Katalog

Doğan Özlem'in "Felsefe ve Doğa Bilimleri" Akıl(lar) rapsodisi Doğan Özlem'in "Felsefe ve Doğa Bilimleri* adlı kitabı, doğa bilimlerinin genel bir ielsefi kritiğini gerçekleijtırmeyi amaçjamasının yanısıra, Akıl ilc Inanç'ın yollannı ayıran kavşağın düşünürü Kant'ı izleyerek, akıKlarhn yollarının ayrıldiğı başka ve kuşkusuz ilkinden çok daha karmaşık bıı kavşağın bilüjsel harıtasinı çıkarmaya çalışıyor, ŞÜKRÜ ARGIN Stivrulan zaman hırınttları NIH Jc ıı hılı lıııı htınhııt' Ahıı/ıl lldn/ılı laııpıııar lıcnı kısa bıı taııİKCsı hcnı de 1yı bu or ncj^ı olaıak goı unuıı C ıcı^ektcn dc, doğa bılımlerınm mııcl bıı tclsclı kıırığını ger (jckleştırmcyı amacladığı bu kıtabmda, Doğan O/km Akıl ılı Inan^'ın yollannı ayıran kavşağın duşunuıu Kant'ı ı/.lcycrck, akıKlaıhn vollaıının ayrıklığı ba!}ka vc kuşkusu/ 1lkmdc.11 (,ok daha karnıa^ık bıı kavşagın bılı^scl harıtasını gkaınıaya (;alii)iyor, dıycbılıı 17 Yukarıda ınsaııın yaııı cvrcn karşiMn dakı anlıöııı, sn 1 ckl 1 bır lıu/uı arayışı j ıuııdc okııığunu sovk'iııı^tım Ccr<,t.kten JL, ınsan ı<,ındf va^adığı vc aklı saycsin dc/yıuundcn kaışısında dıırduğunu saıı dıgı 'olgulaı duınasf'nı tanunak, anla mak hatta açıklamak ıtın bclnlı sabıtclc rc ıhüvaı, dıı\ ır Bıı ııcdcnk, dıvcbilııı/ kı bııtun t.ııılımıı/ boylcsı sabıtekıe sa lııp olnı 1 ılııvjuı^u ıcıııdc ya^adığımi7 go ıete 'lıu/uılu d o n u n k t ılc bıı dııyguyu vıtııdıgıını/ hu/ııısu/luk doncmlcrı aıa sındakı soıısu/ bıı p1 gıt suıccklır aslın i\.\ Doğan O/luu'ın bu kitabı ıjtc bıı Miıeuıı bılkı ık (.11 c.ılkantllı bıı kcsıtmın taııhını ana hailaııyl.ı f'o/lcıııııı/ın onunc scrıyoı Tanıı'nın kutsal b^kı^ı altında sa bırlcnmı^ bıı dunyada ' hıı/ur ıtindc ' ya ijayan Oıta^ağın tııııı davanaklaı 1111 clın dcn alan moık'rnıtcnııı bı/.zat kcndısının hu/uı aıavı^ının \f kuşkusu/ ayııı /a ınanda da hu/uısu/lukıarının tarıhı,csı 1I dıyıbılın/ buııa .1 K.u^kusiı/ bu taııhiLnıu bai; kalııama nı, DcbcaıtLS 11 Akıl ıla bukluğu "Aıtji 1 nıct n o k t a s ı ' nın hıi7iıru iı,ıııdc tum dunyayı ycrın dcn oynatm.ıva ı.ıh^an nıodcııııtenın cıı oııcnıiı dus,uııuılcımılen bırı olan vc aynı zamanda oııun ıtcııdcn cleşjııısını ustlc nen [mmanucl Kant'tu Doğan üzlcm'm dc belırttığı gıbı, Kaııt csas elestirisını, o/cllıklc Ycnıçağ'ın başlangıcından iıın dc yasadıgıını/ vıı/yılııı başlarına kadar doğa bılımlcıınc cgcnıcn olan bıı anlayı ^a, yanı "bızım mantıksal/nıatcmatıkscl du^unmc du/cnımız ve bunun ürunleıı olan kavranılaııını/ ılc doğa arasında bır ııpuygunluk (Adcquatıo) bıı dcnklık" (s 124) olduğu lıkııııc voncltııııştn İnsan anlıgıııa o7gu olan rasyonalıtcyı doğava vuklcıiKvc lalı^an bu dcııklıkıılık aıılavı şına kaıy olılugunu gostcılTiıştı Bılgımı/ lasvond olnıak /oıunıladıı lakat bu bı /ıın doğayı lasvotııllık altında bıldıgııııu aıılaınına gclıı ıloganın kcndıııık lasyo ncl olduğu aıılaınına gclmc/ (s 148) Kı sacasi kant dıııklıkıılık anlavaynm kaı sjsına koııslı ııksiyonı u (kıııuıu) anlavı^ı gcııınıcktıtıı \ı bıı sanııını kant ın bılc "ıııyct "ını as.au bır bııimdc, nıodcrnıtc nın hıı/urıınu kaı,ııaıak olan tam bır "Kopn nıkıısv ııı ıkvıını ılıı S H .ıkık.ıt (cğcı varsa) sanıum nıhaı ıfadcsını Stanıslau I Lcc'ın a t ı ıııası/ hıı .ıfıin/masııula bulmus, tuı Bıı anlaııı bulmav.ı ı.ılışnıak cyluıı olaı.ık aıılamsı/du ' k u ş k u s u / ıloj'iu bu Ancak anlamsı/lığın hayatınıı/ iıjndckı o larıtsı/ ağıılığını çokt.ın hıssıtmıs, vc aıtık b u n u n a l u ı u l a n bclkı d c h ı ç b ı r 7amaıı kalkaınayacak o l d u ğ u m u / ı ı t o k t a n gorınıış olsak ıla, asla va/gcıcmcvcıeğınıız, soıı ıJuı.ıt ınsanı bır ı.ykm bıuıııı dcğıl nıı b u aıavı^'' Aı.iı, yapan vı Kullanan, ı ı r ı t c n , koııus,an, u s t ı ı n e ıısrlıık h u t ı ı n liıml.ıı ıı/cnnc dus,uiKiı, .1111.1 lıeı şeyden o ı ı u ı k anl.ım arayan" t)iı vaılık değıl 1111 ııısdiı' N ı h a v c t m d c "anlaııı atavısı" dıdığınıı/s.ı.v ı k Kaııt 111 oljuılaı ıapso IIIM olatak n ı t ı k u d ı ı d ı g ı k.ıosu, bıı ko/ mıı/ ol.ııak tasavvuı clıiK, kuııııa vı bıı tasavvuı ıııııdc vaş.ıma tutkusu ıkgıl ıııı J Hvıcndckı sonsu/ ı^cşıtlılıgı sınıtlaiKİııa ı.ık ılondııınıa ( , o k ı ı Bır c ıııdıı j ' i n ı ı dııyııınlaı ımı/ içıtıdı. \i otcsınık kıpııda yaıı kaynaş.ın gc>7 Kaıııa^tıııcı ı v ı c n ı sa bıtlcmc ya ıla başk 1 bıı ı k y ı ş k , ıırasyo ncl'ı ıasyüin.llc^tıımc tıırkıısu ı k ğ ı l 1 1 11 bu' Aklın sınırları Kant ııı ıııvctıııı a^an dıvoıum, /lıa o, aklın smıılaıııu 1,1/1:11, anıak yınc ık k ı n dısını bu sınıılaıın ıçıııdc bııakan bır Ay dınlanm.u ulıı nıhayıtınık Tıpkı dcgısık cııtckktucl alanlaıda b m / ı ı d ı v ı ı n ı k ı gcııcklcstıımi 1 ; olan bır Nı ı l / s ı l ı c bıı M a ı \ \a da bıı 1 ıcuıl gıbı o da aklın sınıı laıını goımıiij bır akıkıılıı Yanı o ıla aıiını andığımı/ ladıkal anlatıınlaı g ı ı ç c k lcijtıı 1111^ d u ş ı m u ı lcı f i b ı , ım v ı u t duıuıııuıı hu/uı 11 nıı k a ı u a n tav ıılaı 1 n.ı ı.ıg ım n bı//at kınılısı h u / u ı ıııııık olan bıı h l o / o l t t ı ı Fık vaptığı anlıgımı/a aıt s a b i k k r ı doğava vuklcmck vı 1 n ı ı , k a o s ı ı n v aı lıgını onu asla bılcmcycccğımı/ı \uigulayaiak tanımaktıı ( )kuyucu cğcı " t a n ı m . r so/ıiığunun bırı "kabullcn m c ' vı d ı g c r ı ısc " a n l a ıııa "vı ı ç c ı c n çıfr anlanılı yapısıııı go/ o n u n c alııs.ı s.ıııırını Kant 1 Aydmlanma ı i kılan şcyın, " k a b u l l c n ı n c ' ı k n l o k "anlanıa "daıı kavnaklanan bıı hu/uı ılııy gusunıı payla^ınası olduğu nıı daha lyı bıı biLiıııdı go ııbılcıcktıı (ıcıçcktcıı dc Kant'ın ıMitclcktud |MO|csınııı o/u, a k l ı n o / g u ı ı c VL I U I / U I ıı,ındc ılolaşabılcccğı t o ğ ı.ılvanın sınıılaıını gostcıcn haııtayı çı/mcktıı, dıycbılı Huzurun peşinde koşan insan Bovk sı bıı tıılkııııun olma/sa olına/ koşulıı dusunıaım kcndısı ıı,ındc belıılı sabıtelcı, ılahası bıının bunlaıa kcndı an lamını davalıp yuklcyeıck s.ıbıl bıı ıııcr kc/., bır nıruıgı nuktası bulıııa, bıılabılnıc dcğıl n ı ı ; Ins.m, taııh bovunıa, boylesı bıı s.ıhır merkc/ın daha doğıusu boylesı bıı mukc/c salııp olnıa duygusunun \cr dığı Inı/uıun pfîjiınlf koştuıııp dıırmadı ıııi'1 Bııtun huzuısu/luğumu/un temclın dc bu ' Platonık huzur arayı^ı" yok nıur' l^lc Dogan ()/lcm ın FeUcte vc Do^a Bılımlcıı adlı kitabı, bana tam da boylesı bır huzursu/luftun vc lıu/uı arayışının, CUMHURİYET KİTAP SAYI 295 11/ sanıyorum llk bakışta garıp goıuncbılır ama, Do aıı ü/lcıııın kıtabmı okuyup bıtıııiığıın c, aklınıda kalan tcmcl ulck, Kanr ın m san aklı ıçın y/dığı lıaııtaııııı lıcı ^cydcn onıc bi7/at Aklın kcndiMiıı "ycısız vuıt su/"laştırdığı oldıı O/lcm'ı ı/lcyclım "Kant ıçın anlığınıı/ tııııı ınsanlaıda oıtak olarak bulunan o/.nclcı aıası gcı,crlı degıs, rne/ vc tek gorununılu bıı yctıvdı Bıı ba!;ka ıfadeyle anlık kategoıılcıı, tck \c buıcık bılnıc yctısının değışmc7 dcnıanla rıydı Yınc basjka bır ıladeylc, lasyonalıtc tektı Ancak Kant'tan bu vaııa, bılınc ycrı sının bu değışmez sayılan clcmanlaıının dcğı^me/lık s.tatuleı 1 ııc sarsıntıya uğraııııi; vc bu meta ılkclerın kendıleıı dc hıpotc tık sayılmaya ba^lamibtıı' (s 134) ()ylc ya, eğer anlığımız "olgulaı tapsodısı'nı sabıtlcyen donduran, anlamlandııan ba/ı kurucıı nıeta ılkclerlc çalışıvoısa, bı//at bu ılkcleııu kcndılcıı neden bıı kurıılu^ olarak gorulmcbin • Bıı sorunun yanıtı sa * nırım bı?ı başka bır oynak /cmınc davct cdıyoı Bııvınun 'akıl(I.tı) ıapsodısı"inJ Kant aıılıgmıı/ın olgulaı ı.ıpsodısı 1 1 1 rasyoiKİkştııdığmı sovkıııı^tı, yanı atılıgı mı/ın tcmcl goıcvı ıııasvonclı lasvoncllcş tıımektı Fckı ya •jimdt'1 Kuşkusu/ ınsan aklı ^ımdı çok daha /oı bıı gorevlc kaı ^1 kars,ıya Kısaca, ıasyonclı rasyoncilcştır ınck, dıyebılırı? buııa ya da I cycıahcıukı •ııılamda, kııçuk haıllı ya/ılnıı^ akıldaıhn bııyuk lıaıllc ya/ılıııı^ Aklı ıpt.ılı 'Aklın yolıı bııdıı' so/u, "bızım bıldık lasvonalıtcını/ ıçcrsmdı bılc aıtık bıı nıı tos dcgcıı taşıyabıln (s 156) dıvor Do ğan O/lcııı Kuşkusu/( )/lcnı dı laıkında 7ira kındısı sovluyoı bıı kıtap, cn nıh.ı vct ıkı dığcrlı klasık ıııaııtıgın sundııgu du^unmi" olanaklaıı kullanılaıak va/ılnııs tn" (s 137) /atcn bu duıuıııuıı vaıatlıg gcıılımı O/dcııı'ın kıtabının hıı vıııtuk hıssıtmck ınumkun Anıak vmc ık bu ılı/ının I clsctc vc kultuı (Iın) Bılııııluı adlı ıknnı kırabına ntclcncn bıı soııımın lo/umıınu, yanı gunıımu/ık, aklın vc bı lınıın guduınuııdckı bıı kııltuu kaı^1 tıp kılcıııı ortaya cıktığıııı bu tcpkılcıın ııı.ıs yonallst cğllınıkıc salııp ıc^ıtlı postnıo dcın akımlaı ıçcısınılc d ı k gctıııldıgını saptıvoıu/" (s 181) gıbı bır soylcuıııı "Ycnııağ fclsctcsının O7iıc ncsnc ılıskısın dcn haııkcl ı.dı.11 kl.ısık cpistcıııolo|i sı dcgıl de, O7nco/nc ıliijkısındcıı haıckıt cılcıı bıı b.i'jka ıpıstınıolo|i ' ıçıııc ııasıl vcılc^tınkıcgını ımıakla bcklıvoıunı Zı ı.ı akıldaılın vollaıının avııldıgı bu kcskııı modcınıtı kav^ağında, ıııasvonckkn so/ ctmcnın rasvonalıtısının ııasıl nıumkıın olacağmı gcııckten lok ııuıak Lilıvoıum Insaııın sabıtclcı n,ınık yaşadığı guvııı lıklı bıı duny.tda "haıckct" hatta bclkı ık savıulnıa' ya dâ dıvchııı kı "yolda ol ıua", kcııdını anıak yolda ıvdc IUSSLI ıııe" kuşkusu/ bıı c ı d u n d ı ı , bılıyoıum Ancak sabıtclcı m yıkıldığı çalkantılı vc doğal olarak guvcnlıksı/. bıı dunyada aıtık cıdcııı (tabıı kı cğcı vaısa bovlc bıı şyv) "duımak "tır sanııım Zatcn Dclcıuc, 'go çcbc aslında hıı, kıpııdamavandıı", dcnıc nıış nuvdi'1 Nılıayct Dogan (Vlı m ın bıı kıtabının durııp okunıııava dcğeı olduğu nu soylcmck ıstcıım Zııa Dogan O/kııı de, "duıuş ııyla dunyayı anlanılandııan ınsanlardan bırı ı^te • ' Felsefe ve Uoğa Bilimleri/ Dogatı (h /</;// tzmır kıtaplığı/ / VV5 SAYFA 17