Katalog

"Dış yolculuk"larla yetinmeyenler için bir "içyolculuk" rehberi... Zen ve Motosiklet Bakım Sanatı ler kurulmuş. Ve tüm bunlann sonunda niteligin anlamını tanımlayan, onun özel bütünlük ve bütünleşme deneyimidir. Gencl olarak, bu romanın bölünmüş benlik üzerine olduğu söylenebilir ve eğer başarısı kabul edilirse liliot'un "The Love Song of J. Alfred Prufrock"u, Samuel Bcckett'in Murphy*'si, Ken Kesey'in One Flew Over the Cuckoo's Nest'i; (Guguk Kuşu) ve Peter Schaffer'in Equus'unun oluşturduğu yirminci yüzyıl yapıtları arasında yerini alacaktır. Bu tür yapıtlarda, maceranın romantik bir öyküsünü, macerası, araştırma, mücadele ve keşifleri içeren merkezi tipin ya da kahramanın üzerinde odaklanmış olayların arketipel bir öyküleme modelini görürüz. Ama bu çağ daş yapıtlarda eski romantik model, birçok şeyle süslenmişür: ironi, sevinç, karakter ve davranış geleneklerinin rersine dönmesinden ve yaşlı dünyamızın alt üst olsa da yine doğrulabifeceg'ini görmcnin şasjirtıcı duygusallıgından esinlenmiş yapıtlarla karşılaşmamızın verdiği burukluk. Pirsig'in ve öncellerinin tersine çevirmeyi uyguladıkları özel araç, hem bir tcmatik öge hem de bolünmüs kisiliği ayıran bir roman gereci olarak kııllanılan çağdaş, ironik bir motii olan deliliktir. Zcn vc Motosiklet Bakım Sanatı'nda, bölünmüş benliği sınırlamanın spesilik gereci, öııcellerin maruz kaldığı elcktroşok tcdavisidir. Bu tcdavi anlatıcmın bugünkü sakin, çekingen ve içine kapanık kişiliği ile önceki huzursuz, asi ve aktit kişiliği arasına fiilen lıir perde cekmiştir. Yolcııluğunnsdenleri üykü, kahramanın eski benliğini bul mak için gösterdiği, o benliğe ilişkin korku ve suçluluk duygularıyla karışmış çabalarla baştan başa bineştirilmiş olmasına karşın, karışık durumlardan çıkanlmıştır. Bu karışık öyküniin üç yönü vardır. Oykü, motosiklet aşığı bir hareket olarak algılanan bir yolculuk ortamıyla başlar. Buradan, 'kcndi alctini kendin yap'lardan kalma ilgiler tü riinden bir "Her şey için kılavuz", çıktığı gibi romantik ve klasik bilinç türlerinin tartışma çatısının da bir bölümü çıkar. Bunda, en yakın kökleri lack Ke rouac'ıın "On the Road" (Yolda) adlı yapıtına uzanan "yol öyküleri"nin güncel popülaritesiyle bir bağlantı da buluruz. Bu yolculuk ikinci olarak, bir baba taratından, çeşitli düzeyde yabancılaşmaları düzeltmek için harcanan çaba olarak da algılanabilir: Kendisi ile oğlu arasındaki, kendi benliğinin farklı yönleri arasındaki ve kendısiyle çevre arasındaki yabancılaşmaları. Yolculuğun üçüncü nedeni, önemli olmasına karsın rastlantısaldır: liskiden yaşanmış yerîeri ve eski arkadaşları ziyaret etmek için yapılan duygusal bir yolculuktur bu. Bu amaçtan, kahramanın öteki benliğini aradığı içsel arayış ve anılar ve geçmiş yaşantılarla zamanın gerisine yaptığı yolculuğu dış dünyadaki coğrati yolculukla birleştircn araçlar CUMHURİYET KİTAP SAYI 294 Kapak konusunun devamı. •" romanı öflceylc bir yana itiyorlar. Felscfenin içindc ilcılcycnlcr, anlatıcı nın öyküsündc cn mcrkezi yerde duran, tck bir "nitclik" idcası tanımı bu larak düşkırıklığına uğruyor genelliklc. Burada, açıklama ve aydınlığa kavuş turma gereği var. T'elsefeye vurmak anlatıcı için deneysel tarzda önenıli olsa da, yazarın söylemek istediğinin tanımı ya da anlatımı, sonunda yalnızca öykünün kendisinden çıkarılabilir olsa da Pirsig'in tezi, "nitclik"in felsefeyle tanımlanamayacak kadar muğlak oldu ğudur. Öykii, logostan, aynı zamanda nem daha derin, hem daha muğlak ve hem de yaşamın kcndisinc daha yakın olan bir mittir. Pirsig, kitabın başındaki alaycı fcragatnamede şöyle diyor: "Bu kitabın, Ortodoks Zcn Budist pratiğine sıkı sıkıya bağlı tanıtma yazılarıyla bir ilgisi yoktıır. Motosiklet konıısuna da çok sadık kalındığı söylcnemez. "Öykii, gerçekten, her iki yönden de oldııkça gevşektir ama Zen kavramlarına yöneSAYFA 4 Çağdaş ve romantik bir içapHc Robert M. Pirsig lik ımalannda ve özellikle Tao'ya yaptığı bir göndcrmede, nitelik kavramına bu merkezi bakışa rastlanır. "Nitelik", Zen vc Tao'nun birbirine bağlanmasındaki rasgelelik de Pirsig'in gevşek ve imalı tavrının tipik bir ömcğidir ve ro man bu nedenle kusurlu bıılunabilir. Ama oldukça yürekli ve içtenlikli tarzıyla bu roman, formcl olarak, özellikle çağdaş, romantik içeriğinin bir kanıtı olarak duruyor. Pirsig'in ağırlıkla otobiyografik öyküsü, bir insanın sorunlarının yalnızca kavramsallaştırılmasına karşı bir alternatifi tartışmak olarak sunulmuş: yaşantının içine dalmanın biraz mistik (ve elbette romantik) nosyonuyla, anlamın kesfedilmesi. Yani romanın felsefesindelci bclirsizlik mazur göstcrilcmez ya da buna göz yumulamazsa da romanın formal ogelerinin bağlı bulunduğu estetik "omurga"yı takdir etmek gerekir. Anlatıcı için "niteliğin" mistik, kar^ıt ve yaşantının kendisinden anlaşılır bir şcv olması gibi, kitabın anlamı da öyküue yatıyor. Hem biçimi hem de içeriğiyle anlamı açıkla yan, öyküdür. Konuyu oluşturan birçok iplik (anlatıcmın yolculuk arkadaslanyla ilışkilcri, ogluyla zıtlaşmaları, kendi geçmişinin acı veren geri dönüşleri ve eskidcn yaşadığt yerlcre yaptığı yolculuk) konu dı^ı Felsefe anlatımlarla güzel bir ^ekilde örülmüş; fiziksel yolcufukla, kahramanın iç dünyasına yaptıgı psikolojik gezı arasında allegorik paralellik