Katalog

farklı Anadohı dcğıl Azcri rivayetlerine çok daha yakııı Mesela dcıuz aygırtndıiıı türeyeıı cjsancvı at motifı ()r/ti A\ya rivayctlertudc vur, cskı Tiirk mılolo/ısınden kaynaklanıyor Sen bu rıvayctı, hzelliklc de aynntılarıyla anlattığın Kt~ nıt'ın doğnşunu Çukurova'da aııymuş »ııtydıın? Ve bunıı duyduğun gıhı mı yazdın? Yoksa, daha sonra öğrcndığın başka rivayctlcrden dc yararlandm n/ı^ Çııkıırova'da Köroğlu'nun her varyantında, hatta Kürtler'in Kürtçe söyledikleri Köroğlu döşemesinde (nesir bölümünde) var bu nıotif. Köroğ lıı'nun babasının adı da, bildiğim tiim rivayetlerde Yusuf'dur, hiç değişmiyor. Yani birtakım motifler var ki Köroğlu'nda, hiç değişmiyor. Bugün bile Çıldır gölündcn aygır çıkar vc kısraklara aşar. Güzel atlar DÖyle doğar. Bu e.ski Tiirk mitolojisinde çok sık raulanan bir motıf Köroğlu geleneğindc olması da, bir bakıma doğal Bu aygır meselesi, bir Kürt dcstanı olan Memo Alem'dc de vardır. Bir ağ atarlar denizin içine. Ağ çok ağır gelir. Bir dc bakarlar ki bir kırat çıkmış. Aynı kitaPta, Üç Anadolu Efsaneu'nden sözediyorum, bir dc "Karacaoğlaıı" tnetni var. liu da bir derlemc mı' Cıcrçı sen derlcmıyorsun, yazıyorsun Bu koııuya yentdcn döneceğiz Bunlar, scnin orı/ınal üslubundan ızler dc taşıyan bir yazanıı kalemindcn çıkmış örneklcr. Su aygırımn kısrağa asma sahncsini elc alalım Scn, kcndı iislubunla anlatıyorsun bu \ahncyı, olmadıh ayrıntılara gtnyorsun Oysa Köroğlu'nun Erzıırum rıvayetinde yalnızca ıki cümlcylc gcçt^tırıliyor bu cpizod. Dıyeceğim Karacaoğlan da, motıflcrı sözlii gclcncktc olan ama scnin çağdaş bir yazar yaklajtmıylti elc alıp ycnidcn yazdığın bir mclın mP Yaksa dcrledığın bir halk hikâycsinin tckrarı mu Çukurova'da anlatıldığma göre Karacaoğlan'ın karısını kaldırmış biri. Düğündc saz çalarkcn sazı kırılmış Karacaoğlan'ın. Ânlamıs ki bir şeyler dönüyor evde. Gidip bakmış: Karısı yeğeniylc aynı yatakta. Abasıyla ikisinin dc üzerlcrini örtmüş, çckip gitmiş. "Boğazında sarı akik/ Saçları omuzuna dökük/ Kalbin cğri kaşın yıkık/ Dostum neler dııydıım bugün" türküsünü söylcycrek terki diyar etmiş. Bu hcr ycrdc söylenen bir şey. Böylc birtakım ana motifleri alıp öbür tarafını kendim işledim. "A/ageyik" bu hilabııı iiçiincü vc son nıetm. Bu da bir cfsanc olarak, Çukurova'da sözlii gclcncktc hâlâ yaşıyor mu? Santyorurn bu efsancyı daha önccdcn Tiirk Tolkloru Araştırmaları dergıstndc yayımlanıışttn. "Alagcyik"de insanı dağa çeken gcyik motiiindcn yararlandım. Ama Dunun anlatımı clbcttc bir romancının clindcn çıknıa. Cîcyiğin dağa çektiği adamın anlatılmasından sözediyorum. Her yıl bir mavi, bir bcyaz giil açar bu avcının mczarında. (îeyiklcr uçarak gclir ycr onları. Sevdiğinc kavuşamaz sevcnlcr. Mczarları yanyanadir ama ya bir gül ya bir karaçalı biter aralarınua. Çok sık rastlamlan, gclctıckscl bir motiftir bu. Ana ınotiflcrc bağlı kalmakla birliktc, onları işloyip yazıyorum. Bazcn bu motıflcrı yalnızca i^lcmcklc yctınmeyıp dönüştürdüğün dc oluyor Örncğın Köroğlu'nda. (jelenekselaıılatımda Köroğlu, tiifck ıcat olunduğunda orladan kaybolur. Ya da kırklara karujir Oysa scnin mctnindc Köroğlu oğluna loprağa yerleştnaiıü öğ/i/lüyor Bu seuııı ckledığtn bir $cy dcğıl mü I Iayır dcğil. Sözlü gelcncktc var. Aslında bıınlarm üzcrindc fazla konuşmak istcnıcm. Bunlar bcnim bazı dc nciııclcrim. Orncğin Hüyükteki Nar Ağacı'nda bu tur ctkilcr cokrur. Bu ro manı vazarkcn "Dcli lioran" adlı bir lürküdcn yola cıkmıştım. Daha dogru CUMHURİYET KİTAP SAYI 354 su bir türkülü halk hikâvesindcn. Bcn, yıllar ötıcc, böylc bir hikâvc derlemış tim. Gökyüzü Mavi Kaldı'nın arkasinda vardır. Ismail Uz'dan dcılcmı^tım, hâlâ yaşıyor. Bu hikâycylc Hüyükteki Nar Âğacı arasmda anlatım vakınlıkl.ı rı bulanilirsin.CaJmlc kurulu^ları arasında yakıtılıklar da bulabilirsin. Mlbottc <,°k ctkisintlc kaltlım. Ancak, daha sonra yazdığım Uç Anadolu Efsanesi'ndekı mctinlcr bircr dcncmcydilcr. Ağrı Dağı'na hazırlık dcncmclcri. Bu kitap, bir iki söylcnccnin dışında, ta mamcn kendi yaratımdır. "Hfsanc" admı vcrdığın mctinlcrın bazıları gclcncktcn yararlanarak yazdığın mctinlcr, bazdanysa tamamcn scnin hayal gücündcn kaynaklanıyor Ağrı Dağı H/sancsı, Bınboğalar H/sancsı örncğin Sözlii gclcncklc doğrudan bağ kurmayan yaratılar söz konu.su burada Neden "e/sane" diyorsun bu tiir kitaplarına? Böyle vurgulamak istedim. Ağrı Dağı'nın Aşkı da diycbilirdim örneğin. Neden efsane mi dedim? Şundan: 1957'den bcri kafamda bir şcy belirdi. Kitaplardan dcğil de yaşamdan, kendi yaşamımdan kaynaklanıyor. Göreme'de röportaj yapmıştım. Uç ay kaldım orada, Pcri Bacaları'yla ilgili bir röportaj yapmak için. Ay gibi bir ycrdi. Efsane anyorıım, arıyorum... Toprak kısır çünkii. tnsanoğlu böylc bir yerde kcndisinc mııtlaka ycni bir diinya yaratır diyc düşünüyorum. Kafama taKtım. Birbuçuk ay sonra hcr taraftan cfsaneler fışkırmaya başladı. \ lerkcs efsane anlatıyor. Vc tümü dc ışık üzerine. Yer Demir Gök Bakır'a bakarsan görürsiin. Orta Anadolu'da geçen bir romandır, oradaki bütün cfsaneler ışık üstüncdir. Niye acaba? Onu da diişündüm. Çukurova'ya geldiğin zaman zeytin var, zeytindcn yağ çıkarılır. Çok berekctlidir Çukurova topragı. Toroslar'a geldiğin zaman, çamı kesersin, duvara sokarsın, ışık yapar. Hâlâ cam yakarlar. Çukurova'da zeytinyağından kandil yaparlar. Orta Anadolu'da hıçbir şcy yok. Toprak çok lakir bir kcrc. Havvanlardan aldıkları kuyruk yağıyla kandil yaparlar. Ama kuyruk yağına ihtiyaçları var, yemek için. Bu yüzdcn akşam olunca karaıılığa gömülür (Jrta Anadolu. Tcmeldc ekonomık sorun var. Karanlığa gömülen yer ctsancyi vcryansın ctmiş ışık üstüne. Otuz kadar cfsanc dcrledim. Bazıları kaybnldıı. Röportajlarda hepsini yayımlamadım. Aşağı yııkan hcpsi ışık üzerineydi. () zaman şöylc düşündüm: tns.ı noğlu bu diinya kendısı nc yctmediği zaman, kı hiçbir zaman yetmiyoı bir karanlıktan gelin bıı başka karanlığa gidiyoı, bir doyumsuzlukta insa noğlu, ölüm karşısında bir karanlık içindc, ister istcmcz, sıkıştığı zaman ki Yer Demir Gök Bakır'da öyledir yeni bir diinya yaratıyor kendine. Bir evliya yaratıyor. Olmez Otu'ndaysa sı kışmış bir adamın yarat tığı mit vardır. Mcmıdik'in miti. Ne ölçüdc gerçck dünyada ne ölçüdc yarattığı mit içindc yaşıyor insanoğlur1 Modcrn dünyada da böylc bu. lciçc girnıiş, smır bclli ılcğil. !ju anda bilc düştc yaşıyoru/ bclkı, kcndimi/c sürrkli ınıtlcr bulııp yaratıyonız. ln sanların ikinci bir diinya yaratnıadan yaşadıklan daha görülmcmiş yeryüzünde. Doğum ve ölunı oldukça, insanoğlu bir karanlıktan başka bir karanlığa gittikçc, siiıccck bu. Romanlarımda, efsane adını vcrdiklerinıdc de, bu gerçcği anlatmava çalıştım. Yanı düşle insan dcdiğimiz gerçck arasındaki sınırsızlığı tcspit etmcyc çalıştım. Daha iyi vurgulamak için de "efsane" koydtım bunların atlını. Ondnkıızııncu yiizyıl romanı çok öneınli. ISütün yüzyılların cn biiyiik romanı. Ama bcnce bir cksikliği var. Insanın, düşünen insanın miti yok bu romanlarda. Bclki Dostoycvski, bir ölçiide ilgileniyor bu konuyla. Ama bilinçli olarak, insanların ikinci bir diinya yaratıp oraya sığınmaları, gerçckçi romanda yok. Bu bizim çağımızın getirdiği bir şey. Merak ettığim bir haska konu da, madcm ki efsane ve mıtden sözediyoruz, küaplarındakı inançlar, daha doğru bir deyımle "kiiltlcr" Örncğın atcj kültii ve buna bağlı olarak demircı motifi. Binboğalar'aa, Al Cîöziim Scyrcylc Salıh'te, Ağrı Dağı'nda, ne bilcyım Demırcilcr Çar^ısı Cınayctı'ndc bilc hep bir denıırcı kahraman var llskı Tiirk cfsanclcrındckı demircı motıfınden mı kaynaklanıyor bu? lirgenekon Efsanesı'nc dek gıdcn "demir kiiltü'ndcn mi? • Tcsadüf olabilir. Çocukluğumda bir Hasan emmi vardı. Kırmacık köyünde, babamın dostu Demirci Hasan Usta. Köyü yakındı. Ocakta, körük çcktiği zaman narlayan kıvılcımlara öylcsine hayrandım ki, yürüyerck gider saatlercc Hasan Usta'yı seyrederdim. Közlere bakardım. Kadirli'de demirciler çarşısı vardı. () zaman ycdi yaşındaydım ve bu çarşının tiryakisiydim. Gider bakardım demirci ocaklarına. Gecc gündüz dövülen kırmızı dcmirlcri seyrederdim. Kadirli'yc gcldiğim zaman iİKokula devam ediyordum. Birinci sınıftan son sınıfa kadar, başka işim güciim yoktu. (iidcr demirciler çarşısında geçiriıdim vaktimi. Demirciler Çarşısı Cinayeti'ndc yazdım Osman Usta'yı. Scyrcylc Salıh'te de demircı diikkânından hıç çıkmadan ocaktakı kıvılcımlara hayranltkla bakan bir çocuk var. llhan Koman anlattı sonradan. O da Edirne'de sabahtan akşama kadar bakarmış demircilcrc. Türkler eskiden ne edcr nc yaparlarmış umurumda de ğil beniın. Hiçbir ilgisi yok. Ama Hrgenckoıı efsanestnt bılıyor \ıaı hcr halde Dcmırdağ'ııı cnlılmcsı motıjını Hiç umurumda değildi. Yeni ögreniyorum şimtli. r,rgcnckon'u bilmiyor tlum o zaman. Bu dcmirci havranlığımın kaynağı kişiscl. Marangozlara da bayılırdım. Onları da gider seyrederdim. Bugün bile aynı şeyi yapanm. Şilc'de roman yazarkcn, bir marangoz vardı, romanı bırakıp, on saat onıın clıni seyrediyordum. Pcki ya ağac mo/ıf/'* Toroslar'da Tahtaalar var bıliyorsun JcanPoııl Roux bir arajtırma yaprnıştt Yoroslar'da yaşayan Yörüklerdekı "ağac ki'dtu" iizcrine. Yaylaya çıkardık biz. Orada, ıığıır olsun diye, herkcs bir şey bağlar ağaca. Ağaçlar çapııt doludur. Kutsal ağaç onlar. Yöresel olarak böyle bir inanc var. En güzel ağaçlar da bu kutsal ağaçlardır. Mcsela bizim köyün Hemite dağında. Tamamcn kıraçtır tlağ. Dağın tam tepesinde \ lamit Dcdc diye bir yer vardır. Ama tam tencde. Orada bir mezar vardır. Bayramlarda tcpcye çıkar, kurban keserdik. Bir de kesme ağacı vardı mezarın başında. Kimsc kcsemezdi. Kutsal bir ağaçtı o da. Asıl sorun bir yazarın yaşamı. Yaşamdır öncmli olan. Dostoycvski için de, Kaf ka için dc bu böylc. Eğer bcnim yaşamınıda Hemitc dağımn tepcsindeki kutsal ağaç olmasaydı nereden bulurdum ben bu ağaç motifinir' Tarihten mi, hangi cehenncmdcn geliyormuş beni ilgilendirmez. Vız gelir tırıs gider bana. Ama bir kultiir birıkimı söz konu.su yıne de Scnin yasaımnla da kcsısen bir bırıkim. Yaşamtn halkm yaşamıyld <>zdcih'itiğı ıcın, ıster istcmcz bu gelcnek\cl ınanc stslemindcn ctkılcınyor Yoksa Orladırck'/c Merycmcc'ylc ağacı konuşturmazdın. 1 ler yazar yaşamını yazar. Bürokra si yaşanmadan Dava gibi bir roman yazılır mir1 Scnınle bir tartışmamız olmuştu, yaiadığını yazmak konusunda Alain RohbeGrillet'ntn Brıtanya'da gerçck martıları görünce onları romanına koymaktan vazgeçtığinı söylcmı^/ım Rımbaud'nun "Sarhoş Cjemı'yi denızı gormcdcn yazdığım da. Şımdı, Yeni Dergı'da SAYFA 5