Katalog

Mehmcd Uzun 1953 Siverek doğumlu. Uzun yıllardır Isveç'te yaşıyor. Eserlerini Kürtçe yazıyor. Uzun'un son romanı"Yitik Bir Aşkın Gölgesinde" Türkçe olarak yayımlandı geçtiğimiz günlerde. Kitaba Yaşar Kemal'in yazdığı "Önsöz"ü alıyoruz aşağiya. YAŞAR KEMAL Yitik Bir Askın Gölaesinde liidür. Bu, bclki de Kafkas kökcnlı oldııklarından dolayıdır. Mchnıcd, bu cn cski kültiir toprağmda doğmıış, anadili bu çok zengin Kürt dili olmuştur. Bir de Mehmed Türk okulla ıında okumuş, anadili kadar da Türkee'yi öğrenmiştir. Türk halk d i l i de çok zengindir. Türk halk dili dc çağlar boyıınca büyük sözlü cdcbiyat yaratmıs, I'iirk halkının da büyük şairlcri olmuştur. Dede Korkut, Köroglu gibi dcstanları, Yunus Emre, Karacaoglan, Pır Sultan Abdal, Dadaloğlu gi bi biiyiik halk şairlcri olmuştur. Mclııncd Uzun t.ılıhli doğmıış bir yaz.ırdır. Bu iki halkm da halk dilini, sözlü ya ı\,\ y.ızılı edebiyatlarmı öğrcıımiş, iki dili dc keıı dinc kaynak yapmıştır. Mclınıed Uzun'ıın talıhının yaver gitmesi bunlarla da kalmanıış, Uzun Batı'ya da açılmış, başta lsvcç olınak üzcrc dünya kültüıle rini özumscmck olanaklarını bulmuştuı. Mchnıcd dcn önce, Cumlıuriyet kurul duğundan bu yana Kürt dili yasaklanmış, Kürt diliyle yazılı bir cdebıy.ıt yaratılamamıştır. Birçok Kürt kökenli şair vc ro mancı Türkçe romanlar yazmışlar, I'ürk dilinin yaratıcıları olmuşlar, birçokları da Kürtlüklcıini bılc yadsımışlardır. Kürtlcr biiyiik şairlcr dc yetiştirmişler, oııların d.ı Kürt asılılh olduklarını kiınsccikleı bil memiştir. Iştc Mchmetl Uzun bundan dolayı ilk Kürt romanusı olmuştur, Kürtçe yaza rak, Türkiye dışında da, sanıyoıum ki, birkaç Kürtçe roman, şiirler yazılmıştır. Ama bu romanlar ilkcl kalmıştır. Şairlerden Ci^crxun, ki o da Anadolu asıllıdır, büyük bir şiir ve şiir dili yaratmıştır. (iene bıliyorum kı Puşkin, Rus halkıııın dilinden biiyiik bir şiir dili yaratmış, yenilikçi Rus şıirinin babası olmuştur. Arkaılaşı Cîogol da aynı yoldan gidcrck Rus halkımn destan dilinden yeni bir roman biçimi, içeriği vc dili yaratmış, o da Rus romanının babası olmuştur. Nâzını I likmet de Türk halkının zcnın dilinden yeni bir şiir dili yaratmış, ürkçc'nin cn büyük şairlcrinden biri ol muştıır. <;iğerxun, büyük Kürt şairleri Ehmcdc Xani, Faqiyc Teyran, biiyiik dcstancı, Kürtlcr'in Homcrosıı Abdalc Ziynikin'in soyıından gclmiştir. Mehmcd Uzun'ıın romanım okuduüumda çok şaşırdım, bir dilın ilk ronıanı növlcsinc ustalıkla, böylcsine zengin bir dılle, üstclık dc gclişmiş bir roman dili yar.irılarak nasıl yazılınış, diyc. Mclv mcd'in ycteneğinin, gcnis kültürünün clbcttc bunda payı biiyüktür. Mehmed, öncc Kiırt dilini vc cdcbiyatını iyi biliyor, 'I'ürk dılını \e cdcbiyatını da biliyor. Son ra dünyaya açılıyor, dünya kültürünü ve cdcbiyatını da özümsüyor. Mehmed, Kürt dili içiıı bir talih oluyor böylcce. "Yıtık Bir Askın Gölgesinde" romanı usta bir rom.ınuır.Bu romanıyla Mcnmed de, büyük ustaların geçtiği zor kapıdan gcçiyor, diye yazdım yuknıda. Bu roman, onulnıaz çifte bir aşkın ıonıanıdıı. Bir ta nesi bir kadın aşkı, ötekisi bir kavganm aşkı. Memdııh Selim Bcy tstanbul'da okumuş, Istanbul aydınlarınm, kültiir yaşamına Karışmış, bir kültiir adanıı, bir ki rap kurdudur. Cumhuriyetten soıııa Tüı kiye'den sürgiin edilmiş, o zamanlar Fransızlaı'da olan Antakya'da vc Halep'tc, ötcki Suriyc şchirlerindc yaşamış, bu sıralarda da bir Çerkcs kızına aşık ol muş, nişanlanmış, cvlcnecekkrkcn Aj*n Da^ı başkaldııısı başlamış. Memdtıh Suriye'de Kürt lloybun partisini kıır.tnlar arasındadır. Mcmduh Bcy gcnç, güzcl ni şanlısına körkütük aşıktır, ondan başka hiçbir şeyi diişünemez hale gclmiştir. Bu sırada da Ağrı Dağı'nda çıkan savaşa Hoybun partisinin tcmsilcisi olarak gitmck zorundadır. Mcmduh Bcy savaş vc aşkı arasında bocalamaktadır. Istcrsc Agıı'daki savaşa gıtmcycbılir. Nışanlısmdan çok yaşlıdır. Ama aşk biiyüktür So nunda Mcmduh Selim Bcy savaşı scçcı vc Agrı Dagı'nm yolunu tutar. Savaş, yoksullııklar, açlıklar vc ycnilgi. Memdııh Bey, savaştan döncr b.ık.ır kı, nişanlısı bir Aıap zcnginiylc cvlcnmiştir Bundan sonraM artık Mcmduh Bcy'iıı yıkımı olur. Vc Mcmduh Bcy korkunç bir aşkm yıkımıyla, ycnılginın yıkımını yaşar. Nc kadar yıkılırsa yıkılsın polıtik çalışmalarını az da olsa siirdürür. Bu roman, gcrçck, yeni bir trajedidir. Bu romanda Mchmcıl'ın dili, usta, yeni bir roman dilidir vc Mehmed bu dillc Çiçeği burnunda bir romancı; Mchmet Uzun ve romanı G enç Mehmed Uzıın'un roman ınacerası uzun, voöun bir maceraclır. Mehnıed debütün usta roınancıların geçtig'i büyük kapıdan gcçiyor. Mehmcd, Güneydoğıı Anadolu'nıın bir kasabasında doümuş oıada biiyiimüştür. Dogdug'u bölgcde heıncn nerkes Kürtçe konuşur. Kiirt yazılı edcbiyatmın, halk edebiyatımn yog'ıml.ıştıgı bir bölgedir burusı. Melle Ci/.ıcvi gibi büyük şairler yetiştirmiştir. Dahası da, büyük kiirt dcstanları, ınasalları, aüıtlan, türküleri or.ula söylenir. Kiirt dılı çok zengin bir dildiı. 1 If m ya/ılı cdcbiy.ıt, hcııı de sözlü cdcbiyat orada yoğunlaşınıştır. (îünoydo ğu'nıın dışında tran'dan lıak'a, Irak'tan Sııriye'ye daha çok Kiırt sözlü edebiyatı, Kiirt yazılı edebıyatı dılı çok zenginlcştirmiştir. Kiirt halkı Asuıiıılar, Akadlar, Bab i l l i l c r zaınanıııdan, dahası da Sii mcr'dcn bu yana bu topraklarda oturıırlar Bundan başk.ı da Kürtlcr'in oturdukl.ırı topraklar taa Kafkaslar'a kadar ıızanır. Küıtlcı'iıı büyük bir kısmı sarışmdır. Bunlar Katkas kökcııli Kürtler'dir. Ve Kürtlcr'in büyük bir kısıııı, cpcycc büyük bir çoğunluk sarışın, ycşil, nıavi göz f Bizim olmayan gökyüzleri.. anırını Mchnıcd U/un'u 1977 yılı y.ız sonun.ı doğru, Stockholm da içlcrindc tanınmış insanların da bıılunduğıı bir cv toplantısında tanıdıııı. () siıada Isvcç'te biriki ayli{*ına bclki dc daha az bir zanıan parçası için "gcdci olarak" bıılunuyordum. 12 Mart 7 1 ucıı sonra başlayan "özgiirlük avı" dönemlcrındc bir "fikir .sııçlusu " sanığı olarak tııtuklanmıs, Diyarbakır, Mamak... gibi bclli başlı cczacvlcıüıdc yatmış, çok gcnç yaşta Isvcç'c sı^ınarak siyasi mıiltcci olarak yaşamak zorunda kalmıştı. Bambaşka bir ycrdi burası. Satlcce iklim, mevsimier, yaşam dcğil, bütün bütüne bambaşka bir yer. Bıılıındıığumuz cv kcntin içindc Upplandsgatan adlı öncmli bir cadde üzcrindeydı. Ama gündüzlcri dc, gccclcri dc ne kadar boştıı bu cadde! \lv sahibi F.lin Clason lsveç'in önde gelen ailclcrinden biıinin üyesiydi. Alt katta Isvcçli bir şair oturuSAYFA 10 Yitik Bir Aşkın Gölgesinde'nin çağnştırdıkları 12 Mart 71'dc, hcnüz onsekiz yaşını doldurmadan, önce Diyarbakır sonra da Mamak tutukcvlerinde birkaç yıl kalan, 1973 scçimlcrinden sonra geçilen "sivil" dönemde de düşüncelerinden dolayı gene tutuklanarak Devlet Güvenlik Mahkemeleri'ndc yargılanan Mehmed Uzun, yirmi dört yaşındayken seçtiği sürgünde kendi kendini yaratü, dört roman, birçok deneme yazdı. s DEMİR ÖZLÜ yor, o da yukarıya çıkıyor, buradaki toplantılara katılıyordıı. Sanırım o gün misaHrlcr arasında çok tanınmış çocuk kitaplaıı yazarı Astrid l.ındgren dc vardı. Onu "lsveç'in masal anası" diyc ta nıtmışlardı. Yaşlı kadın, kiiçiik bir n^asanın kcnannda alçakgönüllü bir scssız^ lik içindc oturııyordu. Arka balıçe dc bonıboştu. Yaz sonunda güncş bu topraklar üzcrindcn uzaklaşmaya Daşlanıış tı. Şimdi crgııvan rcngınc döniışcn ışıkları vuruyordu, bu boyalı apartman dıı varları arasında bomboş bahçclcrc. ürada o mcvsimdc kendinizi dünyadan uzaklaşmıs hisscdcrsiniz. (îiincşin caddcnin ıızaktaki biçimindcn battığı dönemdi. Sokakta hcr şcyin, kaldırımda kalmış küçiicük taşların bilc gölgcsi o kadar uzun göıünürdü ki! Elbcttc Stockholm'a gclip gcçici olarak uğramaya başladı£ım haftalarda, Türkiyc'dc oldu^uıulan daha çok edebiyata doğrıı yolalan, bu gcnç mültcciylc hep görüştük. Ben, 1979 sonuna tloğrıı, Türkiyc deki toplumsal, siyasal oluCUMHURİYET KİTAP SAYI 303 Genç mülteci