Katalog

Modernlik, postmodernlik (belki de aşırıultramodernlik) tartışmalarında kimi filozoflar tüm söylemlerini ağırlıklı olarak bilimfelsefe (ya da tersi) ilişkisine adamışlar ya da felsefeye en büyük ödev olarak bilimi incelemeyi vermişlerdir. Prof. Dr. Cemal Yıldırım da yaptığı çalışmaları ağırlıluı olarak bu alana özgüleyenlerden biridir. Ülkemizde üretilen felsefi söyleme ilkin kuşkusuz H. Reichenbach aracılığıyla giren, daha sonra ağırlıklı olarak Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nde sürdürülen bilim felsefesi çalışmalarında Cemal Yıldırım'ın katkısı büyüktür. BETUL ÇOTUKSOKEN Prof. Dr. Cemal Yıldırım'dan "Bilimsel Düşünme Yöntemi" konuda daha ayrıntılı bilgiler verilebilir) bilim felsefesi çalışmalarında Cemal Yıldırım'ın katkısı büyüktür. Ortaöğrenimini Akçadağ Köy Enstitüsü'nde, yükseköğrenimini de Yüksek Köy Enstitüsü'nde tamamjayan; Londra Üniversitesi Eğitim Fakültesi nde iki yıl öğrenim görerek buradan da diploma alan C. Yıldırım, doktora çalışmasını, Indiana Universitesi'nde (ABD) eğitim felsefesi ve bilim felsefesi alanında vapmıştır. Bilimi; tarihsel ve felsefi boyutuyla inceleyen bu arada yine eğitimle ilgili çalışmalarını da sürdüren C. Yıldırım, 19631985 yıjları arasında ODTÜ Felsefe Bölümü'nde öğretim üyeliği yapmıştır. 19831985 yılları arasında da California State UniversityNorthridge'de konuk öğretim üyesi olarak çalışmıştır. gi", "bilim", "bilim felsefesi", "bilimsel düşünme", "indüksiyon", "dedüksiyon", "bilimsel nesnellik", "felsefe", "metafizik", "teoloji", " i d eo 1 o j i", "matematiksel düşünme", "diyalektik", "diyalektik materyalizm", "eğitim", "özgürlük" kavramları, felsefe t arihindeki farklı boyutlan da ele alınarak ve kimileri birbirleriyle karşılaştırılarak inceleniyor. Bu denli çok kavram zenginliği içinde, felsefe, bilim, sözde bilim, teoloji, ideoloji kavramları, yapıtın belkemiğini oluşturuyor. "Önsöz"de de belirtildiği gibi "(...) kitabı oluşturan deneme, bildiri ve tartışma yazıları, bilim felsefesinde değişik konuları işlemekle birlikte, ortak Dİr hedefe yöneliktir: Bilimsel düşünme yöntemine açıklık getirmek, bilimi metafizik ve tek sorunlara bilimsel diyebileceğimiz çözümler arayan sorumlu bir disiplin kimliğine kavuşturmaktır" (s.25). C. Yıldırım, yapıt boyunca tüm düşünsel ağırüğını biüm felsefesine vereceğini açıkça göstermektedir. Anlam karışıklıklarmı önceleme konusunda duyarlı, sorumlu davranmayı amaç edinen C. Yıldırım, "Bilimi kısaca gözlemhipotez bağlamında problem çözme etkinliği" (s.79) olarak tanımlar. "Açıklama", "nedensellik" gibi kavramların sadece bilimsel çerçeveye özgü olmadığı gerçeğinden yola çıkan C. Yıldınm, bu kavramların bilim bağlamındaki kullanılışlarını ayrıntılı olarak gözler önüne serer ve yine bu kavramları da hesaba katarak, bilimi yeniden tanımlama çabasına girişir: "Bilim kavramının çözümlemesinde (belki "çözümlenmesinde" demek daha doğru olurdu B.Ç.) (buna istersek "ayrıntılı bir tanım" da diyebiliriz) dört ana nokta belirginlik kazanmaktadır: 1) ülgusal dünyayı anlama (dolayısıyla denetim altına alma) çabası diyebileceğimiz bilim amacına, bu dünyaya ilişkin temel inanç, varsayım veya beklentilerimizi olgusal verilerle yoklayarak ulaşmaya çalışır. 2) Temelde, beklentilerimizle olgusal dünya arasında uyum kurmaya yönelik olan bu süreçte üç aşama ayırt edilebilir: a. Olguların güvenilir yöntcmlerle saptanması; b. Saptanan olguların açıklanmasında yürürlükteki hipotez veya kuramın yctersiz kalması halinde açıklama gücü daha yüksek yeni hipotez veya kuramın oluşturulması; c. Önerilen hipotez veya kuramın yeni olgusal verilere gidilerek yoklanması. 3) Belirtilen sıra içinde bu aşamalar, gözlemdeney etkinliğini, yaratıcı imgelem atılımını ve "mantıksal çıkanm" denilen akıl yürütme gücünü içerir. 4) Mantık (ve matematik) salt akıl yürütme ve bir ölçüde de imgelem ile yetinirken, daha karmaşık bir etkinlik olan bilim aşamalarının üçünü dc (gözlcm, imgelem ve mantıksal çıkarım) içerir" (s.l 19). Bilimsel düşünüşün ve onun bir bakıma somutlaşmış genel bir dile getirilişi olan bilimsel kuramın hiç de yalın bir yapıda olmadığını sık sık vurgulayan C. Yıldırım, çarpıcı ama bir o kadar da yüzeysel ve yalınkat yaklaşımlann tuzağına düşmüş. Gerçekliğin ve insanın düşünme eücünün çokyönlülüğüne koşut olarak, bilimsel yöntemin de aynntılı yapısını, yapıt boyunca sergilemeye çalışır: "Belirtilmesi gereken bir nokta da, bilimsel kuramın değişik işlevlerle yüklü karmaşık bir dizge olduğudur. Bilinen olgulan açıklamak, yeni gözlem veya deneylere yol açan öndeyiler ortaya koymak, araştırma alanını gcnişletmek, doğa anlayışımızı derinleştirerek dünya görüşümüze yeni boyutlar kazandırmak bu işlevlerden başııcalarıdır. Kuram seçiminde başvurulacak ölçütlerin, bu türden işlevlerin etkinlik bağlamına göre önem sıralamasını yansıtması gerekir. Belli ölçütlere üzerinde genel görüş birliği olsa bile, her ölçütün öncelık sırası uygulama konu veya alanına göre değişebilir" (s.133). Özellikle yüzyılımızda insan dünyasındaki kötülüklerin tek nedeni olarak görülen, neredeyse tüm olumsuzluklann kaynağı olarak gösterilen bilimin bilinçli olarak ortadan çekilmesi istemiyle meydana gelen boşjuk, kimi günlük ve sıradan inançlarla, yapısı gereği hiçbir yenilenmeye büyük ölçüde açık olmayan, farklılaşmayı içinae taşımayan, taşıma olanağı olmayan dinlerle, bilim kılığında öne çıkmaya çabalayan sözde bilimlerle doldurulmaktadır. Felsefe işte CUMHURİYET KİTAP SAYI 404 BHm kavramının çözümlemesi G ünümüzde gerçekleştirilen felsefe çalışmalarının büyük bir bölümü "bilim felsefesi' adı altında toplanabilir. Yeniçağdan bu yana bilim; kuruluşu: konusu, yöntemi, amacı bakımından felsefenin merkezinde yer almıştır/ almaktadır. Hatta bu yer alış zaman zaman, tüm felsefi söylemi de bir "bilim gibi" görme aşamasına kadar varmıştır; bu bağlamda yapılan tartışmalar tüm hızıvla sürmektedir. Bilimin neliğine (kimi filozoflara göre kimliğine) ilişkin bakışlar, felsefenin yolunu da belirlemiştir. Bilimin metafizik ve tanrıbilimle/dinbüimle olan ilişkileri konusunda ileri sürülen görüşler, benimsenen tutumlar, felsefi söylemdeki başlıca kırılma noktalannın, devrimsel dönüşümlerin de belirleyicileri olmuşlardır. Aristoteles'ten Popper'e, Kuhn'a kadar birçok filozof söz konusu alanlarda çığır açıcı olmuşlardır. Bilimi konu edinen felsefenin bir süre sonra bizzat kendisinin de dönüşmesinde önemli durak noktalarını temsil eden filozoflardan, bir bakıma bilim adamlarından söz etmek; bu doğrultuda öncü olanlara değinmek kaçınılmazdır. Tam da bu noktada Francis Bacon'ın neredeyse bir "manifesto" gibi ortaya çıkan Novum Organum'u sonradan kuşkusuz etkisini büyük ölçüde yitirmesine karşın bu bağlamdaki öne sürüşlerin temefi olmuştur. Üstelik yaşamın yeniden, bu kez bilimin ışığında örgütlenmesi; birbirine denk düşen tutumların, yönteme ilişkin biüncin ve yönteme dayalı arayışların tüm gündemi kaplaması; bütün bu çabalann ortak niteliğinin "modern olma" ile bir tutulması; ama bir yerden sonra yeni kırılma noktalannın belirmesiyle, bu kez felsefeyi bilim dışı, hatta bilim karşıtı düşüncelerle besleme konusunda ısrarlı tutumların önplana geçmesi: İşte felsefi söylemin son birkaç yüzyılının özeti. Modernlik, postmodernlik (belki de aşırıultra modernlik) tartışmalarında kimi filozoflar tüm söylemlerini ağırlıklı olarak bilim felsefe (ya da tersi) ilişkisine adamışlar ya da felsefeye en büyük ödev olarak bilimi incelemeyi vermişlerdir. Prof. Dr. Cemal Yıldırım (1925) da yaptığı çalışmaları ağırlıklı olarak bu alana özgüleyenlerden biridir. Ülkemizde üretilen felsefi söyleme ilkin kuşkusuz H. Reichenbach (19331938 yılları arasında Istanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü'nde ders vermişti) aracılığıyla giren, daha sonra ağırlıklı olarak Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nde sürdürülen (bu Mooern olma Bilimsel duşunme vöntemi üzerine Türkçe ve îngilizce olarak kalcme aldığı kitaplarında, makalelerinde büyük ölçüde, bilim felsefesi, bilim tarihi, mantık, eğitim konularına yer vermiştir? Birçok akademik konunun geniş halk kitlelerine ulaşması için kolay anlaşılır metinler kaleme almaktan kaçınmayan C. Yıldırım, bu yoDa da "aydın sorumluluğu"nu üstlenmiş bir kimlik sergilemektedir. Özellikle Bilim ve Ütopya dergisinde yer alan çalışmaları bunun en somut göstergesidir. "Ğerçek bilimadamı, akademisyen emekli olmaz" dcyişinin en canlı örneğini bize sunan C. Yıldırım, düşünme ve yazma eylemlerini Kazadağı (Ida) cteklerinin dingin ortamında, coşkuyu, heyecanlı ve yoğun bir biçimde sürdürmektedir. Çeşitli bağlamlarda sunduğu çalışmalarını; özellikle Felsefe Tartışmaları ve Bilim ve Ütopya dergilerinde yer alan yazılarını Bilimsel Düşünme Yöntemi (Yazılar, Bildiriler, Tartışmalar) (*) başlıklı yeni kitabında toplayan Cemal Yırdırım, kavramlararası ilişkileri titiz bir biçimde ele alıyor. Yapıt, "Bilim Felsefesi: Denemeler" (11,133), "Bilgi Kavramı" (137164), "BilimKültür Ilişkisi" (165230), "Tartışmalar" (231280) ve "Bilim Felsefesine Toplu Bir Bakış"ı içeren "Sonuç" (285306) bölümlerinden ve kaynakçadan oluşuyor. Kitapta, "bilastroloji türünden sözde bilimlerden ayıran temel ölçütleri belirlemek!" (s.7). Bilim felsefesi tarihinde ver alan geleneksel tutumların oldukça aynntılı bir biçimde gözler önüne serildiği ve eleştirildiği kitapta, bağnazlıkla, düzmece görüşlerle, bilim olma savıyla öne çıkan tutumlarla da kıyasıya mücadele edilmektedir. Her şeyin bilerek ya da bilmeyerek bulanıklaştırıldığı, karmaşıklaştırıldığı bir düşünme (ya da aslında bir türlü düşünememe) ortamında, açık seçikliği ilke edinen C. Yıldırım, bilimden, felsefeden vc bilim felsefesinden ne anladığını retoriğin tuzaklarına düşmeden/düşürmeden açıkhyor. üna göre "Her şeyden önce, "bilim felsefesi" Ue "bilimsel relsefe"yi ayırmak gerekir. Bilim felsefesi, felsefi düşüncenin veya felsefi düşünme metodunun bilime uygulanması demektir. Amacı, daha baştan işaret edildiği üzere, kavramsal çözümleme yolundan "bilim" dediğimiz fenomeni aydınlığa çıkarmak, yorumlamaktır. Oysa bilimsel felsefe, metafizik türden saydığı düşünme biçim ve ürünlerine geçerlik tanımayan yeni bir yaklaşımı dıle getirmektedir. Amacı, felsefeye bilimsel bir nitelik kazandırmak, felsefeyi verimsiz, sorumsuz bir tartışma olmaktan çıkanp, tek Sözde bHm SAYFA 10