Katalog

yalın. ycni betimlemeleı ya/.ar. I ler şeyi < > kadar yalııı ya/.ar ki, iıısanı bu ynlın dıllc öylesine büyülcr kı, insan bu büyünün içiııde dönenir dıınır. Rom.ının tıplcıi de sağlamdır, lipler de biitiin yalmlığıyla anlatılmıştır. Böylesiııe yalııı bir dille yazahilmck ancak büyuk ustalara lıastır. Be timlemelen, göze batmadan, insanın ha bcri bile ıılmndnn, dcstanların dili gibı orulınuştür. Mehmed, betimlemelerindc yeni doğa anlatım biçimlcrinc ulaşmıştır. Doğası, biiyük dcstanlann anlatımı Kadar yalın ve zengindir. Bctimlcmclcri, okurun gözüne göziine sokmaz. Bcn bu romanı bitirdikten sonra büyücii Mehmed'in büyülerinden uzun bir süre kumılamadım, romanı, Mcnıduh Sclim Bey'le yaşadım. Ona bir dost oldtım, onu ycnidcn yarattım, ona kızdım, ona üzüldiinı, onu küçümsedim, onu bir kabnıman gibi dc yaşadım. Vc Mch med'in romancı, büyücü gücüne varıııa ya çalıştım. Sonunda dediın ki, büyük bir yetenek, Mezopotanıya'nın yaşayaıı en cski dili olaıı zeııgin Kürt dılindcn böylc bir ro ıııan biı lıalk için ıııutluluktur. Bir roman dili yaratırsa işte böylc bir roman çıkmaz da nc olurH Çünkü dillerin özelliği ronnının, şıirin bıçımini, yapısını, dahası da içeriğini bile tayin eder. Melımcd Uzun böyle bir dilin ılk ııstasıdır. Gelecek büyük Kiirt romanının, roman dilinin ilk tcıncl taşını koydu. Bu oııur onundur. Bu cağda usta bir ronıa na, ycni bir roman diline ımza atmak kolay iş dcğildir. Bu güç işin altından Mchmed Uzun alnııun akıyla kalkmıştır. Bu görkcmlı başlangıçtan sonra, bu Mezonotamya'mn yaşayan en cski zengin diliıulcıı büyük bir cdehiyat, özellikle büvuk ronıanlaı çıkaıaktır. • Yitik Bir Aşkın Gölgesinde / MchmcJ Uzttıı / Çcviri Mubsin Kızılkaya / Bclgc Yavınları / V)2 A. şumlardan nefrct cdip de, Stockholm'dc oturmaya başlauığımda bu göriişmclcrimiz sıklasjtı. Yirmi dört vaşında siyasi mültcci olmak zorunda kalniış olaıı, Anadolu'nıın eski kiiltur bölgelcrindcn gclcn genç adam, arlık hanıyorum kendini biitiin biirünc kültiırlc cdcbiyata vcrnıisti. Ana dili olaıı Kiirt dılındc cksikliklcrini Kiirtçc yaznıaya da bailadıktan sonra daha açıklıkla gormüş, Kiirtcc'sitıi zcngirılc^tirnıi^, bu dilin cski kiiltür kaynaklarına da yonclmişti. Ilkokuldan ba^layarak ögrcnmiş olduğu Türkçe'si dc zatcn iyiydi. tsvcy dilini dc hızlı oğrendi. Her iiç dıldcki kitaplardan da yararlanıyoıdu. Daha sonraki yıllarda, yazınsal mctinlcrini hcr ü*, dildc de yazacaktır. Bütün o askcıî ıc|iııı tloncmınde, sonra da onu izlcycn şoylc va da böylc dcmokratik olınavan döııcmlerdc, giizcl ya/ aylarında cla, sogtık olaıı, arııa in sanların uygarlığın vcrilcriylc bu soğuktan kolayca koıundııkları kı^ aylarında da, hcmcn hemcn hcr pazar günü kentin a la modc biı kahvcsindc buluşarak okudııklarımızdan birbiıimizc balısct tik, climi/c gcccıı kıtapları ortaya döktiık, (,c^itli dillcrdcıı dcıgilcıi gctirip birbirimizo sundıık. Bu pazar günlcri yapılan kahvc toplantılarımıza, cdcbivatla ılgılı başka arkada^lar da gcliyor lardı. Boylecc bu toplantılar, zaman zaman bir scmincr lıalinc dc dönüştü. Başta gclcn konu cdebiyattı. tlgilenehilıliğimiz biitiin dünya cdcbiyatları... Ama, yıllarca siiıcn okumaların sonııcu olarak, o umlantılarda, bizi burada, Siockholm'da yaşamak zorunda bırakan kcndi tarihimiz dc irdelcnin dıırdu. Böylccc siirgün yaşamı, insanı bir daha yüzc çıkmamak üzcrc dcrınlıklcrc siiriiklcycn bir anafor olnıaktan (,'ikıyor, kcndi iilken, kcndi tarihinlc aranda doğan zorunlu uzaklık, yaratıcı diirtülcrin ortaya çıkmasına olanak sağlıyordu. CUMHURİYET KİTAP SAYI 303 Mehmed uzun, betlmlemelerinde yenl doğa anlatım blçimlerlne ula$mı;tır Doğası büyük destanların anlatımı kadar yalın ve zengindir. Betimlemelerl okurun gözune gözüne sokmaz. Kahve toplantıları Siirgün, hüzünlii, zor bir şcydir ama, bir yazaı içiıı dc o kadar yaratıcıdır. Bunun bıiyiık, nıodcrn bir süıgiinlcr çağı olaıı XX. yiizyılda örncği o kadar c;ok ki! Mchmcd Uzun, daha sonraki yıllarda Paris'tc vc Londıa da da kaldı. Aylarca siiren bu ikâmctlcri sırasında l'ransiz ca'yı da ingilizcc'yı dc öğrenmcyc çalı^rı. Kcndi çalışma alanına gircn ınctinlcu anlayabilccck kadar, bu dillcri dc ö£rcndi. Bu arada roıııanlarını, dcnemclcrini yazdı, cski Kiirt cdcbiyat ilc kültüriinün ycnidcn derlcnıp toparlanması çalışmalarına katıldı. Gcıçckten Stockholm ile Upsala kcntlcri bugün Kiirt kiiltürüniin yeniden doğduğu, cski mctinlcıin bir araya gctirildigi, modcrnuc edildigi, ycnidcn yayımlantlığı ycrlcrdir. Kcndi yurtlarında Küıt aydınlarına vcrilmcycn bu tcmcl özgıirlüklcri lsvcç, kar^ılık bcklcmeksızin yenı Kürt aydınlarına vcrmis tir. Hcnı dc clbcttc çok doğal bir hak olarak. Kürt aydını, çağımızda cn çok sürgünlüğü yaşayan aydın türüdür, en yoğun biçimdc, cn uzun sürcli olarak. Kürt yazaıı, kcndi toprakları iizcrindc sadccc baskıcı, taşizan rcjinılcrin dcğil, silahların, bombaların hatra biyolojik bombaların da tchdidi altındaılıı. rinde ılcrin anlamda hümanist olan, bu libcıal Anadolu ınsanında kültürcl şovcnizmc vönclik hiçbir cğilim görmedim. 1 ürkiyc'dc cn gcnç yaşlarmda tutukcvinden tutukevine sürüklencn bu insan çağdaş bir ulııslararası aydın, nıodcrn bir libcıal, bir hoşgörü havarisiydi. Kürt dilindc yazmış olduğıı romanlarını hcnıiz okuyamadım. Oyle sanıyorıını ki, onlar yakında Türkce'dc de, başka dillerde dc yayınlanacakiardır. tlk modcrn roman denemesi Kürtçc adiyla Tu (Scıı) kütüphanemdc duruyor. Doğu anlatım olanaklarından yararlandığını da sandığım ikinci romanının tamamlanmamış Tiirkçe elyazısmı okııdum sadece. Daha sonra da yüzyılımu başın daki Kürt aydınlarının yaşamlarını ve kader çizgilcrini clc alan, belgelere de yaslanan gcııış oyltımlıı bir roman yazdığını biliyorum. XX. yüzyılın uygarlığın gclıştiğı bir yüzyıl olmasının yanında, savaslar, kıyımlar, surgünlcr, göçleı, faşızmlcr, ırkçılık, şovcnizm, yabancı düşmanlığı yüzyılı olduğunu da iyi bıliyor Mehmed Uzun. Bunun tcmelindc yatan düşünsel yapıntn da "biz" vc "ötckilcr" ayrımı olduğunu da hcın kendi yaşamıyla, hem yü/.yıldır siiren Kiirt cntclligensia'sının yakından tanıdığı yaşamıyla cn derinden ılııyuyor. Yaklaşan yüzyılınsa, halkların kcndi kültürlcri, kendi gerçck kinıliklcii ile biı arada yaşamayı başaramamaları durıımtında ycni vc koıkunç lclaketlcrle dolu bir yüzyıl olacağının iyicc ayırdında. Söylcmeye bile gerek yok. Tiirkiyc'de hiikümctlcrin Kürt halkının dili, kültürcl kinıliği üzerinc yiirütmcktc olduğu ılkcl politika clbettc çoktan deöişmcliydi. Ancak özgürlük, kültürcl Lağımsızlık, kimliğin serbcstçc oluştıırulması, hatr.) kimliğin scçilmcsi üzerinc kurulabilir dcnıokıatik bir toplum, Sadece 'demokratik bir toplum' demek de yetmiyor btı dcmokrasi sözcügü I'üıkı ye'dc birçok kafa için hiçbir anlam taşımıyor iç barışı olan bir toplum, ılcrlcycbilcn bir toplum, ııygar bir toplum, insani bir toplum... U/.ıın, bunıı bu kıtapta yer alan dcncmclcıindc cn libcıal bir biçimdc anlatıyor, adcta ögrctiyor, ayrınrılandırıvor. 'Şiddet ve Kültiirel Diyalog' adlı dcncmc, Can Yayınları'nta yayımlanan "Yine Düşünce Özgürlüğü, Yinc Türkiye" içindc ycralmıştı. 'Sürgünler: Bir Hüzündür Ayrılık' adlı X A . yiizyılda aytlın ve yazar sürgünlüğünü tcma olarak clc alan dcncmc Lettre Internationale dcrgisindc bircok Avrıi[>a dilindc yayımlanmıştı. Türkçe'si dc Birikim dcrgisinin Mayıs 1992 tarihli 37 sayısın da yeralmıştı. 'Çok Kültiirlii Toplum' Almanya'da vcrilmiş I üıkçc bir konfcranstır. 'Nar Çiçekleri' adlı hüzünle do lu dcncmc dc, bize bırçok şcy öğrctcn, hiçbir ycrdc yayınılannıamiş biı ya/Kİır. Günümüzü kasıp kavııran milliyctçilik, şovcnizm, savaş, kıyım olgulaıı içın de, bu en güç, umııtsuzluk vcrici koşullarda, gene yazarlar, insanlıgın gclcccğıni, özgiırlük, dcmokrasi, cşitlik, vatatı daşlık hakkı, bireysel özgürlüklcr vc barış üzerinc kurmasının yollarını göstcrı yorlar. Çok kültiirlii, çok halklı da olsa, iç barışa, özgürlügc, bireysel, demokıatik haklara cn çok yaklaşmış iılkclcrin aslında ilcrlcycn ülkclcr olduğunu, daı vc despot katalaıın bir tiirlü anlamak istcmcdiklcrini, kiiltür vc insanlık scvgisiy le donanımlı gerekçcleriylc onlar ortaya koyuyorlar. Gcıçckten kaçmamak gcrckir: insan lık bu idrakc ulaşmadikça, XXI. yüzyıl, kuşkusuz, yaşadığımız yiizyıldan ılaha kanlı, daha insanlıkdışı fclaketleı yaşayabilir. • ('") Asturias'ın bir (nıısı aından ) dizesindcn. SAYFA 1 1 Hüzünle dolu bir denerne XX. yüzyılın olumsuzlukları Kendi kendinl yaratmak 12 Marr 71'dc, hcııiız onsckiz ya^ını dolduı ıııadan öncc Diyarbakır, sonra da Mamak tutukcvlcrindc birkac yıl ka lan, 1973 sccmilcrındcn sonra gcçilcn "sivil" döncnıdc dc düşüncclcrindcn dolayı gcnc tutııklanarak Dcvlct Cıiivcıılik Mahkcmclcri'ndc yargılanan bu gcncccik insan, yırmi tl<>rt yas,ındaykcn scçtiği süıgündc kcndi kendıni yarattı, dört roman, bircok dcncmc yazdı. An tolojilcr ha/ırladı. Kiirt vc dünya kiiltürii iizcrınc yoöun araijtırmalar yaptı. Isvcç'tc dc, başka Batı ülkclcrindc dc ta nınmiij bir yazar oldıı. Biitiin bu uzun siiren arkadaşlık vc görüijme döncmle