Katalog

ramaııı olarak. Ikaros'un Uçuşu, Bir ()clıı ()perası Içın Libretto, (1995), beşinci kitabıdır Güven ruran'ın. Ikaros söylenecsinin sanara yansımasının cn güzef örneğini Brughel'ın yapıtıdır. Güvcn Tııran ise, tarihi ve şiındiyi hirlikte ele alıyor; ycni bir hakış., yetıi l>ir biçinı ortaya koyuyor Ikaros'un Uçuşunda. Söyleneeyi kısaca anınısamakra yarar var: Giritli nıiıııar Daidalos'un oğlu tkaros, ilk uçan olarak ünlcnir. "Baba ogııl kral Minos'uıı emıiyle Labyrinthos'a ka patılınca, Daidalos oradan çıkmak vc ka çıp kurtıılmak çarclcrini aramış. Uzun uzun ( L 11ş11kt,ın sonra kcndisi vc ogMu , I • için biıvr çilt kanat yapmış vc onları hal ınumuyla oınuzlarına vapıştırmış. Uc.ni a dan öncc de lkarios'a ııe çok alçaktau uçmasını, nc de fazla yüksclin güneşin ıştnlarına yakın gelmesini safık vermiş. Nc var ki lıavalandıktan sonra Ikaros babasının bu sö/üııü umıtnıuş, başarısından do layı gurura kapılmış, ya da hava sarhoşlu gıına tutularak yükseldikçe yükselmis, güneşin ışınlarına aldırmamış, giderek do£ayı yenınek, özgürlüge kavıışmak sevinciylc llclios'ıı lıor görme suçuıuı da iş lcmış. Güneş tann oıııııı kaııatlannı rıır.ın b.ılıııumunu entmıs.. tkaıus da lepetaklak denize diişıniİ!; vc b o ^ u l m u ş . Llge'de Sisam a d a s m u ı ç e v r c s ı n d c k i d e n i z c Ikaros denizi dennıiştir bıından böyle." (Azra Frhat, Mitoloji Sözlügü, 1972) Güven Tur.m, İkaros'un Uçuşu'nda. önccki tjiir kitaplarından daha larklı bir biçim vc içeriklc dikiliyor okurun kar şısına. Kurmacanın siirc yedirildiğı etkileyici bir tragedya çıkıvor ortaya. Kahvcdeki Adamlar Korosu, "geçmişi çizer'Mcr kumlara vc "geleceği görür'Meı, balnuıımı kanatlarla havalauam da görürIcr. Aclıılı Kadınlar Korosu, giineşe yaktıkları agıt, aslında İkaros'un düşüşüncdir. Baba Daidalos, oğlunun baba sö/ii tutnıadığından cmiıulir. Kahvcdeki Adamlar Korosu da bıınu doj*rulaı. Küçiik Köle Kız da laıukur olaya ta başıııdan bcri. Yarım kalan u(,u^uyla iinlcncn, lıcp uc, nıayı düşlcvcn Hczarfen Çelebi tlc karı>jir işc. Eyüplü Kuş Satıcısı Küçük Kız, kuşları ö/.gürlügünc kavusjturıır. Sonra Borges dc sjiirin labircntlerindc kcndine yol açar: Kör lıaliylc göriir I k a r o s ' u n uçuşunu. Ikaros, sonsuzlııjia uçarkcn, kcndi ijikmazından da sıyrılır, nc var ki baba sözünü dinlcmcdigi için, deneylerc kulak asınadığından ycnik dü^cr ya^anıa. G u r u r u n a ycnilen insanların acı öy küsiidür bu. Toparlarsak, Yordam dcrgisiylc şiir dünyasına dogan Cîüven Tııran, 6() kıışağı içindc, kcntli ^iir çizgisini gidcrck derin leştirmcyi ba^arabiiıniş bir şairdir. Yaynn ladığı Toplu Şiirler, oıııııı, bir döııemi kapattığını göstcriyor gibi olsa da, o, günümüz Türk şiirindc kcndini kabul cttirmiij bir şaiıdir. Son d ö u c ı n d c der gilcrde yayımladığı vc kentlerdc odaklan dığı şiirlerindc de, aradığı ycni kanalnı ipuçlarını bulnıamız olası. Nc d c olsa, o n u n iı,in, " Y a z m a k yasamın kurban edilmesidir." (Bakır Çalıgı, s. 17) • Toplu Şiirler/ Güvcıı 'l'tıran/ Yapı Krccli Yayınlart/ 1VV5/221 s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 295 iirin llkeleri, yeniden Salâh Birsd'in ilk kez 1952 vilında basılan kitabı "Siirin îlkclcri", beşinci baskısıyla yeniden okurlann karşısında. DURSUN OZDEN G iınliık vc dcııcnıc türiinün sabırlı, yorulmaz, incc i^isi Salâh Rirscl, ^iııin dc bir o kadar ııstası... Cîcrcck ijiiri dc, şairi dc vc okurıı alt iist eılişlcr savaşı olarak d c alır. Bı/c dünya şiir ustalarının cvrcninde ilkeler korarır. Dcncbiliı ki, "Jjıırın llkclcıi" ülkcmi/dc ilk poctika dcııcnıcMdir. "Şiirin tlkclcri " i^iıı üstad jjovlc dcr: "llkclcr, saııatı sadccc oz sanıpta ijiirin konusuna bakarak dc^crlendirınck istcycnlcrin yanlış görüşlcrinc karsı çıkmak ı«,in dü/.cnlcııdi. Şiir bir bütüııdür. Jjiirin kcndisindcn ayrı olarak, nc kunusundan, nc anlamııulan, nc öziinden, nc sözciiğündcn, nc kalıbından, nc dc biçjmındcn açılabilir..." fjıırin bir /ckâ işi olduğunu, şiiri sevnıcycnlcrc şjiri scvınck gcrekrigini, şiirin bir maydanoz olınadığını vurgular. Aynca, "Bir tjiirin yalnız o şiirc gircn dcg'il, bir dc ginncycn sozcüklcrdcn meydann gcldığini vc bir şjirin güzclli^ini kcııdi ılışında bıraktığı sözcükler sayısıyla doğru oıantı h" olduğunu önc çıkaran cünıldcıic Sa lâh Birsel'in ilkclcrindcn söz cdcr, Fransız cstctikçi Raymond Bayer, LTİsthctıquc Mondialc Au XX. Sicclc (XX. Yiizyıl' Dünya Estcüği) adlı kitabında. Salâh Birsel'in "Sjiirin llkeleri" adlı ça lışması, ülkemizdc ilk (1951) cidıli çAışmadır. Fransız şair Max Jacob'un "Genç Şairlerc Oöütler" kitabından dalıa özlü, pratik vc uencyimlcr bildirgcsi özclliğin dedir. Max Jacob'un kitabı lirikligc kay nak olarak bilinçaltına özcllikle tlenctımli bilinçaltının oldu^u ilkcleri savuııur. ()ysa, Salâh Birsel: "Şiirin konusundan, an lamından, sözcüklcrindcn vc ıçctigindcn söz edilemcz yalnız. Şiir bir matcnıatik ptobleminin ^özüıııünc cş bir çaba ilc cldc cdilclıilir. Şiır bir zckâ i^idir... " der. Matcnıatik problemi çö/.cr gibi yola koyulur. "Şiir" komür vc egzoz dunıanla ıını aralayarak, dcnklcm çözcr gibi zeku'iinı kııllanarak oksijcn alır. Ycni dizclcrc başlanıak ıçın... 70 yılııı yorgunlııj*ıı vc olgunlıığu ilc... !jıir yaijaıııaya dircnir. Şiiı, Çiltchavuzlar'da oturıır. Havıuun bir gö/ündc Sclinı Ileri'nin "Yapay Ayılınları" ya da " ( î a r d r o p tutkıınu Şiijli Sosyotcsinin (nardoıı Bostancı Şosvctesinini" cııtcl t.ıkılan üyclcri var. ()tcki gö/.üıulc isc, Tahsin YüccTm tanınıı ilc "ya |iay avdının tahakkümiine k.ırşı olanlaı " ya da ckınscl açıdan bakılınca bu havuzıla yasayanların "Anadolu'daıı ı,'ok daha doğııda vc çok daha güncydc oldııklarını görürüz. Ahınct Arit vc Cemal Sürcya'ııın şiirk tutkıınu kanatlarına sığınanlar tla lıavu/Liıı bu gozündc sıılanmaktalar. 70 yılın ycmişlcrini kiııı ycdi'r1 Sjiir, 70'inc davadı merdivenleri. 11er salı oglc vakti (..ihehavuzlar'daıı düşcr vollara. Ycni imgeler gibi oksıjcıı alınaya. 1 lcr satır başııuLı pardon her sokak ba ijiııda dıırıır. Soluklanır... Sözcükleri gıdıklar gibi dizlerinin siyatik agrılarını ovar... Sonra... Yeniden yola koyulur. Bostancı trcn istasyonıı çay bahçesine gc lcııc dek her saurbas,ında aynı işi yinclcr... Düşmana inat 1 gün lazla ya/ıuak içın... tlcrkcstcn öncc daınlaını^tır "Şiir" satırlara. A(,ık vc şckcrsiz çayını söylcr. Bu ruşuk tötür s,apkasım DenıircTdcn daha çok korur. Yclc kapılıp uçmasın diyc. Sonra, "Dilcilcr", "üetaycılar", "Gcrcck Sanateılar", "Aykırı Sanatçılar", "Yakıstırjnacılar", "Dcdıkodutular" vc "Orekilcr" toplanıriar tekli çiftli Şiir'in ctrafına... Jjıırın ilkclcriııi öğrcnmcyc koyulurlar. ijiir, 70 yılın dencyinıi ile süzer gelenlcri, tck tck... Ycni bir şcylcr var mı? diyc sorar gclcnlcrc. (Jlanlar olur. Ycni dcrgi ler, ycni kitaplar alınır verilir. Ama Şiir pata alnıaz imzaladıkları kitaplardan. "Gcrçck Sanatçılaıa " bu koııuua dokunur inccdcn ince. "Detaycı" vc "Dilcilerin" kavgasına kızar, içten icten... Ama cok çekcmcmezliklere, dedikodulara, cdcbi ve sanatsal post kavgalarına tanık olıııuştur Sjiir... O/clliklc, Tüık Dıl Kurunıu'nda calı şırkcn nelcrc tanık olmadı ki. Şiir'in iıâlâ (,(')zemeılıgı bir sorun vanlır. Bu sorun, sorunlar yııma£ı olarak, Şiir'in satırların da dev bir soru işarctidir. Şiir dayana maz açar sayhılan nı... Önıcr Asım"ın himaycsindcki "acayip ncsnc' D T C F Türkoloji bölümü bası 1 lasan E r e n ' ı n , T ü r k Dil K u n ı ı n u ' n d a n yıl larca avans alarak hazııladığı Htimolo ji Sözlüğü ne oldıı, nc zaman (,'ikacak?" Şiir'in bu sorusu yanıt aramaktadır, İıâlâ... Salı toplantıları; her şeye karşın, güzcl, candan, saygılı vc scviycli... Ne de olsa Şi ir var işin başında. Ortak paydanm şiir. Şiir var ama, Şiir'in bir uc ilkcleri vaı clbct. Uyulması, yerine getirilmcsi zorun lu ilkeler... Şiir'in ilkclcrine uymayan, tstanbul'un pek çok semtindc şiir toplantıları yapılıııakta. (^ağlayan toplantıları, Pera Falas gönül dostları, llavat Rcstaurant, Çicck Bar, Bayranıoğlu toplantıları vc "şiir'clcn 2"5 ev kazandım" diycn Durnıus Dedc'nin Kadıköy toplantıları... vb. Bıınlardan ba/ıları. Biı dc, Şiir'in ılkclcrı ilc ilgili kitaplar çıkaran kinıi ya/ar ve elcştirıncnlcı in, 70'lık (büyük uıkı) Şiir'dcn yani Salâh Birsel'dcn söz ctmcıniş olmatarı biıviik sarhoşlıık. Ayıkmalıdırlar.... Aynca çeşitli gazctc ve dergilcrılc kiiap elcştirisi yanan yazar ve cleştirmculcı iıı hazılarının kitap bilc okumadıkl.ırı Şiri i rahatsız etmckte. Bir telcvizyon pıogranuna konuk olan ödüllü yazarıınız "Şiırı vüksek scslc okuyıın" diycn Nccati (lıı malı, kitap elcştirisi ile ilgili şu gerçejii di le getirmişti: "Beninı zamanını kıynıctlidiı. Ben ki tap okunıam. f'Jeştireccğim kitap hakkııv da kolay yollardan bilgi edinirim. Tütiin cksnerlcri gibiyinı. Bir baştan, bir sondan ve bir de rastgcle aradan bakarım. Bana kitap hakkında bilgi vcrir bunlar ve yeterlidir.." dcmckte. Okuruınuz okumazsa, yazarııuı/ okıı nıazsa, elcştirmenleriımiz okumazsa; ez berci topluınun kul ve kölc düşünccli, yurttaşliK özclliöini kazanamamış "kalıtc siz insan yığını' ya da "Sürü" nlmaktan kurtulamayız elbet... Gelelim Şiirin llkeleri'nc... Şiirin llkeleri, 5. baskısını yaptı. "Şiirin llkeleri", evlilik ögüticri dcg'il clbet. Ya da, "şu bencil yaratıklar" diye tanınılanan eleştirmenler için Pascal'ın "oıılaı b i l m e a i k l e r i şcyc sövgü yağ^ dırıyorlar" sözü ile Homeros'un acıklı durumuna mı düşüyorlar? Yoksa, Gandi gibi 1 lint kirazınm gölgesinde, bir zavallı sarı atın s ı r t ı n d a yapıştırnıa bıyıklı Amerikalı Tolstoy'un nezleli kargalar gibi kikirikname söyleycrek, dört köşcli ücgcnin geniş açılı köşcsinc indirir Şiirin llkeleri... Hacivat'ın karısı gibi dünya işleri ilc uğraşsa da, hahyelcr gibi hcp önde gider... Kızıldenizi yararak. iznıir'in kavakları scrinliğinde, Rembetiko gczginleri gibi yata^ına sığmayan şiirdir, scl... "Şiiı "in adı Salâh el Birsel... Kırkıncı kitabına bilenir yinc, şiirscl... Şiirin llkeleri bir başucu yapıtı. Mutlaka okıın malı... • Şiirin llkeleri/ Stilâh liine// Hroy Ya\tnları/ "İ.Utiskı/Ekım SAYFA 9