Katalog

ROGER CAILLOIS ıkı^ noktasi, usta ı^ı bıı ta o/etleycn ^u tanımdıı "()/undekı vehçcsıylc oyun o/guı hır cylemdıt, "mı^ gı bı' KI.I edılıı vc alı^ılmi'; ya^amın dı 11, ^ y ; i; gıbı hıssedılıı, « 1 11 oyuneu g k ya da kâr sağlamadan d kâ l d yu, hiçbn çıkar ıçıne alıı, aytıca bıı cvlcnı, belırlı bır /amaıı vc mekânda veıınc getıtılıı, ku tallaıa bağlı bıı dı/gede vukıı bulur vc kcndını alüjilmı^. dunvadan avumak ıçın csıaıa Inıııınmc vc kılık değı^tır mc egılınıı hukıım suıer'". Ya/aı, nymı ıı/ctme yapılan laıklı bıyo pısokol|ik açıklamalaıı hcmen kenara ıtcı, yasam cnci|isındckı bır fazla lığın boijaltılınası, taklıt ctme cğılımı, eglenme ıhlıyau, kcndınc hakım olma yı oğıenme dısıplını, kendı ustunlıı öunu vuıgulamak ıçın otckılcılc ıckabetc gıımc ar/usıı, toplıımun doğıudan tatmın edılınesıne ı/ın vcımedığı ıçguduleım masıını amaçlarla yucclc^ tııılmcsı, vb | Huızınga hakh olarak bu çeijitlı anlayı^laıın hepsının kısmı oldugunu, hıçbırmın olguyu butunıı ıçındc eleğetlcndııemedığını vc bırbır lcıını dı^ladıklarını dusunur, oysa durunııına gore, •u vcya bu anlayü; doğj lulanabılmcktcdır Âyrıca bu anlayışları daha ılgınç bıı sıtemde de bulu nuı Hepsmın ovun faalıyetınde yaratlı bır amaç bulma onvargısında olduklaıı sııçlamasını getııır Oyıına bıyotoıık vcya psıkolojık bır ısjev attetmektedıt Icı Onlaıa bakılıısa, tck kelımeyle oyun, ınsanın yaıaıına bıı ^cy olduğu ıeın vaıdıı I Ionıo Ludens'ın kuramcı sı ise oyunda sal aıtıg'ı gouır Oyıınu bıııncıl bıı laalıyet, her ijeyden once kabul edılmesı geıcken vc ancak kaı^ı tıyla (cıddî, sııadan gundelık ya^am) tanımlanabılcn vc dolavısıvla açıklana bılır olmaktan /ıyadc açıklayıcı olan temcl bu kategoıı olatak dcğcrlcndı nr. }ohan Huizinga'dan Homo Lndens "Oyunun ToplumsalIşlevi ÜzerineBirDeneme" Ç Oyun ve Kutsallık Bıı yüzyılda yayımlanan tarih l^clsefesi escrlcri arasında, düşüncc için cn hcsleyici kaynaklardan hiri, tartiijmasız olarak, J. Huı/inga'nın 1 lonıo Ludens'idirl. Bu cserde, eşinc az rastlanır cinstcn bir ifadc vc sergılemc yeteneğinin dcstcğini alan kcskin vc güçlü bir zekâ, insanın basit içgüdülerindcn birinin kültüre yaptığı hizmctlcri bir araya getirir ve yorumlar; hem de kalıcı vc değerli hiçbir şcy kuramazmi!} gibı görünen bir içgüdüdür bu: Oyun. Bu kıtabı okurken, hukukun, bilimin, ^iirın, bilgeliğin, sava^ın, felsefenin ve sanatların, oyuncu zihniyetle zenginleştiklcri, ba/cn bu /ihniycttcn doğdukları, ama daima ondan yararlandıkları sık sık görülür. Gerçekten dc oyunculuk, duruma göre çe^itli melekcleri ya da nırsları tahrik eder ya da çalıştırır; bu çaba da sonunda uygarlığı ürctir. Geıçekten de | I luı/ınga, bu doğ rııdan vcııylc \ola çıkaıak, kıtabının faıklı bolumluındc, nasıl "stadyum, oyun rnasası buyulu çember, tapınak, sahnc, ckıan vc mahkemeıım, bıçiınle 11 vc üjlevlerıyle, oyun alanlaıı ya da yerlcrı, yanı kutsanmış mckânlar, sınıılanmış, ayrılmı^ vc bazı kuıallaıın yu rurluktc olduğu kutsal alanlar," oldu ğutnı gostcımcvc gııışır Alı^ılmıs dun yanın b.ıgrındakı gcticı dunyalaıdıı bunlaı, kcndı sonunu ıla ıçındc t.ışı y.ın bıı cylcnıııı nıhayetınt vaıdııılma sina hı/nıct ctlcılcı Bu tablıllcı, tutaılılıklaıı vc o/gun luklcııylc mustcsna bır ycı tııtmakta dır Neredeysc lıcı /aman bcnımscn meye açıktır Olsa oUa, farklı oyun tuılcrının gercktırdığı çcşıtlı /ıhınsel tuiunılaıın daha ıyı saptanmı^ olması tcnıcnnı cdılcbıludı Ühtalık, kuvvet, bıı arada du^unme, tesaduf, vb Oyuıuııluk /ıhnıyctı bılc^kclcıının hcr bııınc ayrı ayrı tanımlar veıılmış olma sı i!)imı/c gclııdı koı talıhın son bul ması beklcntısı, kcndı ustalığını kanıt lanıa aı/usu, ıckabct ya da rısk du% kunlugu, scrbcst ııtıcalın payı, ırtıcal sirasında kurallaıa ııayct edi!) tar/ı, vb Zııa anla^ma/lık konusu olan bır nokta vaıtlıı Ovun gcıtckten bıı mı dıi'' Acaba aynı tcıımlc, ortak noktala rı sadccc adlaıı olan bırçok raalıvct mı gostcrılmcktcdır' Oyuncu davıanı^la ıındakı dcrın o/dcşlığın bıı hlolojık kanıtına buvuk oncm vcrdıgı goıulcn I luı/ınga'nuı du^unccsıne gorc, bu bılc toktur Yınc dc bu o/,dc!;lı£ın ycteıh olııp olnıadığından kıı^kıılanılabılıı 1 Icm /atcıı ya/aı da tck bıı kclımc nın butun dıllcıdc (,f}itlı oyun turlcıl nı bıı aıava gctırcmcmcsındcn ıahat sızlık duymaktadır Zaten bunıın aksi SAYFA 10 Geçici diinyalar dc şaşiıtiLi oluıdıı Olımpık stadvunı vc ycsıl çuhanın mcraklılaıında uvaıı dııdıklaıı duvgulaı aıasinda oıtak ııokralaıın kuşkusuz bulunabıİLLCgı a^ıkaıdıı, ama csas olaıak aıalaıında bu\uk bıı bağ yoktuı Sadccc kcndınc guvcncn atlet vc kcndını şansma tcs lım ctlcn oyuncu, olabıldığıntc ıı/ak ıuh hallcıınc tanıklık cdcılcı Bu mu kemmcl talı^manın goıunur kusuru »jiıduı Hcı davranışacn bclııgın anla ınını vcrcn ıçscl tııtumlardan /ıyadc, dı^sal yapılan ıntclcıncktcdıı Boylc lıklc de bıçımlcre, yanı ovun kuıalları na, bı?/at oyunun tatmın cttığı ıhtı^aç lardan daha fa/la dıkkat gostenlmek tcdıı Çalışmadakı cn curetkâr savın kokc nı de gorunduğu kadarıyla budur bcncc avnı /amanda cn kııılgan olanı da oyıınsalhk ılc kutsallığın o/de^lej tııılmcsı Soıun hassastıt vc ılk b.ıkışta goıun tlugundcn mutlaka daha karmasıktn zıra kotu danı^man olan ılk bır haıc kct, sadccc sağdııyııyu saısmasından otııru, bu kadar paradoksal goıuncn bır yaklai;tırmayı hemeıı ıcddctnıcyc ıtmcktcdır Goıundıığu kadaııyla, so tuyla oyuncu, tapınmayla oyun, tapı nakla uama tahtası arasınıla hıçbıı oı tak nokta olnıadığı kcsındır Bıından kıı^ku dııyulama/ Ama ya/aı, ovıınun nc kadaı kolaylıkla cıddıyet ıçındc dc vam cdcbıldığını gosteıınekte /orluk Lckmez Çocukl.udan da soz ctsc, sporcu ya ı\,\ aktoılcrdcn dc soz ctse, çok sayıda mandırm oınck vcrır Bıı ıskcmlcyı ata, ya da bıı sıra duğmc^ı sava^a ha/ır bu oıduya çcvııırkcn lıa valgucunun oynadığı ıolu pckala avııt cdcbılmcsınc lağmcn, oyunu dıınva dakı cn cuklî olav olaıak goıcn çocu gıı bıı jaıu bııakalım Yctı^kmlcı dc çocuklaı kadaı kaptıııılaı kcndılcımı, ıstci sahnc, ıstcı pist soz konusu ol sun, bclnlı bıı alan vc bclıılı bu sure ıçındc cncıjı harcandıgını, hcm dc bunun olclukça kcyh kurallaıa goıc yapıldığını hcr bırı goruı Bununla bırlıktc, cıddıyct yok değıldır Bılakıs cıddıyet cl/cmdır Aktorleı ve bcyırcı Icı alabıldığınc coijkuya kapılıılaı Dın dc boylcdıı, dıyc bağlar Hııı/ınga Tapınak, rapınma avını, ayın kuıalları bcn/cı bır ı^levı vcııne gctırırlcr Kapalı vc sınıılan çı/ılmı^, dun yadan vc havattan avıı bır alan Bu ya pıda, belırlı bır sure bovıınca, kurala baglanmi!} sımgcscl haıeketler vcııne getııılıı rorcntcı sııasında yapılan bu haıeketleıle, esraılı geıçcklıkler can landırılıı va da guncclle^tırılır, tıpkı ovıında olclugu gıbı, kaı^ıt mc/ıyetleı olan taskmlık vc xlu/cnlılık, vecd ıle tcmkınlılık, co^kulu kcndındcn geçı% ıle tıtı/ kcsınlık vaıı^ular Sonunda, sı ladan vaıoluijiın dı^ına çıkılır4 Yazaı, lensen'ın 1 takıpçısı olarak, toplanmı^ kalabalığm arasında "ruhla ıın" oıtaya çıktığı ve dolastığı şcnlık lcr csnasında ılkclleıın halctııuhıyesı u/eıındc avııca ısıaı cdcı Bu halklaı dakı dınî co^kunun cloruk ııoktasına boylc anlaıda vaıılır Bununla bırlıktc, senlığc katılanlar, bu "rııhlaı" onunde hıçbıı koıku hissetme/lcr 1 lepsı, ka dınlar bıle, kılık değı^tıımı^ ve maske leı takmı^ arkadaşlarınm bu rolıı ov nadığı lorenın ha/ırlık çah^malaıını seyrcdcıleısc olumlc ce/alandırılacak laıını bılıılcı Aynı ^ckıldc, topluluğa kabul sınanıalaı ında, gcnç sava^çının koıkunç bıı tanavaıa kaı^ı mucadele\ı canlandıı dıgı oluı Ses çikaımavan oyunculaı taıatından haıekct cttııılctı, boyanmı^, parçalaıı bıı bııınc ttıttuıul muj kaba (iıı mankcnle kaı^ı kaı^ıy.ı oldugunu farkctnıemesı de ımkânsı?dır Burada oyunla kutsallığın bırlık ıçın de olduklaıı goruluı Yoğun dınî heye cana, yanmacık olduğu bılınen bıı temsıl, bıle bılc oynanan bıı gosteıı eş lık cder, ama hıcbır ^ckıldc aldatmaıa ve eğlencc dcgıldıı bu Ayın kuıallaıı dı/gcsının basıt bır an la^maya dayandığını kabul cttıgımı/ gı bı, bu noktayı da kabul etmcmı/ gcre kır Ayın kuıalları dı/gesı, dın dı%ı bu dunyada, katı bır kuıallar butunıı tara fından yonlendırılcn korunaklı bıı ala nın sınırlarmı bclııleı vc bu kurallaı butunıı, ancak kcndisınc ıman bcvan edılmesı olçusundc anlam vc degeı ka /anan ulkuscl sonuçlaı cldc etmcye yo nelır Bır Oıtaçağ ıı/manı olan ) I lu ızınga, etnoğıafya tarafından toplanan bılgılcrdcn daha ıyı habeıdaı olsayılı, /atcn o/lu olan tanıtlamasını beslcye cck daha fa/la kanıtı bır araya gctıımı^ olurdıı /anncdıyoıunı Boylelıklc, bıı çok oyunun, hcm dc en sııadan ovun ların kutsal bır kokenı vardıı Bıı mc\ sım kaynagının veya bır labıat ıınsuru nun, denı/ın veya kaıanın, kısjin vcya yazın mıstık ustunluğıı oldugıına huk meden I'skımolar'clakı ıp oyunlaıı da boylcdıı, Pasılık'tc, uçuıtmalar ve kay CUMHURİYET KİTAP SAYI 338 Oyunların kutsal kökeni