirine özgü biçim ögeleri üzerinde de durulmuştur. Önemli olan bir özellik de başlıca anlatım teknikleri üzerinde durulmasıdır. Sazyek, bunları, karşıtlık, mizah, öyküleme olarak üç bölümde göstermiştir, örneklemiştir. Hakan Sazyek, Garip Hareketi'ni başlatan üç kişinin Garip öncesi durumlarını, onların Ankara'da buluşmalarını, tanışmalarını ve arayışlarını ele alarak gereken bilgileri vermiştir. Ona göre, bu oluşumun ilk evresi 19371941 yıllarıdır. Demek oluyor ki, bu oluşum 1937 yılında başlamıştır. Çünkü Varlık dergisinde ilk toplu görünüş 19371938 yıllarında olmuştur. Gerçekten de üç ozanın bu biçemdeki şiirlen ilk kez birarada Varlık'ın 1 Kasım 1937 tarihli 104. sayısında yayımlanmıştır. Birkaç sayı sonra Varlık'ta şiirleri pek yayımlanmamıştır. Sazyek, 19381941 yıllarını "VarlıkGarip arası" diye ele alıp değerlendirmiştir. Çünkü bu dönemde değişik dergilerde yayımlanmışti!" şiirleri. Garip Hareketi'nin bu evredcki şiirscl durumu da kitapta işlenmiştir. Ona göre, Garipçiler, "şiir üzerine anlayışı ilkin şiir(ler) aracılığıyla sunmuşlardır. Bir başka deyişle, üç şairin Garip hareketinin birer üyesi ofarak ilk görünüşleri bu yeni tarzın, oildirgesiyle değil, edebi örnekleriyle gerçeklcşmiştir". Garipçiler, daha sonraki bıldirgede şunları belirtmiştir: "Halen mevcut olan şiir, konuşma düinin doğallığından uzaklaşarak, söz dağarcığı ve söz dizimi bakımlarından, yapay bir nitelik kazanmıştır. Bu yapaylık şiirin bünyesine iyice sinerek onun sadece böyle yazılabileceği kanısının oluşmasına yol açmıştır". Bilindiği gibi, Garipçiler, şiirin ölçülü uyaklı söz (nazım) olarak anlaşılmasına karşı çıkmışlardır. Kitapta, Garip bildirgesi de geniş bir yelpaze içinde ele alınmıştır. Kitaptaki Garip'in çıkışı ve sonrası (1941 1945) bölümünde ise bu dönemdeki gelişimi, oluşumu üzerinde durulmuştur. Ozellikle, şiirlerinden Orhan Velı'nin seçtiklerinin Garip adlı bir kitapta toplanması bu dönemdedir ve hareketin adı da bu kitabın adından alınSAYFA 8 GaripHapeketinhitarihçesl Hakan Sazyek, işe sanatgerçek ilişkisi üzerinde durarak girişmiştir. Belirttigi gibi, Orhan Veli, "Haîk Sanatkârının Kültürü" başlıklı yazısında, sanat eserinin, toplumun yaşayışından motifler, izler taşıması gerektiği düşüncesini ileri sürmüştür". Divan şiiri nalka eğilmemiştir. Orhan Veli, "Halkla Gerçek" başlıklı yazısında, "Sanatın ve sanatçının gerçekliğe güzellikten daha çok önem vermesi gerektiği" görüşünü açıklamıştır. Kitapda, Oktay Rıfat'ın bu konudaki görüşlcri de belirtilmiştir. Garipçiler'in, sanatın göreceliği konıısunJaki görüşleri de ele alınıp degerlendirilmiştir. Sanatta geleneğin rolü konusunda GaripçiJer'in düşündükleri de ortaya konulmuştur. Sanatta yararlılık da bu arada irdelenmiştir. (3rhan Veli'ye göre, "şiirin özü, şiirin ödevi" olmuştur. Oktay Rıfat da sanatta "yarar"ı "güzeP'den önemli bulmuştur. Garipçiler'in sanattoplum ilişkisine dönülc anlayışlan, görüşleri de ayrıca işlenmiştir. Sanatçıokuyucutoplum konusundaki görüşleri de kaynaklara dayanılarak ortaya konulmuştur. Orhan Veli'nin görüşüne göre, sanatçı, hallun "kendisinin ifadc edemedi^i şeyleri" dile getirebilen insandır (s. 103); sanatçı, "evrenselliği de amaçlayan milliyetçi, yurtsever bir aydın olmalıdır" (s. 113). Sazyek, çok geniş bıı yelpazedc Garip şürinin içeriğini de anakonulara bircık bircik dcğincrek ele almıştır. Bu anakonuları da ilk şiir ömekleri dönemindekiler, ikinci evrcdckiler ve son dönemdekiler ana bölümlerinde ayrı ayrı belirtmiştir. Bu anakonular aşk, sıradan insanların yaşayışı, Birinci Dünya Savaşı, çocukluk, yaşama sevinci, hayranlıkşaşkınlık, ölüm ve ötc dünyaya yolculuK, şiir sanatı, toplumsal eleştiri; hüzüniç sıkıntısı, evlilik, yalnızlık, toplumsal eleştiri, yaşama sevinci, hastalık, tstanbul olarak anılabilir burada. Fakat, Sazyek, kendinc göre yaptığı ve yukarıda belirtilen dönemlerdeki anakonulan Hakan Sazyek, bu oluşuma yönelik tepkileri, eleştirileri de göz ardı etmemiştır. İlkin, Garip öncesi (19371941) dönemini ele almıştır. Bu harekete ilk değinenin Nurullah Ataç olduğu yazılmış ve onun bazı yazılarından alıntılar yapılmıştır. Elbette tepkilerle dolu yazılardan da söz edilmiştir. Orhan Veli'nin "Kitabei Sengi Mezar" şiiri ise bu dönemde en çok tepki gösterilen, aynı zamanda da beğenilen şiirdir. Ortak olarak yayımlanan Garip adlı kitap ile bagımsız kitaplar arası (19411945) değeriendirmelerle tepkilere de genişçe yer verilmiştir incelcmedc. Durgunluk evresi (19451949) diye nitelediği yıllardaki tepkilere ve beğeni yazılarına da geniş yer ayrılmıştır. Yapılan alıntılar çok ince bir düzenleme ile dipnotlarında belirtilmiştir. Orhan Veli'nin Vazgeçemediğim adlı kitabı için yazılanlar da geniş bir yer tutmaktadır. Oktay Rıfat'ın Güzelleme adlı kitabı üzerine yazılanlar da yer almıştır ayrıca. Son olarak Yaprak evresi (19491950) üzerinde durulmuştur. Sazyek, 1940 kuşağının Garip Hareketi'ne yönelik eleştirılerini de ayrıca irdelemiştir. Garip Hareketi'nin kendilerinden önceki kuşaktan etkilediği ozanlara da ayn ayn yer verilmiştir ve bunların etkilenişleri örneklerle gösterilmiştir. Bunlar arasında Ercümencl Behzad Lav, Cahit Sıtkı Tarancı, Ziya Osman Saba, Mümtaz Zeki Taşkın ve Ahmet Hamdi Tanpınar adları vardır. Çağdaşlanndan etkiledikleri ise pek çoktur; bu arada Nahit Ulvi Akgün, Sabahattin Kudret Aksal, Necati Cumalı, Salâh Birsel sayıIabilir. Aksel, bu akımdan geçtiğini kabul edcr; ama, Birsel etmez. Kitapta, Birsel'in "Bulut Geçti" ve "Soğukkuyu Mahallesi" adlı şiirleri örnek olarak verilmiştir. Daha başkalarının şiirleri de örneklenmiştir (s. 319322). Sazyek, bir dipnotta şunları yazmıştır: "Bu örnekler (Garip'in, döneminde yarattığı çok boyutlıı etki alanının bircr temsilcisi olarak verilmiştir. tlgili dipnotlarında adları verilen şiir kitapları incelenirse söz konusu Garip Hareketrmn dönemindeki yeri etkinin genişligi açıkça görülecektir" (s. 322). Sazyek'e göre, "örneklerde de görüldüğü gibi, adı geçen şairler Garip Hareketi'nden etkilenmelerine rağmen içlerinden kimileri bu etkinin varlığını kabul etmeyen, yadsıyan, üstclik Garip Hareketi'ni suçlayan bir tutum içinde olmuştur. Salâh Birsel'in düşünceleri bu hususta ilk örnek olarak verilebilir/ .../ Salâh Birsel'in bu iddialarının ardında Garipçiler'in, kırklı ydlar şürinin öncüsü olarak gösterilmesine karşı olduğu bulunmaktadır. Ne var ki, '1940 yıllarında şiiri biz yazdık, parsavı Orhan Veli topladı diyen şair onları eleştiren diğer birçok şair gibi Garipçiler'in, kırklı yıllara damgasını vuran şiir tarzının ilk örneklerini 1937 yılında vermeye başlamıs oldukları gerçeğini göz ardı etmektedir (s. 322323). Sazyek, Garip Hareketi'nin dönemindeki etki alanının adlannı verdiği kişilerle (s. 318) sınırlı olmadığını da belirtmiştir (s. 325). 1940 KuŞağı üzerindeki etîdsi geniş bir düzende irdelenmiştir. Garip şürinin içertğf Hakan Sazyek, bu bölümde ilkin Hisarcılar'ın tepkisini ele alıp ortaya koymuş ve irdelemiştir. Mavi dergisinde özellikle Attilâ Ilnan'ın eleştirilerini de ayrıca ele almıştır. Toplu bir tepki olarak da îkinci Yeni'yi irdelemiştir. Ona göre, "İkinci Yeni şiiri, gerçekliği algılayıştaki öznellik, kapalılık ve giderek anlamsızlık, konuşma dilinden ayrılma, söz diziminde deformasyon, tematik ve figüratif yapıda halktan uzaklaşma gibi başlıca özellikleri bakımından Garip şiirine bütünüyle karşıt bir anlayışın ürünüdür" (s. 346). Sazyek, kitabının sonunda genel bir değerlendirme yapmıştır. Daha sonra da çalışmasına escs olan yapıtları geniş bir ölçüde vermiştir. Kitabı uzun uzun durarak, değerlendirerek okudum. Sazyek, çok uzun bir zaman içinde, yorucu bir çalışma sonucu bu kitabı hazırlamış görünmektcdir. Bütün önemli kaynakfarı ele alarak ve bunları dipnotlaraa belirterek çok sağlam bir irdelemeye yönelik olduğu anlaşılmaktadır. Kitap, Garip Hareketi'ni bütün yönleriyle, etkileri ve tepkileri ile ortaya koyan ve inceleme alanımızda ender görülen boyutta ve sağlamlıktadır. Bazı konuları incelemek isteyenlerin bu kitaptaki yöntcmi uygulayacaklarına inanıyorum. Hakan Sazyek, bu çalışması ile inceleme alanında örnek olacak bir temel kitap ortaya koymuştur. • Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirinde Garip Hareketi/ I lakan Sazyek/ lncclcmeDeierh'ndırme, lürkıyc t$ ftanhast Yayını/ Ankara 1996/ 384 s CUMHURİYET KİTAP SAYI 364 1950 sonrası tepkller, değerlendlrmeler