Katalog

SERDAR RIFAT KIRKOĞLU İki düsünüre, iki farklı vaklasım mmmmmmıımılllımmmm^^ Her iki kitap da temelde aynı felsefi temayı, 'otantik yaşam' kavramını i^lemekle birlıkte; yazarların görüş açılarındaki belirgin farklılıöın bizleri nasıl farklı estetik yaşantılara uğrattıklarına tanıklık etmeleri bakımından, bir nayli çarpıcı ve ilginç iki örnek. olarak, bır fantezı den yola çıkıyor lar, ama, gerek temayı gelısjtırmele rındekı yaklaijim laıı, gerekse okur uzerınde yarattık ları etkı taıklılıkla n, ınccden ıneeye sorgulanmaya de ger go/ukuyor masını vc roman bır fantezıye dayanmış olsa da, bır fılozofa asla soylemeyeceğı şeylerı soyletmemesı cerektığını butun bu ko^ulların bağlamı olarak goıuyorum Irvın D Yalom, meslekı bılgısının verdığı buyuk avantajla, romanın klınık dıyebılece gım çatısını çok ıyı çatmı^, avrıntılı <\u\ yorumlarını va/ınsal bır tur olaıak çok ıvı kul lanıyor kı^ılerını çok ustaca konu!} turuyoı, tuh halle ıındekı ınce değı ^ımlerı çok ıyı ve rıyoı, kahıamanla ı ının ola> oıgusu ıçındekı dıamatık gtlı^ımleıını ıısta lıkla vansıtıyor Romanın artılarını okiijturan ve ona belirgin bır yo ğunluk ve surukkvıcılık kazandı lan noktalar bun lar Buraya kadar hıç mesele yok Ancak, romanın gelısımı ıçınde, benım mesele olarak goıduğum bır nokta var kı, bu nokta nın ne olduguna gclmcden once, roma nın hıkâyesını çok kısaca o/ctleme ge reğını duvuyorunı Nıet/sche'nın kısa bır zaman oncesı ne kadar 'sevgılısı' olmuş olan Lou Salome, hekım |oseph Breuer'ın Vıyana'dakı muayenehanesıne damdan du ijertesıne gelır ve Nıetzsche'nın buyuk nnntMzlıh' ıçınde oldıığunu, bunun ontı mtıhara surukleyebıleceğını, bu yu/den u/man bır hekımte mutlaka te davı edılmesı gtrektığını ıleıı surerek, sonuçta Breueı'ın bu tedavıyı bızzat ustlenmesını sağlar Deıken, (oseph Bıcueı ılc Nietzsche kar^ı karijiya gelır ler Unlu fılo/of başdonmelerı, şıudctlı mıgıcn ağrıları, azap verıcı gorme ye tersızlıklerı gıbı kımı fı/yolo|ik zaaflarının tedavısını kabullenmesınc karşın, Lou Salome'nın ısrarla vurgulauığı 'umıtsızlık' duygusunu asla kabul et mcz, ve kendı nastalıklı vucudu ılc, ıçınde 'çelık bıı ııade'yı barındıran Ben'ının farklı varlıklar olduğunu vc aslında du^uncesının esas gucunun de butun bu fı/yolojık /aaflarıntla onlara karşın yattığını, 'otantik vaıoluçunu', 'kendı olabılmeyı', 'gerçeğe dayanabıl mevı tam dd bu /aatlaıından aldığını savunaıak, çekıçlı felsefe'sını olabıldı gınce magıııı bıı uskıpla vapmaya gın ^ıı Ikkım [oscph Breutr çok geçme den Nıtt/stht nın çaıpici uu'juncclcrı nın voıungesıne gırer, ote yandan, Nı (.t/schc'nın iç va^antısını ortava doke "Nietzsche Agladığında" ve "Martin Heidegger ile Aşk ve Suç Yaşamım" F elsefı tenıalann ya da unlu fılo /oflann ya^amoykulerının edebı yat yapıtlanna konu olması, ço ğu ele^tırmen ve genel olarak da edebıyat elcştmsı dıyebıleceğımı/ kurıımca, otcdcnbcrı son derece dıkcnlı bır gııısım olarak goıulmus, vc bırçok estetık çekınccyle kar^ılanmıştır tlgınç bır fclsefı temanın bır oykude, bır ro manda somııt kışıleı aracılığıyla ete cana kavus,tuıulaıak anlatılabılmesı ve soz konusıı bu anlatılardan ınandırıcı, dıdaktıkhkten u/ak ve ıslcnen felsefı tenıayı sulandırmamıs, edebıyat yapıt laıının çıkarılabılmesı, edebıyatta çoğu ke/ /orlu ve rısklı bu gıriijim olarak al gılanagclmı^tır Ne var kı, estetık kay gılara kars,ın, Felsefe'nın oncesı/ ve sonrası/ çekıcılığı ve ba^tançıkaııcılığı da ortadadıı 'Du^unce Romanlaıı' olaıak adlandııabılecegımız tııı boylesı bır ılgının munudm Bu tuııı kendı ıçmdc dcgıs,ık alt gıuplara bolmck dc olanaklıdır So/gelınıı ( amus'nun \a baıuı\\ ya da \'cha\\ vahut Saıtre'ın Btılantı'sı gıbı kımı yapıtlaı belıtlı bır kavram u/erınde bu oınekleıde "ab surd' kavıamı odaklanmısjarken, bır I lcsse'nm Stdharta'sı, 'gelısım' lomanı olaıak da yorumlanabıleceK bu yakla ijimla ve nıeselvaıı bır uskıpla, ınsan ya^amına aıt kımı dcğerlerı sorgulamı^ va da so/gelınıı bır leııy Lagleton'ın Azızhr vc Alıınkr\ Wıttgensteın'ın ıl yas.amma, daha çok hıcıvsel bıı ; açısıyla yaklasımıs,tn Orneklerı ve yaklas,ımları daha da çoğaltmak her /aman mumkundur ve bu tuıde farklı bas,aıı du/eylerınde çok sayıda yapıt oıtaya çiknus,tıı Otc yandan, bu yapıt laıın kımıleıı, ( amus ya C\A Saıtıc gıbı fclsefe alanında da kuramlar ortaya koymus,, dus,unuılerce verılmı^tır ls,te bu noktada, felsefe'nın edcbıyat yapı tında dısavuruş bıçımı, ozel bır sorun sal olarak belırmektedır Bu bağlamda, edcbıyat'ın felsefe'nın boyunduruğuna gırmesı, so/gelıını ıoman kışılermın kı mı du^unceleıın sadece so/eulerı du ııımuna du^melerı, duşunceleıın ete kemıge burunmck yeııne adeta kendı basjatına yansıtılabılmelen olasıhğı, hcı zaman go/ onune alınması gereken bır etkendır Bu yaklas.ımın doğal bıt vaıgısı, 'tezlı ıoman' olarak tanımla nan bıı yazınsal ture de estetık zemın hazıılıyor olmasıdır Bu tur edebıyat yapıtlaıında felscfenın yoğunlaştığı oranda edebıyatın onun golgesınde kaldığı, hatta kımı duıumlarda ıyıce sı lınebıldığı sık sık gozlemlenmıs bır du lumdur Butun bu olası estetık çekıncelerı andıktan sonra, edebıyatfelsefe dengesının buyuk olçude koıunabıldı ğını soylcyebıleeeğım, ancak hakların da kımı eleştırel ıczervler de taşıdığım, ıkı romandan soz etmek ıstıyorum Cle almak ıstedığım ıkı romandan bıııncısı, lıvın I) Yalom'un Nutzschc Ag'ladıpnda adlı yapıtı, ıkıncısı ıse, Gerakl Messadıe'nın Martin Heıdcg gcr ılc Aşk ve Suç Yaşamım adlı roma nı Temelde aynı felsefı temayı, 'otan tık yaşam' k.ıvıamını ısjemekle bıılık te, ya/aılaıın goıııs, açılarındakı belıı gın faıklılıgın bı/lcrı nasıl (aıklı estetık ya^antılara ugıattıklaıına tanıklık et ıiKİtıı bakımından bıı haylı çaıpuı vc ılgınç ıkı oınek Heı ıkı ya/aı de, oıtak Komanının ana kahıamanlaıından bııısı, XIX yy'ın unlu fılozofu Frı edı ith Nıetzsthe ıse dığerı, aynı vu/vıbn snnıına dogı u psıkanalı/ alanında yaptıgı talı^malaula Fre ııd un ontusu ol mu%, onunla hıste 11 u/erıne ortak bır yapıta ımza atmış (Hı\tcrı özcn ne Araştırmalar) Yahudı kokenlı, Vıyanalı fızyolog ve hekım fosepn Bıeuet (1842 1925) Romanda olaylat esas ola lak, onun gozun den anlatılıyor ve lomanın hıkâye (,atı sını, ba^ta Nıet/sche olmak Li/cıe, onun otekı kahıanıanlarla (Lou Salo nıc, Freud, Breuer'ın kaıısı Mathılde, Nıet/sthe'nın kızkarde^ı Elısabeth ve butun otekı ıkıncıl kı^ılıkler) kurduğu ılışkıleıın oykusıı oluşturuyoı Roman, /amansal olarak, 1882 yılının kasım ve aıalık aylaıını odak alıyor Romanda Nıet/sche ılc Breuer'ın kanji karsjya gelmelerı ve deyım yeıın deyse satıançvarı bır du^unee duello suna tutuijmalan, gerc,ekte, kıtabın ya /an lıvın I) Yalom'un bır fante/ısı Cıer(,ek yasamda ıkı unlu kısjnın hıç karşıla^madıkları sanılıyor Estetık du/ lcmde aslında bunun pek fa/la onemı olmadıfiı dusunulebılır, tunku edebı yat, sadece olan bıtenle sınırlı değıldır, olabılecek olan butun durumları da potansıyel olaıak yapısında barındırır Ancak, yıne de, olabılecek olan butun bu duıumlaı, sınırsı? da değıldır, belıılı koşullarla sınırlanmı^tır Bu ko^ulların neden olduklaıını saptamak o denlı kolay bır ^ey olmasa da, bunların varlı ğını kımı on kabulleıden yola c,ıkarak a/ (,ok tahmın edebılırı/ So/gelımı, bıı ya/aıın unlu bır (ılo/ofun du^unıclırı nı ıoman kalıbına dokeıken onun du ijUiKe u/gısınden ayrılmamasını, fılo /olun duiçunceleıı ık olası davtanıs. ka lıplaıı arasında bununla, gei(,cktc hıç vaıolmadıgını bıldıgımı/ evkmkrın yanı lante/ıye ılavanan bıı romarulakı eylemluın, bır fılo/olun geıçek dıısun te ve hareket tar/ına uygunkıgunu kas tedıyoıum ınandıııtı bıı dengc tııttuı Nietzsche Agladığında meyecek kadar ketum bır adam oldu ğunu ve bunun ıçın dc tedavısının çok zor oiacağını kaygıyla go/lemler Nı etzsche, bu tedavı duşuncesının ardın da yatan kı^ının, artık çe^ıtlı nedenlerle nefret cdcr gozuktuğu Lou Salome ol duğunu da asla bılmemehdır Vıyanalı hekımın Nıet/sthc ılc goru^melerının sayısı arttıkça, Breuer onun goruşlerı ışığında kendını daha fazla sorgulama ya başlar ve şu an'a değın surmu^ oldu ğu meslekı ba^arılarla dolu, para sıkın tısı hıç çekmeyen, ancak karısı Mathıl de'ten duygusal soğuması ve bır /a manlar hastası olmu^ Bertha adındakı bır kadına saplantılı tutkusuyla golge lcnen, lahat bur)iıva ya^antısım buyu teç altına yatııır Ya^amını değı^tırme o/lemı duvmaktadıı ama, ıçın ıçın bu nu hıçbır /aman gerçekle^tııemeyece ğını de hıssetmcktedır, çunku, Nıet/sc ne'nın vaz ettıklerının tersıne, o vaşadı ğı hayatı kendı seçınih değıldıı, daha çok bu buıjuva hekımlık ya^antısı onu scçmıs gıbıdıı O, aslında, baş.kalaıı ta larınclan scçılmı^ bıı hayatı vai;avan, kukla gıbı bıııdıı Romanın ya/aıı, ıo nı an ıııctnı ıçınde, Nıet/sche ılc Brt ueı'ın bııbıılcrıne ılı^kın gı/lı ıluijunce lennı not defteılennden yapılan 'alıntı lar' şeklınde vereıek, du^unce duello sunun cephe aıkasını da çok ıyı sergı Ieı Sozgelımı, Nıet/sche'nın Bıeuer'e ılıs,kın 7 Aıalık 1882 tarıhlı saptaması %u anlamlı degerlenclırmeletı ıçeııı "( ) Karşınıdahı adam, yır^ıhııı/ıııın kulturunun, duruııııınun aıU \ıııın ag/rlığıyla ıyıte yen yapışmış hır adam adeta, kendı ıradtsı dıyc bır 5u'V oldııfcıt nu unııtmıi) Kon/nrmızmh oylc \ııu yo$julmu\ kı, ona uç/w yapnıak dıyc hırşey olduğunu soyledtğtmdc ba^ka bır dtldcn konuşuyormuşum gıbı baktı yıı Ziıme ( ) Onu yaşamımrı bır raslan/ı halıne gılmcsıı/c ızın verdığı gerçegıyle yuzyuzc bıraktığımda seçım yapma ıhlt mahntn olduğunu ınkat cdıyor Beilı hır kulttırdc yaşayau ııısanlartn sc^mc $an\ larınııı olmadı&ını \oyluyor ( )' (\ 2IX) Berı yandan, hekım [oseph Bre ııcr'ın Nıet/sche ye ılı^kın notlaııncla ıse şu ılgınç cumleler yer alır '( ) Ona ya\lanma, olum vc amaçuzlık gıbı mara zı kaygtlarımı hatırlatttm O ıse bcnım eskı ntıkhalı parlak dtlıkanlı hıkâyem den çok etkılcndı, surehlı bıı konu uze rınde durması btnı şaşırttı ( ) Bcr/ba saplanttmın bıı l,xıstenz kaygılanndan bcuı kopardıjlına mandığı ıçın, bcııı bunlarla yuz\uzc gctırmck ıçımdckı bıı duyguları alcvhndırmek vc mııhumc Un bını daha da huzuruız etmeyı amat lıyor Bu mdenle, hem katt hır hıtımde kışkırtıyor, destek falan vermeye nıyttlı gorunmuyor Onun kışılıg'ı goz onune alınacak olursa, bunu yapnıak onun ıçın hıç de zor deSıl " (s 217) Derken, Breuer, nıhaı hedefıne bu ijekılde asla ula^amayacağını, yanı Nıet/sche'yı umıtsızlığının goremedığı tehlıkeleıın den asla kurtaramayacağını kavrayarak, çok farklı, onun farkına vaıamayacagı nı du^unduğu bır stratejı uygıılamaya karar verır Bu stratejı gereğınce onun la rollerı değı^ecek ve bu ke/ hekım Nietzsche kendısı ıse hasta olacaktır Bıı tu/akla, bıı çesjt ruhbılımsel gam bıte gııı^eıek, Nıetzsche'nın ketum kı !;ilığının onune bır dııvar gıbı oıdugu ve 'çekıçlı klselesı' ılc nayamlaladıgı savunma hatlaıını vaıabıımevı hay.ıl ct mektedıı Ve bovlclıkk, 'baca temı/lc mesı' olaıak adlandııdıkları, duygulaıı KİTAP SAYI 354 SAYFA 12 CUMHURİYET